بوته اسپند گیاهی است از خانواده‌ی قره‌داغیان. این گیاه معمولاً در خاک نمک‌‌دار رشد می‌کند. در بین گیاهان دارویی اسپند با نام‌های مختلفی شناخته می‌شود: اسفند، سپند، حرمل و… . از دانه‌های این گیاه به‌عنوان ضدعفونی‌کننده و خوش‌بو‌کننده‌ی هوا و حتی برای جلوگیری از چشم‌زخم استفاده می‌شود؛ البته گیاه اسپند خواص دارویی و کاربردهای دیگری نیز دارد.
نحوه‌ی استفاده و کاربردهای گیاه دارویی اسپند
اسپند که یکی از گیاهان دارویی سنتی است، به شیوه‌های مختلف استفاده می‌شود و کاربرد دارد. برخی افراد تصور می‌کنند که گیاه دارویی مزبور به علت داشتن خواص زیاد، می‌تواند مصرف خوراکی هم داشته باشد؛ اما واقعیت چیز دیگری است. در اینجا به معرفی برخی شیوه‌های مصرف اسپند می‌پردازیم:
دانه‌های اسپند
دانه‌های اسپند خوراکی نیستند. تنها در یمن بوده است که برخی از یهودیان، مطابق رسمی قدیمی، مقدار کمی از برگ‌های این گیاه دارویی را پس از گذراندن از فرایندی خاص، برای سفیدترکردن آرد گندم استفاده می‌کردند. علم پزشکی امروز به‌صراحت اعلام کرده است که خوردن دانه‌ی این گیاه دارویی، حتی به‌اندازه‌ی ۳ تا ۴ گرم، باعث حالت تهوع و سرگیجه می‌شود و ممکن است به مرگ انسان یا حیوانات بیانجامد.
عصاره اسفند
یکی از مصارف اسفند، استفاده از عصاره‌ی آن است و معمولاً در عطاری‌ها عرضه می‌شود.
گیاه دارویی مزبور دارای آلکالوییدهایی نظیر بتاکاربولین، هارمالین، هارمین و هارمالول است که در بخش‌های مختلف گیاه از قبیل دانه، ریشه، ساقه، برگ و حتی گل‌های آن ذخیره می‌شوند. البته بخش مهمی از آلکالوئیدها در دانه‌ی این گیاه وجود دارند. بنابراین، اسپند به سبب دارابودن مواد مزبور از خواص درمانی بسیاری برخوردار است و عصاره‌ی آن در موارد زیر استفاده می‌شود:
ضد درد
برخی از مواد موجود در دانه‌های اسپند شبیه مورفین عمل می‌کنند. ازاین‌رو، استفاده‌ی موضعی از عصاره‌ی اسپند در تسکین درد مؤثر است.
ضد میکروب
مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند استفاده از عصاره‌ی استخراج‌شده از دانه‌های این گیاه، تأثیر مفیدی بر سلامتی افراد دارد. این عصاره می‌تواند برای ازبین‌بردن بسیاری از باکتری‌های بیماری‌زا به کار گرفته شود. البته، این مطالعات صرفاً در شرایط آزمایشگاهی صورت گرفته‌اند و نیاز به بررسی بیشتری دارند.
پیشگیری از پیشروی سلول‌های سرطانی
گیاه دارویی مزبور با دارابودن آلکالوئیدهای ارزشمند از خانواده‌ی بتاکاربولین‌ها، قادر است از تقسیم و پیشروی سلول‌های سرطانی جلوگیری کند.
دود اسپند
در ایران، به‌طور سنتی مرسوم است که اسپند را روی آتش می‌گذارند و دود می‌دهند تا از خواص آن بهره ببرند:
تأثیر بر سیستم ایمنی بدن
مطابق پژوهش‌های انجام‌گرفته، آلکالوئیدهای خانواده‌ی بتاکاربولین‌ها که در این گیاه دارویی وجود دارند، روی سیستم ایمنی بدن اثر تعدیلی دارند. ازآنجا‌که هنگام بروز سرطان در انسان، سیستم ایمنی بدن ضعیف می‌شود، استفاده از اسپند به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند.
