اسپند گیاهی بوته‌ای است از خانواده‌ی قره‌داغیان. این گیاه معمولاً در خاک نمک‌‌دار رشد می‌کند. اسپند با نام‌های مختلفی در دسته گیاهان دارویی شناخته می‌شود: اسفند، سپند، حرمل و… . از دانه‌های این گیاه به‌عنوان ضدعفونی‌کننده و خوش‌بو‌کننده‌ی هوا و حتی برای جلوگیری از چشم‌زخم استفاده می‌شود؛ البته گیاه اسپند خواص دارویی و کاربردهای دیگری نیز دارد.
کاربردهای گیاه دارویی اسپند
اسپند که یکی از گیاهان دارویی سنتی است، به شیوه‌های مختلف استفاده می‌شود و کاربرد دارد. برخی افراد تصور می‌کنند که گیاه دارویی مزبور به علت داشتن خواص زیاد، می‌تواند مصرف خوراکی هم داشته باشد؛ اما واقعیت چیز دیگری است. ادامه، درباره خوراکی بودن یا نبودن اسپند و شیوه‌های مصرف آن نکاتی را بیان می‌کنیم.
طریقه مصرف اسپند خوراکی
گیاه دارویی اسپند شامل بخش‌های مختلفی است و مواد مؤثر آن در دانه و برگ و ریشه‌‌اش قرار دارند. برای بهره‌بردن از فواید اسپند و خواص درمانی آن، روش‌های گوناگونی از دیرباز متداول بوده است. امروزه نیز عصاره‌گیری از دانه و برگ اسپند به‌صورت علمی انجام می‌شود تا مواد مفید آن را استخراج کنند. اما ازآنجا‌که مواد سمی در بافت این گیاه وجود دارد، مقاله‌های علمی‌پژوهشی خوراکی بودن این گیاه را رد می‌کنند و خوردن آن را خطرناک می‌دانند.
دانه‌های اسپند
دانه‌های اسپند خوراکی نیستند. تنها در یمن بوده است که برخی از یهودیان، مطابق رسمی قدیمی، مقدار کمی از برگ‌های این گیاه دارویی را پس از گذراندن از فرایندی خاص، برای سفیدترکردن آرد گندم استفاده می‌کردند. علم پزشکی امروز به‌صراحت اعلام کرده است که خوردن دانه‌ی این گیاه دارویی، حتی به‌اندازه‌ی ۳ تا ۴ گرم، باعث حالت تهوع و سرگیجه می‌شود و ممکن است به مرگ انسان یا حیوانات بیانجامد.
عصاره اسفند
یکی از مصارف اسفند، استفاده از عصاره‌ی آن است و معمولاً در عطاری‌ها عرضه می‌شود.
گیاه دارویی مزبور دارای آلکالوییدهایی نظیر بتاکاربولین، هارمالین، هارمین و هارمالول است که در بخش‌های مختلف گیاه از قبیل دانه، ریشه، ساقه، برگ و حتی گل‌های آن ذخیره می‌شوند. البته بخش مهمی از آلکالوئیدها در دانه‌ی این گیاه وجود دارند. بنابراین، اسپند به سبب دارابودن مواد مزبور از خواص درمانی بسیاری برخوردار است و عصاره‌ی آن در موارد زیر استفاده می‌شود:
ضد درد
برخی از مواد موجود در دانه‌های اسپند شبیه مورفین عمل می‌کنند. ازاین‌رو، استفاده‌ی موضعی از عصاره‌ی اسپند در تسکین درد مؤثر است.
ضد میکروب
مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند استفاده از عصاره‌ی استخراج‌شده از دانه‌های این گیاه، تأثیر مفیدی بر سلامتی افراد دارد. این عصاره می‌تواند برای ازبین‌بردن بسیاری از باکتری‌های بیماری‌زا به کار گرفته شود. البته، این مطالعات صرفاً در شرایط آزمایشگاهی صورت گرفته‌اند و نیاز به بررسی بیشتری دارند.
