خلاصه تاریخ ایران از آغاز تا کنون

تاریخ ایران از آغاز تا کنون داستانی طولانی و پیچیده است از حمله‌ها، مقاومت‌ها، بازسازی‌ها و پابرجایی ملتی کهن.

از آن هنگام که شکوه و عظمت تاریخ ایران به پایان رسید و مهاجمان خارجی از هر طرف بر سرزمینمان تاختند، ایران فرازونشیب‌های زیادی را تجربه کرد. دردها را تا سرحد مرگ به جان خرید و باز از جای برخاست. چه بسیار مردان و زنان وطن‌دار که تلاش کردند تا در لحظه‌های سرنوشت‌ساز، ستون زیر سقف میهنشان باشند و جان عزیز خویش را در این راه فدا کردند؛ انسان‌هایی که گاه حتی نامی از آن‏ها در دفتر تاریخ ایران نمانده است و گمنام‌اند.

قدمت ایران و تاریخ این سرزمین به ما نشان می‌دهد که چگونه ملتی از پس شکوه و امپراتوری بزرگ و متمدن، فروپاشی خود را تاب آورده است. تاریخ ایران داستانی رازآلود از راه‌و‌روش ملتی است که تلاش کرده هویتش را با تکیه بر غنای فرهنگی خود حفظ کند.

برای آنکه به ‏خاطر سپردن سلسله‌های حکومتی تاریخ ایران آسان‌تر شود و بتوانید خلاصه‏ تاریخ ایران را خیلی سریع بخوانید، وبسایت «دستی بر ایران» آن را به‌‏صورت ترتیب زمانی ارائه کرده است.

جدول خلاصه تاریخ ایران

ردیف	سلسله حکومتی	آغاز	پایان
1	مادها	607 پیش از میلاد	۵۴۹ پیش از میلاد
2	هخامنشیان	550 پیش از میلاد	۳۳۰ پیش از میلاد
3	سلوکیان	330 پیش از میلاد	۲۴۷ پیش از میلاد
4	پارت ها	247 پیش از میلاد	۲۲۴ میلادی
5	ساسانیان	224 میلادی	651 میلادی
6	حمله اعراب	۶۴۲ میلادی	۸۲۱ میلادی
7	طاهریان	۸۲۱ میلادی	۸۹۳ میلادی
8	علویان	۸۲۸ میلادی	پایان تدریجی
9	صفاریان	۸۶۷ میلادی	۸۹۲ میلادی
10	سامانیان	۸۹۲ میلادی	۱۰۰۵ میلادی
11	زیاریان، آل بویه و دیلمیان	۹۲۸ میلادی	۱۰۵۲ میلادی
12	غزنویان	۹۶۲ میلادی	۱۰۴۰ میلادی
13	سلجوقیان	۱۰۴۰ میلادی	1194 میلادی
14	خوارزمشاهیان	۱۲۲۰ میلادی	۱۱۷۲ میلادی
15	ایلخانیان	۱۲۵۶ میلادی	۱۳۸۳ میلادی
16	تیموریان	۱۳۸۳ میلادی	۱۵۰۱ میلادی
17	صفویان	۱۵۰۱ میلادی	۱۷۳۶ میلادی
18	افشاریان و زندیان	۱۷۳۶ میلادی	۱۷۹۵ میلادی
19	قاجاریان	۱۷۹۵ میلادی	۱۹۲۵ میلادی
20	پهلوی	۱۹۲۵ میلادی	۱۹۷۹ میلادی

قدمت ایران چند سال است؟

آثار تمدن کهن ایران باستان نشان می‌دهد قدمت ایران به حدود ۷هزار سال پیش بازمی‌گردد. تعریف ما از ایران و محدوده جغرافیایی آن در تعیین قدمت آن بسیار اثرگذار است. چنانچه این نام را بر سرزمینی بنهیم که تمدن و فرهنگ ایرانی در آن رواج داشته است، بر اساس شواهد باستان‌شناسی، درمی‌یابیم که نخستین تمدن‌های شناخته‌شده در فلات ایران، نظیر تمدن عیلام (ایلام)، از ۵هزار سال پیش از میلاد مسیح پدیدار بوده‌اند.

شواهد باستان‌شناسی حاکی از آن‌اند که پیشینه‌ و قدمت کشور ایران با فرهنگ غنی و تمدن چندهزارساله‌اش به هزاره‌های پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. گاهی، منظورمان از ایران کشوری با نام و مرزهای مشخص است. در این صورت تاریخ ایران را به دو دوره‌ی قبل از اسلام و بعد از اسلام تقسیم می‌کنند.

این را هم باید گفت که برخی افراد شناخت درستی از این سرزمین کهن و پیشینه‌ی تاریخی آن ندارند. مورخان غربی و برخی افراد مغرض نیز قدمت ایران را به ۲۵۰۰ سال تقلیل می‌دهند و آغاز دوره تاریخی ایران را ابتدای حکومت هخامنشیان محسوب می‌کنند. به این صورت، تمدن مادها و عیلامی‌ها را نادیده می‌گیرند.

