در روستای ۷۰۰ساله‌ی «خرو»، از توابع شهر طَبَس (بهشت زمین‌شناسی ایران)، بنایی به نام «طاق شاه عباسی» وجود دارد. این بنا القاب متعددی به خود گرفته است. این طاق بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین و نازک‌ترین طاق جهان است و به همین جهت بهعنوان یکی از جاهای دیدنی طبس شناخته می‌شود.
این بنا سد قوسی زیبایی است. افزونبر ذخیره‌ی آب، در مقابله با سیلاب‌ها نیز مؤثر عمل می‌کند. در ادامه با ویژگی‌های این بنا بیشتر آشنا می‌شوید.
ویژگی‌ها و سبک معماری طاق شاه عباسی طبس
بنای طاق شاه عباسی، سد محکمی روی رودخانه‌ی نهرین در شهر طبس است، سدی با ویژگی‌های متمایز. براساس تدبیر ایرانیان باستان برای ساخت سدها، این سد در دره‌ای تنگ روی طاق‌های آجری محکمی بنا شده است. این موضوع باعث کاهش خطرات ناشی از سیلاب می‌شود؛ چراکه سیلاب‌ها مسیر آزادی پیدا و بهراحتی از زیر تاق عبور می‌کنند. جالب اینکه موقعیت قسمت خروجی سد نیز بهگونهای است که رسوبات سیلاب در پشت سد ته‌نشین نمی‌شوند.
طاق شاه عباسی با توجه به شیوه‌ی معماری دقیق و خاص خود سال‌هاست که به حیات خود ادامه می‌دهد. تاکنون هیچ سیلابی نتوانسته است خسارت درخورتوجهی به این سد وارد کند؛ چراکه سیلاب‌های بزرگتر نیز قسمتی از حجمشان پشت سد ذخیره می‌شوند و بدین ترتیب قدرت آنها کاهش می‌یابد.
این بنا ارتفاعی حدود ۶۰ متر دارد و ارتفاع طاق آجری آن در قسمت پایین طاق‌بند به ۳۰ متر می‌رسد. پایه‌های این طاق از دو طرف به کوه‌های موجود در مجاورت رودخانه چسبیده‌اند. جالب اینکه، نحوه‌ی قرارگیری آجرها برای ساخت طاق‌ها به پهنای مشخصی محدود نمی‌شود و بهصورت شعاعی تا قسمت بدنه‌ی کوه امتداد یافته است. این امر مقاومت تاق‌ها را بسیار افزایش داده است.
در مقابل، قسمت بالای سد را بهمنظور مقاومت بیشتر در برابر فشار آب، با قلوه‌سنگ و قوسی‌شکل بنا کرده‌اند.
مختصری درباره‌ی سنگ‌نگاره‌های مجاور سد
هنگام بازدید از طاق شاه عباسی، افزونبر زیبایی‌های ساختار بنا، سنگنگارههایی از چند بز کوهی توجه گردشگران را به خود جلب می‌کنند. به عقیده‌ی تعدادی از مردم محلی، نقوش بزها به نمادی از فراوانی و نعمت و زایندگی شناخته می‌شوند. عدهی دیگری نیز آنها را نماد فرشتگانی می‌دانند که همواره درحال دعا برای نگهبانی از آب و افزایش و فراوانی نعمت هستند.
مشخصات عمومی سد
طاق شاه عباسی، سد یا بندی است که در شمال استان یزد و ۲۷کیلومتری شهر طبس قرار دارد. این سد از انواع سدهای خاکی یا سنگریزهای است و هسته‌ی مرکزی آن را با خاک رس بنا کرده‌اند. در حالت کلی، سد خاکی به سدی اطلاق می‌شود که مصالح لازم برای ساخت آن را از منطقه‌ی احداث یا مناطق نزدیک آن تأمین می‌کنند. مصالح موردنیاز این سد نیز از محدوده‌ی ۱۲ الی ۳۰کیلومتری محل قرارگیری آن تأمین شده است.
بهطور معمول، هسته‌ی سدهای خاکی رسی هستند؛ چراکه خاک رس بههنگام تماس با آب از نفوذ و انتقال رطوبت جلوگیری به عمل می‌آورد و در واقع نوعی عایق رطوبتی است.
طاق شاه عباسی سدی خاکی است که در ارتفاع ۴۸ متری از بستر رودخانه و ارتفاع ۶۰ متری از پی سنگی آن قرار دارد. قسمتی از ارتفاع این سد به رسوبات تراسی حاشیه‌ی رودخانه‌ی نهرین (رسوبات ناشی از پایینرفتن سطح مبنای رودخانه در یک دره) مربوط می‌شود. این رسوبات با شیب بسیار تند خود، تکیه‌گاه جناح راست سد را تشکیل می‌دهند. در مقابل، تکیه‌گاه سمت چپ با شیب ملایم از رسوبات شیل و ماسه‌سنگ تشکیل شده و تابع ساختارهای زمین‌شناسی محدوده‌ی قرارگیری سد است.
این سد قابلیت ذخیره‌سازی ۴.۸۶میلیون مترمکعب آب را دارد. این آب برای تأمین آب شرب اهالی شهر طبس استفاده می‌شود. گفتنی است که درصورت بارندگی‌های زیاد، میزان آب ذخیره‌شده می‌تواند به ۸.۲میلیون مترمکعب افزایش یابد. بدین‌ترتیب، آب اضافی سد را می‌توان برای آبیاری ۳۲۵ هکتار از زمین‌های کشاورزی استفاده کرد.