پیشگیری از پیشروی سلول‌های سرطانی
گیاه دارویی مزبور با دارابودن آلکالوئیدهای ارزشمند از خانواده‌ی بتاکاربولین‌ها، قادر است از تقسیم و پیشروی سلول‌های سرطانی جلوگیری کند.
تأثیر بر سیستم ایمنی بدن
مطابق پژوهش‌های انجام‌گرفته، آلکالوئیدهای خانواده‌ی بتاکاربولین‌ها که در این گیاه دارویی وجود دارند، روی سیستم ایمنی بدن اثر تعدیلی دارند. ازآنجا‌که هنگام بروز سرطان در انسان، سیستم ایمنی بدن ضعیف می‌شود، استفاده از عصاره اسپند می‌تواند باعث تقویت سیستم ایمنی بدن شود.
دود اسپند
در ایران، به‌طور سنتی مرسوم است که اسپند را روی آتش می‌گذارند و دود می‌دهند تا از خواص آن بهره ببرند:
گندزدایی محیط‌های درمانی
دود اسپند با خاصیت میکروب‌زدایی که دارد، برای ضدعفونیکردن محیط‌های درمانی و بیمارستان‌ها استفاده می‌شود. این گیاه دارویی در واقع نوعی گندزدای قوی به شمار می‌رود.
پودر اسپند
یکی از راه‌های استفاده از این گیاه پودر آن است. پودر اسپند خاصیت دارویی دارد و بسیار مفید است. البته باید توجه داشت که پودر این گیاه نباید خورده شود؛ زیرا به‌شدت سمی است. استفاده از آن به‌تنهایی یا به‌صورت ترکیب با مواد دیگر، به‌شکل ماسک، برای درمان توصیه شده است.
درمان شپش سر
یکی از کاربردهای پودر این گیاه، استفاده از آن برای درمان شپش سر است. با ترکیب پودر اسپند با روغن خردل، خمیری به دست می‌آید که برای درمان شپش، می‌توان آن را روی کف سر ماساژ داد. برای اثربخشی بهتر، روزانه یک مرتبه این کار را انجام می‌دهند.
روغن اسپند
از دانه‌های گیاه اسپند روغن گرفته می‌شود که خواص فراوانی دارد:
- ضد میکروب
- ضد قارچ
- ضد انگل روده
- ضد تومور
- آرام‌بخش
- ضد تشنج
- درمان سردی رحم و…
کاهش درد مفاصل
روغن گیاه اسپند خاصیت ضد درد دارد. با توجه به طبع گرم و خشکی که دارد، در کاهش دردهای مفصل مؤثر است. برای این کار چند قطره از روغن را در محل موردنظر ماساژ می‌دهند.
طرز تهیه دم‌کرده یا دمنوش اسپند
همان‌طورکه پیش‌تر ذکر شد، گیاه دارویی اسپند خوردنی نیست. بنابراین، دم‌کرده‌ی آن مانند دمنوش خوراکی استفاده نمی‌شود؛ بلکه به شیوه‌ی زیر کاربرد دارد:
ازبین‌بردن آفات گل‌های آپارتمانی
دم کرده این گیاه، یک آفت‌کش عالی برای گیاهان آپارتمانی است. برای این منظور، در یک گلدان با اندازه‌ی متوسط، حدود نصف لیوان دم‌کرده‌ی این گیاه را می‌ریزند تا آفت‌های گیاه از بین بروند.
سایر خواص درمانی ذکرشده در طب سنتی
در طب سنتی ایران، این گیاه دارویی برای درمان بیماری‌های مختلفی مورداستفاده قرار می‌گیرد که عبارت‌اند از: دیابت، آسم، تب، سنگ مثانه، یرقان، مالاریا، پارکینسون و روماتیسم.