به‌طور کلی برای شناخت قدیمی‌ترین تمدن جهان، تحقیق درمورد تمدن ایران باستان و مطالعه تاریخ تمدن میان‌رودان (بین‌النهرین) اهمیت ویژه‌ای دارد؛ همین‌طور تحقیق درباره قدمت تمدن مصر باستان، تمدن یونان باستان و دیگر کشورهای کهن جهان که از پیشنیه تاریخی غنی برخوردارند.

تاریخ ایران از آغاز تا کنون

برای به دست آوردن درک صحیحی از قدمت ایران و تاریخ آن، باید به بررسی پیشینه‌ی این کشور از آغاز تا کنون بپردازیم.بنابراین، ابتدا دوران ماقبل تاریخ در ایران را مرور می‌کنیم که شامل این زمان‌‏هاست:

• قبل از ۱۰۰هزار سال پیش: دوران پارینه‌سنگی زیرین

آثار ساخته‏‌شده از سنگ در این دوران، فقط در سه استان یافت شده است: خراسان، آذربایجان و سیستان و بلوچستان (فرهنگ آشولی).

• از ۱۰۰هزار تا ۴۰هزار سال پیش: دوران پارینه‌سنگی میانی

آثار این دوران در چند استان‌ یافت شده است، ازجمله لرستان، ایلام، کرمانشاهان، گلستان و تهران.

• از ۴۰هزار تا ۱۱هزار سال پیش: دوران پارینه‌سنگی زبرین

آثار این دوران در استان‌هایی یافت شده است، ازجمله لرستان، کرمانشاهان و ایلام.

• از ۲۰هزار تا ۷هزار سال پیش: دوران فراپارینه‌سنگی

آثار این دوره در استان مازندران یافت شده است.

• از ۸هزار سال پیش از میلاد: دوران نوسنگی

مشخصات زندگی در دوران نوسنگی عبارت بود از جمع‌آوری و ذخیره‌ی آذوقه، تولید غذا و یکجانشینی. آثار این دوره در بسیاری از مکان‌ها و تپه‌ها و غارهای تاریخی یافت شده است.

• از ۵هزار سال پیش از میلاد

آثار این دوره در بسیاری از مکان‌ها، تپه‌ها، غارها و پناهگاه‌های سنگی تاریخی یافت شده است.

• از ۵هزار تا ۴هزار سال پیش از میلاد

این دوره زمان رونق فناوری در زمینه‌هایی مانند سفال و آهنگری، اختراع چرخ سفالگری و ابزارهای مسی بود. آثار این دوره در مکان‌ها و تپه‌‏های تاریخی یافت شده است.

• از ۳هزار سال پیش از میلاد

لوح‌های گلی در اوایل و اواخر نظام‌های خط عیلامی، فرهنگ گرگان و فرهنگ‌های گیان چهارم و سوم در استان لرستان ازجمله آثار و مشخصه‌های این عصر است. آثار این دوره در مکان‌ها و تپه‏‌های تاریخی بسیاری یافت شده است.

• از ۲هزار سال پیش از میلاد

قلعه‏‌ی شغا در استان فارس یکی از بازمانده‌های این دوره است. آثار این دوره در بسیاری از مکان‌ها و تپه‌‏های تاریخی یافت شده است.

• از 1150 تا 1400 پیش از میلاد

این دوره، پایان فرهنگ‌های عصر برنز و آغاز فرهنگ‌های عصر آهن بود. آثار این دوره نیز در مکان‌ها و تپه‌‏های تاریخی پرشماری یافت شده است.

دوران پیش از اسلام در تاریخ ایران

• از 2500 تا 2600 سال پیش از میلاد

آغاز حکومت سلسله‏‌ی عیلامی‌ها، پادشاهان اوان و جنگ علیه بین‏‌النهرین.

• از 1100 تا 1450 سال پیش از میلاد

دوران میانی عیلامی‌ها که جنگ میان عیلامی‌ها و بین‌‏النهرین هنوز ادامه داشته است.

• ۸۱۴ سال پیش از میلاد کوروش بزرگ؛ عیلامی‌های جدید

اسناد تاریخی این دوره، به‏‌مدت ۲۰۰ سال مخفی نگه داشته شدند.

بعد از ویرانی‌های بسیاری که از جنگ باقی مانده بود، کوروش بزرگ از انشان وارد شد و کنترل عیلام را در حدود سال ۵۵۸ پیش از میلاد به دست گرفت و فصل امپراتوری‌‏های بزرگ در تاریخ ایران آغاز گردید.

مهاجرت آریایی‌ها به فلات ایران

مادها

چندین ملّت در اواخر نیمه‏‌ی دوم قرن هفتم پیش از میلاد باهم متحد شدند تا پادشاهی مادها را تشکیل دهند. این قوم‌‏ها شامل غلاطیان، موریتانیایی‌ها، کاسی‌ها، اورارتویی‌ها، کاسپین‌‏ها و مانایی‌ها بودند که با آریایی‌‏ها متحد شدند. دیاکو امپراتوری مادها را بنا نهاد. پادشاهی آشوری توسط مادها سقوط کرد؛ این پادشاهی بی‌رحم‏‌ترین قدرت آن زمان به حساب می‌آمد.

