طاق شاه عباسی؛ شگفتی‌های نازک‌ترین سد تاریخی جهان

نمایی از طاق شاه عباسی طبس که نشان دهنده قدمت سدسازی ایرانیان است
نگاهی به طاق شاه عباسی و معماری بی‌نظیر آن
نمایی از طاق شاه عباسی طبس که نشان دهنده قدمت سدسازی ایرانیان است
نگاهی به طاق شاه عباسی و معماری بی‌نظیر آن

در روستای ۷۰۰ساله‌ی «خرو»، از توابع شهر طَبَس (بهشت زمین‌شناسی ایران)، بنایی به نام «طاق شاه عباسی» وجود دارد. این بنا القاب متعددی به خود گرفته است. این طاق بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین و نازک‌ترین طاق جهان است و به همین جهت به‌‏عنوان یکی از جاهای دیدنی طبس شناخته می‌شود.

این بنا سد قوسی زیبایی است. افزون‏‌بر ذخیره‌ی آب، در مقابله با سیلاب‌ها نیز مؤثر عمل می‏‌کند. در ادامه با ویژگی‌های این بنا بیشتر آشنا می‌شوید.

ویژگی‌ها و سبک معماری طاق شاه عباسی طبس

بنای طاق شاه عباسی، سد محکمی روی رودخانه‌ی نهرین در شهر طبس است، سدی با ویژگی‌های متمایز. براساس تدبیر ایرانیان باستان برای ساخت سدها، این سد در دره‌ای تنگ روی طاق‌های آجری محکمی بنا شده است. این موضوع باعث کاهش خطرات ناشی از سیلاب می‌شود؛ چراکه سیلاب‌ها مسیر آزادی پیدا و به‌‏راحتی از زیر تاق عبور می‌کنند. جالب اینکه موقعیت قسمت خروجی سد نیز به‏‌گونه‌ای است که رسوبات سیلاب در پشت سد ته‌نشین نمی‌شوند.

طاق شاه‌ عباسی با توجه به شیوه‌ی معماری دقیق و خاص خود سال‌هاست که به حیات خود ادامه می‌دهد. تاکنون هیچ سیلابی نتوانسته است خسارت درخورتوجهی به این سد وارد کند؛ چراکه سیلاب‌های بزرگ‏تر نیز قسمتی از حجمشان پشت سد ذخیره می‌شوند و بدین ترتیب قدرت آن‌ها کاهش می‌یابد.

این بنا ارتفاعی حدود ۶۰ متر دارد و ارتفاع طاق آجری آن در قسمت پایین طاق‌بند به ۳۰ متر می‌رسد. پایه‌های این طاق از دو طرف به کوه‌های موجود در مجاورت رودخانه چسبیده‌اند. جالب اینکه، نحوه‌ی قرارگیری آجرها برای ساخت طاق‌ها به پهنای مشخصی محدود نمی‌شود و به‏‌صورت شعاعی تا قسمت بدنه‌ی کوه امتداد یافته‌ است. این امر مقاومت تاق‌ها را بسیار افزایش داده است.

در مقابل، قسمت بالای سد را به‏‌منظور مقاومت بیشتر در برابر فشار آب، با قلوه‌سنگ و قوسی‌شکل بنا کرده‌اند.

مختصری درباره‌ی سنگ‌نگاره‌های مجاور سد

هنگام بازدید از طاق شاه عباسی، افزون‌‏بر زیبایی‌های ساختار بنا، سنگ‌‏نگاره‌هایی از چند بز کوهی توجه گردشگران را به خود جلب می‌کنند. به عقیده‌ی تعدادی از مردم محلی، نقوش بزها به نمادی از فراوانی و نعمت و زایندگی شناخته می‌شوند. عده‏‌ی دیگری نیز آن‌ها را نماد فرشتگانی می‌دانند که همواره درحال دعا برای نگهبانی از آب و افزایش و فراوانی نعمت هستند.