کاربرد دارویی اسپند در کشورهای مختلف
- مصر: درمان بیماری‌های عفونی و استفاده به‌عنوان میکروب‌کش قوی
- ایران: کاهش قند خون، نشاط‌آور، رفع سنگ مثانه و مهار سلول‌های سرطانی (مطابق با پژوهش‌های جدید)
- شمال آفریقا: کاهش تب
طب سنتی ایرانی، بخشی از فرهنگ ماست!
در دستی بر ایران بر این باوریم که با شناخت کشورمان ایران و آشنایی با جنبه‌های مختلف فرهنگ و هویت ایرانی، می‌توانیم گامی اساسی در ترویج هویت ملی خود برداریم. طب سنتی نیز بخشی از فرهنگ ناب ایرانی است.
مردم هر منطقه از ایران، بنا به وجود رویشگاه‌های گیاهان دارویی منطقه‌شان، از این گیاهان برای حفظ سلامتی و درمان بیماری‌های خود استفاده می‌کنند. شما نیز هنگام سفر با تورهای ایرانگردی، می‌توانید با خرید گیاهان بومی یا محصولات فرآوری‌شده‌ی آنها، به اقتصاد کوچک مردمان جامعه‌ی میزبان کمک کنید. به‌این‌ترتیب، از دانسته‌های سنتی آنان درباره‌ی این گیاهان نیز نکته‌هایی را یاد خواهید گرفت.
پرسش‌های متداول درباره گیاه اسپند
در ادامه، پرسش‌وپاسخ‌هایی درباره‌ی این گیاه، برای اطلاع بیشتر شما آورده‌ایم. چنانچه پس از بررسی آنها جواب سؤال خود را نگرفتید، آن را در قسمت دیدگاه‌های همین پست با ما مطرح کنید تا به‌زودی پاسخ دهیم.
آیا دود اسپند خاصیت دارویی دارد؟
در طب سنتی ایران از دود این گیاه برای ضدعفونیکردن محیط استفاده می‌شود. همچنین، برخی معتقدند در درمان سرماخوردگی می‌تواند مؤثر باشد که البته از نظر علمی، در درستی آن تردید است.
علاوه بر این، عصاره‌ی اسپند و روغن آن خواص متعددی دارند، مانند تسکین درد مفاصل، جلوگیری از سرطان، رفع آفت گیاهان.
ترکیب پودر اسفند با روغن خردل نیز در درمان شپش سر مؤثر است.
اسپند یا اسفند چه کاربردهایی دارد؟
علاوه بر مصارف دارویی این گیاه، ایرانیان دودکردن اسفند را در پیشگیری از چشم‌زخم مؤثر می‌دانند.
آیا خوردن اسپند مجاز است؟
خیر، اسپند چه به‌صورت خام و چه به‌صورت دمنوش قابل خوردن نیست. درست است که اسپند پر از خواص است، اما نباید فراموش شود که به‌شدت سمی است و نباید به‌صورت خوراکی جویده شود. امروزه علم پزشکی خوردن دانه‌ی اسپند را خطرناک می‌داند؛ زیرا موجب بروز تهوع و سرگیجه می‌شود و ممکن است حتی به مرگ انسان یا حیوانات منجر شود.
خیلی مطلب جالبی بود! خیلی کامل در مورد کاربرد ها و خواص اسپند صحبت کردید. و آیا مصرفش عوارضی هم داره؟ ممنون میشم اگه توضیح بدید!
بله. مصرف بیش از اندازه‌ی اسپند عوارض جانبی بسیاری دارد و منجر به مسمومیت می‌شود. در واقع، استفاده از آن به صورت خوراکی که بدون جویدن قورت داده می‌شود، باعث تهوع، استفراغ، اسهال، دل‌درد، سرگیجه و تهوع می‌شود. گاهی، مصرف آن منجر به مرگ نیز می‌شود.