هخامنشیان

هخامنشیان اولین و بزرگترین امپراتوری ایرانی را شکل دادند. حکومت آن‌ها حدود دویست سال بر بیش از یک‌‏سوم جهان فرمانروایی کرد. کوروش دوم که به‌حق به او لقب کوروش کبیر داده‌اند، پایه‌گذار این پادشاهی شکوهمند بود. او نه‏‌تنها فاتح سرزمین‌ها بود، بلکه پایه‌گذار منش انسانی در حکمرانی بر انسان‌ها نیز به حساب می‌آید.

کوروش کبیر و داریوش سوم، دو پادشاه تأثیرگذار و مهم دودمان هخامنشی هستند. پادشاهی شکوهمند هخامنشیان با حمله‏‌ی اسکندر مقدونی به ایران از میان رفت تا برای ما فقط یادمانی پرغرور از آن در تاریخ ایران به یادگار بماند.

گاه‌شمار امپراتوری هخامنشیان

• ۵۵۰ سال پیش از میلاد: کوروش مادها را در پاسارگاد شکست داد و سلسله‌‏ی هخامنشیان را بنیان‏‌گذاری کرد و امپراتوری خود را گسترش داد.
• 522 تا 486 سال پیش از میلاد: داریوش اول یا داریوش بزرگ، شورشگران را سرکوب و اولین جامعه‏‌ی مدنی را در ایران تأسیس کرد و امپراتوری را گسترش داد. وی دستور ساخت تخت‌جمشید را داد.
• ۳۳۰ سال پیش از میلاد: اسکندر به ایران حمله و تخت‌جمشید نیمه‏‌ساخته را نابود کرد و امپراتوری پارس را در دست گرفت.
• ۳۲۳ سال پیش از میلاد: مرگ اسکندر.

سلوکی‌ها

بعد از حمله‌ی‌ اسکندر به ایران و تصرف آن، جانشینان او سلسله‌ی سلوکیان را در ایران برپا کردند. اسکندر سعی می‌کرد خود را پیرو کوروش معرفی کند؛ به همین دلیل، حتی برخلاف سنت یونانیان، با شاهزادگانی از ایران ازدواج کرد.

بعد از مرگ اسکندر، سرداران سپاه او بیست سال بر سر جانشینی‌اش جنگیدند تا بالاخره سلوکوس یکم فرمانروایی ایران را تصاحب کرد. سرانجام، سلسله‌ی سلوکیان به‏‌دست قوم کوچ‌‏نشین پارت‌ها از میان رفت تا باز شاهد برپایی حکومتی ایرانی در تاریخ ایران باشیم.

گاه‌شمار سلسله‌ی سلوکیان

• 312 تا 281 سال پیش از میلاد: سلوکوس یکم نیکاتور، سلسله‌‏ی یونانی سلوکیان را در سرزمین پارس تأسیس کرد.
• 261 تا 281 سال پیش از میلاد: برسرکارآمدن آنتیوخوس اول و آغاز شورش‌‌های گسترده‌ی محلی. او بعد از بیست سال حکومت، در یکی از درگیری‌‏ها‌ کشته شد.
• 246 تا 226 سال پیش از میلاد: حکومت سلوکوس دوم و قدرت‏‌گرفتن تدریجی اشکانیان.
• 176 تا 164 سال پیش از میلاد: آنتیوخوس چهارم، آخرین پادشاه سلوکیان بود. اشکانیان به حکومت سلوکیان در ایران پایان دادند.

اشکانیان

اشکانیان قومی پارت بودند که در شرق ایران زندگی می‌کردند. آن‏‌ها مردمانی کوچ‌نشین و دلیر بودند که در فنون جنگی مهارت داشتند و توانستند سلوکیان را از سرزمین ایران عقب برانند و فرمانروایی اشکانیان را پی‌‌ریزی نمایند. آن‌ها این سلسله را به‌‏نام نیای خویش ارشک، اشکانیان نام نهادند.

گاه‌شمار دودمان اشکانیان

• 247 سال پیش از میلاد: شاهنشاهی اشکانیان از سلسله‏‌ی پارت‌ها خراسان را فتح کرد، سپس این شهر به کنترل سلوکی‌ها درآمد.
• 161 تا 138 میلادی: مهرداد یکم امپراتوری پارسیان را بنا نهاد.
• سال 123 تا 89 میلادی: مهرداد دوم پادشاه ایران بود. او با سولا، نماینده‌ی روم پیمان صلح بست و سکاهای مهاجم را از ایران عقب راند. مهرداد دوم ارمنستان و بخش بزرگی از میان‌رودان را به خاک ایران ضمیمه کرد.
• 123 تا 87 میلادی: اوج امپراتوری پارت‌ها.
• از ۸۷ سال پیش از میلاد تا ۲۲۴ میلادی: افول امپراتوری پارت‌ها و قدرت‌‏گرفتن روم. در این دوره درگیری بر سر قدرت و برادرکشی بین اشکانیان اوج گرفت و باعث ضعف دودمان اشکانی شد.
• سال 224 میلادی: اردوان پنجم از اردشیر ساسانی شکست خورد و به‌‏دست او کشته شد. سلسله‌ی اشکانیان با مرگ اردوان پنجم از بین رفت.