سد مدنظر، تاجی به‌طول ۳۰۷ و عرض یک متر دارد. تاج سد، قسمتی از سد است که در بالاترین بخش آن قرار می‌گیرد و برای عبور آب طراحی نمی‌شود. درصورت عبور آب از این قسمت، می‌توان آن را بهعنوان بخش سرریز در نظر گرفت. جالب توجه است که سد شاه عباسی با وجود عرض تاج یک‌متری خود، جزو نازک‌ترین سدهای جهان شناخته می‌شود که در نوع خود بی‌نظیر است.
این سد در بالای حوزه‌ی آبریز طبس یا حوزه‌ی مهربانی یا نهرین قرار دارد. این حوزه‌ی آبریز، مساحتی معادل ۱۸۸ و محیط ۷۷ کیلومترمربع دارد و از رشته‌کوه شتری طبس عبور می‌کند.
رشته‌کوه شتری طبس با طولی در حدود ۲۰۰ کیلومتر در مرکز کشور، شرق طبس و در استان خراسان جنوبی قرار دارد. گفتنی است که سد شاه عباسی در قسمت ارتفاعات شتری حوزه‌ی آبریز طبس قرار دارد.
مختصری درباره‌ی محل قرارگیری طاق شاه عباسی
همانطور که پیشتر شرح آن گذشت، این طاق در یکی از روستاهای شهر طبس به نام خرو قرار دارد. این روستا در ۲۵کیلومتری شمال شرقی طبس قرار دارد و روستایی ییلاقی با امکانات اقامتی و رفاهی مناسب است.
در روستای خرو جاذبه‌های گردشگری زیبایی وجود دارند؛ قلعهی خرو، طاق شاه عباسی، چشمه‌ی آب گرم معدنی مرتضی علی، چشمه‌ی جعفری، درخت سرو کهنسال و خانهی گبر نمونه‌هایی از آنها هستند. از این میان، درخت سرو کهنسال روستا بیش از ۱۰۰۰ سال عمر دارد و ازجمله میراث طبیعی شهر طبس محسوب می‌شود.
بهطور کلی، روستای خرو متشکل از دو بخش بالا و پایین با عناوین خرو علیا و سفلی است که بیشتر اهالی در خرو علیا یا بخش بالایی روستا سکونت دارند. در ورودی این روستا میدانی با دو درخت سرو تنومند و چندهزارساله وجود دارند که نمادهایی از آن هستند. گذشته از آن، امروزه بسیاری از گردشگران بهدلیل کاربرد روستای خرو بهعنوان محل گردهمایی برای صعود به رشته‌کوه شتری طبس با آن آشنایی دارند.
آدرس طاق شاه عباسی و جاذبه‌های اطراف آن
این سد در استان خراسان جنوبی، ۲۷کیلومتری شهر طبس و در نزدیکی روستایی به نام خرو قرار دارد. دسترسی به این سد تا نزدیکی تنگه‌ای که در آن جای گرفته با خودرو امکان‌پذیر است.
پس از آن، از دهانه‌ی تنگه یا پارکینگ مجموعه باید ۳۰۰ پله بهطرف پایین بروید تا به ابتدای مسیر رودخانه برسید. سپس، از همینجا مسیر کوتاهی را با پای پیاده تا محل قرارگیری سد بپیمایید. پیمایش این مسیر حدود نیم ساعت طول می‌کشد.
در نزدیکی این سد زیبا جاذبه‌های گردشگری مختلفی وجود دارند که می‌توانید از آنها نیز بازدید داشته باشید. برخی از این جاذبه‌ها عبارتاند از:
چشمه‌ی آب گرم مرتضی علی
این چشمه بهدلیل داشتن آب گرم و سرد در کنار یکدیگر توجه بسیاری از گردشگران را به خود جلب کرده است؛ بهخصوص اینکه در دل کویر ایران و در شهر گرم و خشک طبس قرار دارد. آب چشمه خواص درمانی نیز دارد.
چشمه‌ی جعفری
از دیگر جاذبه‌های اطراف سد شاه عباسی می‌توان به چشمه‌ی جعفری اشاره کرد که در جاده‌ی طبس قرار دارد.
طاق شاه عباسی؛ نمونه‌ای بی‌نظیر از معماری ایرانی
این طاق یکی از بناهای تاریخی شهر طبس محسوب می‌شود که بهدلیل قدمتش شهرت بسیاری دارد. بسیاری از گردشگران همواره برای بازدید از این بنا و جاذبه‌های تاریخی اطراف آن با تورهای ایرانگردی به طبس مسافرت می‌کنند.
طاق شاه عباسی کجاست؟
این بنا در استان خراسان جنوبی، ۲۷کیلومتری شهر طبس و در نزدیکی روستای خرو قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این سد را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره‌ی طاق شاه عباسی
ما در این قسمت به بسیاری از پرسش‌های متداول درباره‌ی این سد پاسخ داده‌ایم. چنانچه پاسخ سؤال خود را نیافتید، آن را در بخش دیدگاه‌های انتهای همین پست مطرح کنید. حتماً به آن جواب خواهیم داد.
دیرینگی ساخت بنای طاق شاه عباسی به چه دوره‌ای برمی‌گردد؟
به عقیده‌ی بسیاری از باستان‌شناسان، این بنا متعلق به دوره‌ی صفوی است و بهدلیل بازسازی در زمان حکومت شاه عباس صفوی به نام «طاق شاه عباسی» شناخته می‌شود.
القاب طاق شاه عباسی کدام‌اند؟
این سد با القاب متعددی از قبیل بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین و نازک‌ترین طاق جهان شناخته می‌شود. افزون بر آن، درگذشته و حدود ۵۵۰ سال پیش، بهعنوان بلندترین سد جهان شهرت یافته بود.