مشخصات عمومی سد

نمایی زیبا از سد تاریخی شاه عباسی
سد خاکی شاه عباسی

طاق شاه عباسی، سد یا بندی است که در شمال استان یزد و ۲۷کیلومتری شهر طبس قرار دارد. این سد از انواع سدهای خاکی یا سنگ‏ریزه‌ای است و هسته‌ی مرکزی آن را با خاک رس بنا کرده‌اند. در حالت کلی، سد خاکی به سدی اطلاق می‌شود که مصالح لازم برای ساخت آن را از منطقه‌ی احداث یا مناطق نزدیک آن تأمین می‌کنند. مصالح موردنیاز این سد نیز از محدوده‌ی ۱۲ الی ۳۰کیلومتری محل قرارگیری آن تأمین شده است.

به‌‏طور معمول، هسته‌ی سدهای خاکی رسی هستند؛ چراکه خاک رس به‌‏هنگام تماس با آب از نفوذ و انتقال رطوبت جلوگیری به عمل می‌آورد و در واقع نوعی عایق رطوبتی است.

طاق شاه عباسی سدی خاکی است که در ارتفاع ۴۸ متری از بستر رودخانه و ارتفاع ۶۰ متری از پی سنگی آن قرار دارد. قسمتی از ارتفاع این سد به رسوبات تراسی حاشیه‌ی رودخانه‌ی نهرین (رسوبات ناشی از پایین‏‌رفتن سطح مبنای رودخانه در یک دره) مربوط می‌شود. این رسوبات با شیب بسیار تند خود، تکیه‌گاه جناح راست سد را تشکیل می‌دهند. در مقابل، تکیه‌گاه سمت چپ با شیب ملایم‌ از رسوبات شیل و ماسه‌سنگ تشکیل شده و تابع ساختارهای زمین‌شناسی محدوده‌ی قرارگیری سد است.

این سد قابلیت ذخیره‌سازی ۴.۸۶میلیون مترمکعب آب را دارد. این آب برای تأمین آب شرب اهالی شهر طبس استفاده می‌شود. گفتنی است که درصورت بارندگی‌های زیاد، میزان آب ذخیره‌شده می‌تواند به ۸.۲میلیون مترمکعب افزایش یابد. بدین‌ترتیب، آب اضافی سد را می‌توان برای آبیاری ۳۲۵ هکتار از زمین‌های کشاورزی استفاده کرد.

سد مدنظر، تاجی به‌طول ۳۰۷ و عرض یک متر دارد. تاج سد، قسمتی از سد است که در بالاترین بخش آن قرار می‌گیرد و برای عبور آب طراحی نمی‌شود. درصورت عبور آب از این قسمت، می‌توان آن را به‏‌عنوان بخش سرریز در نظر گرفت. جالب توجه است که سد شاه عباسی با وجود عرض تاج یک‌متری خود، جزو نازک‌ترین سدهای جهان شناخته می‌شود که در نوع خود بی‌نظیر است.

این سد در بالای حوزه‌ی آبریز طبس یا حوزه‌ی مهربانی یا نهرین قرار دارد. این حوزه‌ی آبریز، مساحتی معادل ۱۸۸ و محیط ۷۷ کیلومترمربع دارد و از رشته‌کوه شتری طبس عبور می‌کند.

رشته‌‏کوه شتری طبس با طولی در حدود ۲۰۰ کیلومتر در مرکز کشور، شرق طبس و در استان خراسان جنوبی قرار دارد. گفتنی است که سد شاه عباسی در قسمت ارتفاعات شتری حوزه‌ی آبریز طبس قرار دارد.

مختصری درباره‌ی محل قرارگیری طاق شاه عباسی

همان‏‌طور که پیش‏تر شرح آن گذشت، این طاق در یکی از روستاهای شهر طبس به نام خرو قرار دارد. این روستا در ۲۵کیلومتری شمال شرقی طبس قرار دارد و روستایی ییلاقی با امکانات اقامتی و رفاهی مناسب است.

در روستای خرو جاذبه‌های گردشگری زیبایی وجود دارند؛ قلعه‌‏ی خرو، طاق شاه عباسی، چشمه‏‌ی آب گرم معدنی مرتضی علی، چشمه‏‌ی جعفری، درخت سرو کهنسال و خانه‏‌ی گبر نمونه‌هایی از آن‌ها هستند. از این میان، درخت سرو کهنسال روستا بیش از ۱۰۰۰ سال عمر دارد و ازجمله میراث طبیعی شهر طبس محسوب می‌شود.