ساسانیان

پس از اشکانیان، ساسانیان حکومت بر ایران را به چنگ آوردند. در زمان آن‏ها به دین زرتشت و روحانیان این دین اهمیت ویژه داده شد و آتشکده‌ها رونق گرفت. نظام طبقاتی در اجتماع برقرار گردید و پادشاهان ساسانی که در بالاترین درجه‌ی اجتماعی قرار می‌گرفتند، خود را صاحب فره ایزدی می‌دانستند. حکومت ساسانیان با حمله‌ی اعراب به ایران برچیده شد.

گاه‌شمار سلسله‌ی ساسانیان

• سال 224 تا 241 میلادی: اردشیر یکم بر پارت‌ها غلبه کرد و امپراتوری ساسانیان را بنا نهاد.
• سال 241 تا 272 میلادی: شاپور یکم به امپراتوری روم حمله کرد (۲۵۲-۲۶۱ میلادی) و والرینِ امپراتور را در سال ۲۶۰ میلادی دستگیر نمود.
• سال 242 تا 273 میلادی: مانی پیامبر ظهور کرد.
• سال 250 تا 300 میلادی: مذهب ارمنستان به مسیحیت تغییر کرد.
• سال ۲۸۳ میلادی: گاروس امپراتور تیسفون را تسخیر کرد. ارمنستان و شمال بین‌النهرین به روم واگذار شد.
• سال ۳۶۳ میلادی: شاپور دوم، ژولینِ مرتد را در جنگ شکست داد و ارمنستان و شمال بین‌النهرین را تسخیر کرد.
• سال ۳۷۹ میلادی: صلح با روم برقرار شد.
• سال ۴۲۵ میلادی: هون‌های سفید به خراسان حمله کردند.
• سال ۴۸۹ میلادی: کلیسای نستوری بنا شد.
• سال 499 تا 531 میلادی: قدرت ساسانیان اوج گرفت.
• سال ۵۲۹ میلادی: ژوستینین مدارس را بست. دانشمندان به ایران مهاجرت کردند.
• سال ۶۰۸ میلادی: ساسانی‌ها به بیزانتیوم حمله کردند.
• سال ۶۱۴ میلادی: خسرو دوم دمشق و اورشلیم را تسخیر کرد و صلیب راستین را به تیسفون آورد.
• سال ۶۲۲ میلادی: هراکلیوس، خسرو دوم را شکست داد. سالی بود که حضرت محمد(ص)، پیامبر اسلام، از مکه هجرت کرد.
• سال ۶۳۲ میلادی: حضرت محمد(ص) درگذشت.
• سال 632 تا 651 میلادی: یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی به حکومت رسید.
• سال 635 تا 641 میلادی: اعراب، دمشق و تیسفون را تسخیر کردند. آن‌ها پارس‌ها را شکست دادند و سرزمین پارس را به امپراتوری عرب الحاق نمودند.
• سال ۶۵۱ میلادی: یزدگرد سوم مُرد.

دوران پس از اسلام در تاریخ ایران

نارضایتی مردم از کشورداری ساسانیان، راه را برای حمله و کشورگشایی اعراب باز کرد. پس از فروپاشی حکومت ساسانیان و تسلط اعراب بر ایران، فصل جدیدی در تاریخ ایران گشوده و دوران پس از اسلام آغاز شد.

با مطالعه خلاصه تاریخ ایران بعد از حمله‌ی اعراب به ایران، باید گفت ایرانیان سه دوره حکومت عربی را تجربه کردند: خلفای راشدین و خلافت اموی و خلافت عباسی. در همگی آن‏ها، کم‏وبیش شاهد قیام و شورش ایرانیان علیه حکومت اعراب هستیم. از دوره‌ی خلافت عباسیان، ایرانیان به‌‏تدریج موفق شدند حکومت‌‏های محلی نیمه‏‌مستقلی را تشکیل دهند و این آغاز زوال فرمانروایی خلفای عرب بر ایران بود.

سلسله‌های محلی بعد از حمله اعراب به ایران

• سال 661 تا 750 میلادی: حکمرانی خلفای اموی در دمشق.
• سال 750 تا 1257 میلادی: حکمرانی خلفای عباسی در بغداد.
• سال 756 تا 1031 میلادی: خلافت عربی قرطبه.
• سال 872 تا 903 میلادی: برقراری سلسله‏‌ی صفاری در خراسان.
• سال 903 تا 999 میلادی: حکومت سلسله‏‌ی سامانی در خراسان.
• سال 935 تا 1055 میلادی: ظهور آل‌‌بویه در نزدیکی شیراز.
• سال 962 تا 1044 میلادی: ظهور سلسله‏‌ی غزنویان در شرق و به چالش کشیدن سامانیان.