گندزدایی محیط‌های درمانی
دود اسپند با خاصیت میکروب‌زدایی که دارد، برای ضد‌عفونی‌کردن محیط‌های درمانی و بیمارستان‌ها استفاده می‌شود. این گیاه دارویی در واقع نوعی گندزدای قوی به شمار می‌رود.
پودر اسپند
یکی از راه‌های استفاده از این گیاه پودر آن است. پودر اسپند خاصیت دارویی دارد و بسیار مفید است. البته باید توجه داشت که پودر این گیاه نباید خورده شود؛ زیرا به‌شدت سمی است. استفاده از آن به‌تنهایی یا به‌صورت ترکیب با مواد دیگر، به‌شکل ماسک، برای درمان توصیه شده است.
درمان شپش سر
یکی از کاربردهای پودر این گیاه، استفاده از آن برای درمان شپش سر است. با ترکیب پودر اسپند با روغن خردل، خمیری به دست می‌آید که برای درمان شپش، می‌توان آن را روی کف سر ماساژ داد. برای اثربخشی بهتر، روزانه یک مرتبه این کار را انجام می‌دهند.
روغن
از دانه‌های گیاه اسپند روغن گرفته می‌شود که خواص فراوانی دارد:
- ضد میکروب
- ضد قارچ
- ضد انگل روده
- ضد تومور
- آرام‌بخش
- ضد تشنج
- درمان سردی رحم و…
کاهش درد مفاصل
روغن گیاه اسپند خاصیت ضد درد دارد. با توجه به طبع گرم و خشکی که دارد، در کاهش دردهای مفصل مؤثر است. برای این کار چند قطره از روغن را در محل موردنظر ماساژ می‌دهند.
دم‌کرده اسپند
همان‌طورکه پیش‌تر ذکر شد، گیاه دارویی اسپند خوردنی نیست. بنابراین، دم‌کرده‌ی آن مانند دمنوش خوراکی استفاده نمی‌شود؛ بلکه به شیوه‌ی زیر کاربرد دارد:
ازبین‌بردن آفات گل‌های آپارتمانی
دم کرده این گیاه، یک آفت‌کش عالی برای گیاهان آپارتمانی است. برای این منظور، در یک گلدان با اندازه‌ی متوسط، حدود نصف لیوان دم‌کرده‌ی این گیاه را می‌ریزند تا آفت‌های گیاه از بین بروند.
سایر خواص درمانی ذکرشده در طب سنتی
در طب سنتی ایران، این گیاه دارویی برای درمان بیماری‌های مختلفی مورداستفاده قرار می‌گیرد که عبارت‌اند از: دیابت، آسم، تب، سنگ مثانه، یرقان، مالاریا، پارکینسون و روماتیسم.
کاربرد دارویی اسپند در کشورهای مختلف
مصر: درمان بیماری‌های عفونی و استفاده به‌عنوان میکروب‌کش قوی
ایران: کاهش قند خون، نشاط‌آور، رفع سنگ مثانه و مهار سلول‌های سرطانی (مطابق با پژوهش‌های جدید)
شمال آفریقا: کاهش تب
طب سنتی ایرانی، بخشی از فرهنگ ماست!
در دستی بر ایران بر این باوریم که با شناخت کشورمان ایران و آشنایی با جنبه‌های مختلف فرهنگ و هویت ایرانی، می‌توانیم گامی اساسی در ترویج هویت ملی خود برداریم. طب سنتی نیز بخشی از فرهنگ ناب ایرانی است.
مردم هر منطقه از ایران، بنا به وجود رویشگاه‌های گیاهان دارویی منطقه‌شان، از این گیاهان برای حفظ سلامتی و درمان بیماری‌های خود استفاده می‌کنند. شما نیز هنگام سفر با تورهای ایرانگردی، می‌توانید با خرید گیاهان بومی یا محصولات فرآوری‌شده‌ی آنها، به اقتصاد کوچک مردمان جامعه‌ی میزبان کمک کنید. به‌این‌ترتیب، از دانسته‌های سنتی آنان درباره‌ی این گیاهان نیز نکته‌هایی را یاد خواهید گرفت.