به‏‌طور کلی، روستای خرو متشکل از دو بخش بالا و پایین با عناوین خرو علیا و سفلی است که بیشتر اهالی در خرو علیا یا بخش بالایی روستا سکونت دارند. در ورودی این روستا میدانی با دو درخت سرو تنومند و چندهزارساله وجود دارند که نمادهایی از آن هستند. گذشته از آن، امروزه بسیاری از گردشگران به‌‏دلیل کاربرد روستای خرو به‌‏عنوان محل گردهمایی برای صعود به رشته‌‏کوه شتری طبس با آن آشنایی دارند.

آدرس طاق شاه عباسی و جاذبه‌های اطراف آن

شاهکار معماری ایرانیان در دوران قدیم
برای دیدن طاق شاه عباسی به طبس سفر کنید

این سد در استان خراسان جنوبی، ۲۷کیلومتری شهر طبس و در نزدیکی روستایی به نام خرو قرار دارد. دسترسی به این سد تا نزدیکی تنگه‌ای که در آن جای گرفته با خودرو امکان‌پذیر است.

پس از آن، از دهانه‌ی تنگه یا پارکینگ مجموعه باید ۳۰۰ پله به‏‌طرف پایین بروید تا به ابتدای مسیر رودخانه برسید. سپس، از همین‌‏جا مسیر کوتاهی را با پای پیاده تا محل قرارگیری سد بپیمایید. پیمایش این مسیر حدود نیم ساعت طول می‌کشد.

در نزدیکی این سد زیبا جاذبه‌های گردشگری مختلفی وجود دارند که می‌توانید از آن‌ها نیز بازدید داشته باشید. برخی از این جاذبه‌ها عبارت‌‏اند از:

چشمه‌ی آب گرم مرتضی علی

این چشمه به‌‏دلیل داشتن آب گرم و سرد در کنار یکدیگر توجه بسیاری از گردشگران را به خود جلب کرده است؛ به‏‌خصوص اینکه در دل کویر ایران و در شهر گرم و خشک طبس قرار دارد. آب چشمه خواص درمانی نیز دارد.

چشمه‌ی جعفری

از دیگر جاذبه‌های اطراف سد شاه عباسی می‌توان به چشمه‌‏ی جعفری اشاره کرد که در جاده‌ی طبس قرار دارد.

طاق شاه عباسی؛ نمونه‌ای بی‌نظیر از معماری ایرانی

این طاق یکی از بناهای تاریخی شهر طبس محسوب می‌شود که به‏‌دلیل قدمتش شهرت بسیاری دارد. بسیاری از گردشگران همواره برای بازدید از این بنا و جاذبه‌های تاریخی اطراف آن با تورهای ایرانگردی به طبس مسافرت می‌کنند.

طاق شاه عباسی کجاست؟

این بنا در استان خراسان جنوبی، ۲۷کیلومتری شهر طبس و در نزدیکی روستای خرو قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این سد را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره‌ی طاق شاه عباسی

ما در این قسمت به بسیاری از پرسش‌های متداول درباره‌ی این سد پاسخ داده‌ایم‌. چنانچه پاسخ سؤال خود را نیافتید، آن را در بخش دیدگاه‌های انتهای همین پست مطرح کنید. حتماً به آن جواب خواهیم داد‌.

دیرینگی ساخت بنای طاق شاه عباسی به چه دوره‌ای برمی‌گردد؟

به عقیده‌ی بسیاری از باستان‌شناسان، این بنا متعلق به دوره‌ی صفوی است و به‏‌دلیل بازسازی در زمان حکومت شاه‌ عباس‌ صفوی به نام «طاق شاه عباسی» شناخته می‌شود.

القاب طاق شاه عباسی کدام‌اند؟

این سد با القاب متعددی از قبیل بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین و نازک‌ترین طاق جهان شناخته می‌شود. افزون بر آن، درگذشته و حدود ۵۵۰ سال پیش، به‏‌عنوان بلندترین سد جهان شهرت یافته بود.

اشتراک گذاری
دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

قبلی
برای ثبت شرکت تضمینی و در اسرع وقت به کجا مراجعه کنیم؟
بعدی
چه کسانی توانایی مالی سفر به قطر را دارند؟
شاید این‌ها را هم بپسندید
مسابقه ایران شناسی ماهانه دستی بر ایران