سلجوقیان

در سال‏‌های 1037 تا 1055 میلادی، ترک‌های سلجوقی به فرمانده‌ی طغرل‌بیگ به ایران حمله کردند. حکومت آل‌بویه را ابومسلم، فرمانده‌ ایرانی ارتش عباسی، به پایان رساند.

گاه‌شمار دوره‌ی سلجوقیان

• سال ۱۰۷۳ میلادی: اوج قدرت سلجوقی‌ها.
• سال 1090 تا 1257 میلادی: استقرار آل اسماعیل که بعداً «حشاشیون» نام گرفتند، در درّه‏‌ی الموت، جبهه‌‏ی جنوبی البرز مرکزی و نزدیک قزوین.
• سال 1117 تا 1194 میلادی: حکومت سلطان سنجر و پایان سلجوقیان در ایران.

مغول‌ها (ایلخانیان)

گاه‌شمار دوره‌ی ایلخانیان

• سال 1219 تا 1227 میلادی: ویرانی ایران به‌دست چنگیزخان.
• سال 1256 تا 1265 میلادی: بنا‌نهادن سلسله‏‌ی ایلخانی به‌دست هلاکو، نوه‏ی چنگیزخان و ‌پایتختی مراغه.
• سال 1295 تا 1304 میلادی: غازان‏خان و گرویدن نهایی او به دین اسلام.
• سال ۱۳۳۴ میلادی: پایان سلسله‌‏ی ایلخانی.

تیموریان

گاه‌شمار دودمان تیموریان

• سال 1380 تا 1393 میلادی: تیمور ایران را فتح کرد. کلیسای نستوری به حالت تعلیق درآمد.
• سال 1397 تا 1447 میلادی: تیمور هند را ویران کرد؛ سپس درگذشت. جانشین او، شاهرخ، منطقه‏‌ی «آمو دریا» را فتح کرد.
• سال 1408 تا 1453 میلادی: قره‌‏قویونلو ترکمن ظهور کرد.
• سال ۱۴۶۱ میلادی: ترک‌های عثمانی وارد شمال‌‏غرب ایران شدند و تیموریان را به شرق عقب راندند.

صفویان

صفویان توانستند حکومت مرکزی قدرتمندی را در ایران تشکیل دهند. شاه‌اسماعیل پایه‌گذار این سلسله است. شاه‌عباس نیز این سلسله را به اوج قدرت و ثبات رساند.

در دوره‌ی صفویان، ایران با هم‌مرز شرقی خود یعنی حکومت عثمانی، درگیری مداوم داشت.

گاه‌شمار حکومت صفویان

• سال 1502 تا 1524 میلادی: شاه‌اسماعیل سلسله‌ی صفویان را بنا نهاد. تشیع، مذهب رسمی کشور اعلام شد.

• سال 1587 تا 1628 میلادی: شاه عباس اول، ترک‌ها را در شمال شکست داد، بغداد را فتح و اصفهان را به پایتختی انتخاب نمود.

• سال 1624 تا 1722 میلادی: افغان‌ها، اصفهان را محاصره و تاج‌و‌تخت را تاراج کردند. دودمان صفویان نابود شد. در این زمان، سلطان‌حسین پادشاه بود. بعد از او، شاه تهماسب دوم و شاه عباس سوم تلاش کردند تا در بخش‌‏هایی از ایران، حکومت را به دست بگیرند که بی‌نتیجه بود.
• سال 1722 تا 1724 میلادی: افغان‌ها ایران را ویران و اصفهان و شیراز را تسخیر کردند. آن‏ها شاهزاده‌های صفوی را قتل‏‌عام نمودند.

افشاریان

نادرقلی سردار جنگ بود، او اصفهان را از چنگ افغان‌ها به در آورد و به‌‏دست پادشاه صفوی، شاه تهماسب دوم سپرد. شاه‌تهماسب در نبرد با عثمانی‌ها شکست خورد و با آنان پیمان صلح بست. بدین ترتیب، بی‌لیاقتی او به نادر قلی خان اثبات شد.

نادر با رأی بزرگان، قدرت را در ایران به دست گرفت و شاه ایران شد. بعد از نادر شاه افشار، سلسله‌ی افشاریان شاه مقتدری نداشت و جای خود را به زندیان داد.

گاه‌شمار سلسله‌ی افشاریان

• ۱۷۳۶ تا ۱۷۴۷ میلادی: خلع شاه اسماعیل صفوی از پادشاهی و پایه‌گذاری حکومت افشاریان توسط نادرشاه افشار و نایب‌السلطنه‌شدن رضاقلی‌میرزا افشار و نصرالله‌میرزا افشار؛
• ۱۷۴۷ تا ۱۷۴۸ میلادی: مرگ نادرشاه افشار و به حکومت رسیدن برادرزاده‌ی او، عادل‌شاه افشار؛
• ۱۷۴۸ تا ۱۷۴۹ میلادی: به حکومت رسیدن ابراهیم‌شاه افشار؛
• ۱۷۴۹ تا ۱۷۵۰ میلادی: به حکومت رسیدن شاهرخ‌شاه افشار و پادشاهی او تا سال ۱۷۵۰ میلادی بر کل ایران، پس از آن برعهده‌گرفتن حکومت خراسان تا سال ۱۷۹۶ میلادی، نایب‌السلطنه‌شدن نصرالله‌میرزای دوم از سال ۱۷۶۸ میلادی تا ۱۷۸۱ میلادی و همچنین نایب‌السلطنه‌شدن نادرمیرزا افشار از ۱۷۸۱ تا ۱۷۹۶ میلادی در خراسان.

زندیان

کریم‌خان زند که در دوره‌ی افشاریان فرماندهی سپاه را بر عهده داشت، پس از مرگ نادرشاه افشار با دو خان بختیاری به نام‌های ابوالفتح‌خان بختیاری و علی‌مردان‌خان چهارلنگ متحد شد. سپس، شخصی به نام ابوتراب‌میرزا را که از جانب طایفه‌ی مادری به دودمان صفوی می‌رسید، به نام شاه اسماعیل سوم، به‌عنوان پادشاه ایران انتخاب کرد. پس‌ازآن، خود را وکیل‌الرعایا نامید و به‌طور موقت، شهر ملایر را به پایتختی برگزید. دیری نپایید که او با تسلط بر سرزمین‌های مرکزی، شمالی، غربی و جنوبی ایران، پایتخت خود را به شیراز منتقل کرد.

بعد از مرگ کریم‌خان زند، اختلافاتی میان جانشینان او به وجود آمد و جنگ و نزاع آن‌ها باعث شد که آقامحمدخان قاجار اقتدار خود را در میان مردم به اثبات برساند. او در سال ۱۷۹۵ میلادی، آخرین فرمانروای زند یعنی لطفعلی‌خان را به قتل رساند و حکومت ایران را به دست گرفت. سپس، سلسله‌ی قاجاریان را پایه‌گذاری کرد.

گاه شمار سلسله‌ی زندیان

• ۱۷۵۰ تا ۱۷۷۴ میلادی: اتحاد کریم‌خان زند با دو خان بختیاری و انتخاب شاه اسماعیل صفوی به پادشاهی ایران توسط او و وکیل‌الدوله‌شدن کریم‌خان زند؛
• ۱۷۷۴ تا ۱۷۷۹ میلادی: مرگ شاه اسماعیل صفوی، عدم انتخاب جانشین برای او و وکیل‌الرعایا‌شدن کریم‌خان زند؛
• ۱۷۷۹ تا ۱۷۸۲ میلادی: مرگ کریم‌خان زند و انتخاب پسر بزرگش ابوالفتح‌خان به‌عنوان فرمانروای ایران و شریک‌شدن برادر کوچکش، محمد‌علی‌خان، در فرمانروایی. دست‌به‌دست‌شدن قدرت میان پسران و برادران کریم‌خان زند؛
• ۱۷۸۲ تا ۱۷۸۵ میلادی: رسیدن فرمانروایی به صادق‌خان زند (برادر تنی کریم‌خان زند)، شکست او در مقابل یکی از خان‌های بختیاری (علی‌مرادخان) و قتل صادق‌خان زند؛
• ۱۷۸۵ تا ۱۷۸۹ میلادی: فرمانروایی علی‌مرادخان.
• ۱۷۸۹ تا ۱۷۹۵ میلادی: فرمانروایی جعفرخان زند و پس از او صِیدمرادخان زند؛
• ۱۷۹۵ میلادی: فرمانروایی لطفعلی‌خان زند.

قاجاریان

قاجاریان ۱۳۰ سال بر ایران حکومت کردند. در این دوره بخش‏‌های مهمی از ایران جدا شد و سرزمینمان شاهد افت‌‏و‏خیزهای بسیار بود.

گاه‌شمار حکومت قاجاریان

• سال 1795 تا 1925 میلادی: سلسله‌‏ی قاجار در تهران و به‌‏صورت محلی حکومت می‌کرد.
• سال 1796 میلادی: آقا محمدخان قاجار، سلسله‌ی قاجاریان را تأسیس کرد.
• سال ۱۸۱۸ میلادی: در زمان حکومت فتحعلی‌‏شاه، عهدنامه‌ی گلستان بین ایران و روسیه بسته شد و طی آن، سرزمین‌هایی از شمال ایران به روسیه تسلیم گردید.
• سال ۱۸۲۷ میلادی: روسیه تبریز را تسخیر کرد.
• سال 1828 میلادی: قرارداد ترکمانچای بین فتحعلی‌شاه قاجار و دولت تزاری روسیه بسته شد. طبق این قرارداد، ایروان و نخجوان و بخش‏‌هایی از تالش به روسیه واگذار شد.
• سال 1896 تا 1906 میلادی: انقلاب مشروطه به وقوع پیوست.
• سال ۱۹۰۶ میلادی: مشروطیت اعلام شد.
• سال ۱۹۰۸ میلادی: ملّی‌گرایان قیام کردند.
• سال ۱۹۰۹ میلادی: شرکت نفت انگلیسی ایرانی تشکیل شد؛ این شرکت بعدها بریتیش پترولیوم نام گرفت.
• سال 1917 تا 1919 میلادی: قحطی بزرگ در ایران طی جنگ جهانی اول رخ داد. در این قحطی 40درصد جمعیت ایران از بین رفت.
• سال1920 میلادی: قیام شیخ محمد خیابانی در تبریز و میرزا کوچک خان در گیلان به وقوع پیوست.
• سال 1909 تا 1923 میلادی: احمد شاه آخرین پادشاه قاجار بود. رضاخان به‌‏عنوان نخست وزیر انتخاب شد.
• سال 1922 میلادی: کودتای رضاخان میرپنج و عزل احمدشاه، آخرین شاه قاجار به وقوع پیوست.سال ۱۹۲۴ میلادی: سلسله‌‏ی قاجار سقوط کرد.

دودمان پهلوی

با برچیده‏‌شدن بساط دودمان قاجار، حکومت پهلوی در ایران برقرار شد. در این دوران، ایران وارد عرصه‏‌ی جدیدی از حیات خود شد و به‌‏سمت پیشرفت و ارتباط با دنیای مدرن گام برداشت. رضاشاه در راه زنده‌سازی فرهنگ کهن ایران و امپراتوری ‌باستانی تلاش کرد. او به اقتدار و دیکتاتوری در کشورداری شهرت دارد.

گاه‌شمار سلسله‌ی پهلوی

• سال ۱۹۲۵ میلادی: رضاخان خود را «رضاشاه» نامید و سلسله‌‏ی پهلوی را بنیان نهاد.
• سال 1314 خورشیدی: نام‏ پارس یا پرشیا بر ایران گذارده شد و به‌‏عنوان نام رسمی کشور به جهان اعلام گردید.
• سال 1941میلادی: در جریان جنگ جهانی دوم، متفقین ایران را اشغال کردند. رضاشاه تبعید شد و محمدرضا، پسر او بر تخت ‏نشست.
• سال 1943 میلادی: کنفرانس تهران (چرچیل و روزولت و استالین) برگزاری شد. ایران دوباره تمامیت ارضی خود را به دست آورد.
• سال ۱۹۵۱ میلادی: دکتر مصدق نخست‏ وزیر شد و برای ملی‏‌شدن صنعت نفت تلاش کرد.
• سال 1953: کودتای 28 مرداد علیه نهضت ملی نفت رخ داد و طی آن محمد مصدق دستگیر و محاکمه شد. محمدرضا شاه به ایران و بر سر کار بازگشت.
• سال ۱۹۵۵ میلادی: ایران به سازمان پیمان مرکزی پیوست.
• سال ۱۹۵۹ میلادی: ایران پیمان دفاعی با آمریکا امضا کرد.
• سال ۱۹۶۳ میلادی: آیت الله خمینی در سطح کشور و در اعتراض به شاه، قیام دینی نمود.
• سال ۱۹۶۷ میلادی: محمدرضا و ملکه فرح تاج‏گذاری کردند.
• سال ۱۹۶۹ میلادی: تنش‌ها میان ایران و عراق بر سر اروندرود (شط العرب) بالا گرفت.
• سال 1971 میلادی: جشن ۲۵۰۰ ساله‏‌ی شاهنشاهی ایران برگزار شد.
• سال 1978 تا 1979 میلادی: اعتراض مردم به شاهنشاهی بالا گرفت و موجب فرار شاه و انقراض سلسله‌ی پهلوی شد.

جمهوری اسلامی ایران

گاه‌شمار دوره‌ی جمهوری اسلامی ایران

• سال ۱۹۷۹ میلادی: مردم به برقراری حکومت جمهوری اسلامی ایران تحت رهبری آیت‌ الله خمینی رأی دادند.
• سال ۱۹۸۰ میلادی: عراق به ایران حمله کرد.
• سال ۱۹۸۸ میلادی: ایران و عرق قطعنامه‏‌ی ۵۹۸ شورای امنیت را پذیرفتند و ایران آتش‌‏بس نهایی جنگ ۸ساله را اعلام کرد.
• سال ۱۹۸۹ میلادی: آیت‏‌الله خمینی درگذشت و آیت‌‏الله خامنه‌ای به‌‏عنوان ولی فقیه کشور انتخاب شد.

تحقیق در مورد تمدن ایران

تمدن از ریشه‌ی «مدن» و به‌معنای شهر است. البته، مفهوم شهر در تاریخ با مفهوم تمدن متجانس نیست؛ اما از یک ریشه و به هم نزدیک‌اند. در واقع، تمدن شهرنشینی نیست، اما انسان متمدن وارد مرحله‌ی شهرنشینی شده است.

هنگام تحقیق در مورد تمدن ایران باید به دو پرسش پاسخ دهیم:

• آیا منظورمان از این تمدن اقوام و مردمانی است که از آغاز تاریخ تاکنون در مرزهای سیاسی ایران زندگی می‌کردند؟
• یا منظورمان اقوام و مردمانی است که خود را از ابتدا ایرانی می‌پنداشتند و در جغرافیایی می‌زیستند که دربرگیرنده‌ی ایران امروز است؟

برخی صاحب‌نظران شروع تمدن ایران را از آغاز ورود قوم آریایی به فلات ایران می‌دانند؛ اما این بدان معنا نیست که پیش از آن، تمدنی وجود نداشته و فلات ایران قبل از حضور آن‌ها خالی از سکنه بوده است. بلکه، با تحقیق درباره ایران باستان درمی‌یابیم قبل از آن دوره نیز تمدن‌های بسیار کهنی در ایران ظهور و افول کرده بودند. آثار به‌جامانده از سکونتگاه‌های اولیه بشر در فلات ایران نیز گواهی بر این ادعاست.

تعدادی از تمدن‌های کهن ایرانی که از زمان‌های بسیار قدیم در فلات ایران وجود داشتند، عبارت‌اند از:

• تمدن نوشیجان در ملایر؛
• تمدن شهر سوخته در سیستان و بلوچستان؛
• تمدن تپه سیلک در کاشان؛
• تمدن عیلام در شمال خوزستان؛
• تمدن جیرفت در کرمان.

به‌طور کلی، تمدن ایران به چند صورت مختلف بررسی می‌شود:

• پیش از تاریخ و قبل از اختراع خط توسط بشر؛
• پیش از ورود آریایی‌ها به فلات ایران؛
• از هنگام مهاجرت آریایی‌ها‌ به فلات ایران.

درخصوص دوره‌ی پیش از تاریخ، کاوش‌های باستان‌شناسی حاکی از آن‌اند که این دوره خود شامل چهار دوره‌ی مختلف پارینه‌سنگی، نوسنگی، عصر برنز و عصر آهن بوده است.

برای مطالعه بیشتر درباره تاریخ ایران از آغاز تا کنون:

1. تاریخ مادها در ایران باستان (۶۰۷ تا ۵۴۹ پیش از میلاد)
2. تاریخ هخامنشیان در ایران باستان (۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد)
3. تاریخ سلوکیان در ایران باستان (۳۳۰ تا ۲۴۷ پیش از میلادی)
4. تاریخ پارت ‌‌ها (اشکانیان) در ایران باستان (۲۴۷ پیش از میلاد تا ۲۲۴)
5. تاریخ ساسانیان در ایران باستان (۲۲۴ پیش از میلاد تا ۶۴۲ میلادی)
6. تاریخ حمله اعراب به ایران (از سال ۶۴۲ تا ۸۲۱)
7. تاریخ طاهریان در ایران پس از اسلام (از ۸۲۱ تا ۸۹۳ میلادی)
8. تاریخ علویان در ایران پس از اسلام (سال ۸۲۸ میلادی)
9. تاریخ صفاریان در ایران پس از اسلام (سال ۸۶۷ تا ۸۹۲ میلادی)
10. تاریخ سامانیان در ایران پس از اسلام (سال ۸۹۲ تا ۱۰۰۵ میلادی)
11. تاریخ زیاریان، آل بویه و دیلمیان (سال ۹۲۸ تا ۱۰۵۲ میلادی)
12. تاریخ غزنویان در ایران پس از اسلام (۹۶۲ تا ۱۰۴۰ میلادی)
13. تاریخ سلجوقیان، تهاجم به ایران در سده یازده میلادی (از ۱۰۴۰ تا ۱194 میلادی)
14. تاریخ خوارزمشاهیان؛ دوره‌ی ترس و جنگ (۱۰۹۷ تا ۱۲۳۱ میلادی)
15. تاریخ ایلخانیان، مهاجمان به ایران در سده ۱۳ میلادی (از ۱۲۵۶ تا ۱۳۸۳ میلادی)
16. تاریخ تیموریان، مهاجمان به ایران در سده ۱۴ میلادی (از ۱۳۸۳ تا ۱۵۰۱ میلادی)
17. تاریخ صفویان؛ تغییر مذهب ایرانیان به تشیع (از ۱۵۰۱ تا ۱۷۳۶ میلادی)
18. تاریخ افشاریان و زندیان (از سال ۱۷۳۶ تا ۱۷۹۵ میلادی)
19. تاریخ قاجاریان، فساد شاهان و درباریان ( از ۱۷۹۵ تا ۱۹۲۵ میلادی)
20. تاریخ پهلوی ها، پایان سلطنت در ایران (از ۱۹۲۵ تا ۱۹۷۹ میلادی)
21. پرچم ایران در گستره تاریخ: از مادها تا امروز!
22. شاپور اول؛ پادشاه مقتدر ایران در دوره‌ی ساسانیان

پرسش‌‏هایی درباره‏‌ی خلاصه تاریخ ایران

اگر پاسخ پرسش خود درباره‏‌ی تاریخ ایران را اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سؤالتان را بپرسید. ما حتماً به آن پاسخ خواهیم داد.