یخدان مویدی کرمان؛ تاریخچه و وضعیت کنونی

از آنجایی که بیشتر مناطق ایران از آب و هوای گرم و خشک برخوردارند، در گذشته بناهایی برای تامین یخ مورد نیاز درست می کردند که به یخدان شهرت داشتند و بخش جدانشدنی از معماری بومی ایران بودند. این بناها ساختار ویژه ای داشتند و از آنها برای ساختن و انبار کردن یخ در زمستان استفاده می شد. یخدان مویدی کرمان بزرگترین یخدان خشتی ایران و جهان و از جاهای دیدنی کرمان است که در مرکز شهر قرار دارد.

گفته می شود که آب مورد نیاز این یخدان از قناتی به نام مویدی تامین می شد. شاید دلیل نامگذاری آن نیز همین باشد. البته، عده ای نیز عقیده دارند که علت نام گذاری این یخدان به این دلیل است که مربوط به شخصی به نام مویدالدین الریحان بوده است.

با وجود اینکه بنای مزبور در سال ۱۳۷۸ خورشیدی ثبت ملی شد، اما نگهداری اصولی از آن صورت نگرفته بود و تا سال ۱۳۸۰ خورشیدی محل تجمع زباله بود. سپس، میراث فرهنگی آن را مورد مرمت و بازسازی قرار می دهد تا گردشگران بتوانند از این اثر تاریخی بازدید داشته باشند. دیرینگی این اثر به اواخر دوره صفویه مربوط می شود.

ویژگی ها و سبک معماری یخدان مویدی کرمان

در گذشته، مردم مناطق گرمسیری فلات ایران به فکر افتادند که بنایی بسازند تا برای ساخت و ذخیره یخ مورد نیاز خود از آن استفاده کنند. بدین منظور، آنها بنای مورد نظرشان را به گونه ای ساختند که کمترین میزان جذب نور خورشید را داشته باشد. این ویژگی ها در یخدان مویدی کرمان نیز وجود دارند.

برای مثال، نوک بنای مزبور به صورت مخروطی شکل است تا نور خورشید را کمتر جذب کند. علاوه بر آن، دیوارهای بلند اطراف این بنا با ایجاد سایه تا حدودی به کاهش دمای فضای داخلی آن کمک می کنند.

در کل، ساختمان بنای مزبور از ۴ عنصر مختلف تشکیل شده است که عبارتند از: مخزن، حصار، استخر و چاله یخ. مخزن این بنا به صورت مدور ساخته شده است و گنبد بر روی آن قرار دارد. این مخزن دارای حصاری نسبتا بلند با ارتفاع ۲۰ متر می باشد.

برای ساخت قسمت های مختلف یخدان مویدی، از مصالحی همچون خشت خام و گل استفاده شده است. علاوه بر آن، پله هایی نیز برای این یخدان تعبیه شده است که جهت دسترسی به دیواره ها و نگهداری و تعمیر مطلوب خشت ها ایجاد شده اند. در گذشته و در زمان استفاده از یخدان مزبور، همه ساله خشت و کاهگل جدیدی بر روی گنبد می کشیدند تا از تخریب آن جلوگیری به عمل آورند.

در اطراف این بنا اتاقک هایی قرار دارند که در تابستان خنک و در زمستان گرم هستند. بنابراین، می توان در فصول مختلف سال از آنها استفاده کرد.

نحوه ساخت یخ در داخل یخدان

در ضلع شمالی دیوارهای بلند و قطور یخدان مویدی کرمان، سطوح مسطح کم عمقی قرار دارند که در شب های زمستان آب را به آنجا هدایت می کردند تا یخ بزند. سردی شب های زمستان کویر باعث می شد که این آب در پشت دیوارها یخ ببندد. وجود دیوارها سبب می شد که در طول روز نور مستقیم آفتاب بر روی یخ ها تاثیر نگذارد.

سپس، هر شب دوباره مقداری آب به توده های منجمد از یخ های قبلی هدایت می شد. مقدار این آب باید به اندازه ای می شد که سرمای یک شب بتواند آن را به یخ تبدیل کند. در واقع، ارتفاع آب بر روی سطوح یخ گیر از چند سانتی متر تجاوز نمی کرد.

پس از اینکه قطر یخ ها به ۳۰ الی ۴۰ سانتی متر می رسید، آنها را قطعه قطعه می کردند. سپس، تمام این قطعه های یخ در داخل مخزن انبار می شدند که در مجاورت سطوح یخ گیری قرار داشت.

در کف مخزن، یک یا چند حلقه چاه تعبیه شده بود. بنابراین، چنانچه قطعه های یخ بر اثر تابش آفتاب آب می شدند، این آب به داخل چاه ها هدایت می شد. چرا که برخورد آب با قطعه های دیگر یخ سبب تسریع در ذوب شدن آنها می گردد.

علاوه بر آن، جهت جلوگیری از چسبیدن یخ ها به همدیگر روی آنها کاه می پاشیدند. گاهی نیز با پاشیدن دانه های انار بر روی یخ ها، می توانستند یخ های رنگی تولید کنند. این یخ ها نسبت به یخ های معمولی با قیمت بالایی به فروش می رسیدند. البته گاهی نیز یخ های تولید شده در یخدان ها برای استفاده عموم وقف می شدند.

علاوه بر آن، انبار نگهداری از یخ ها دارای دو راهرو بود. یکی از این راهروها برای انبار کردن یخ ها و دیگری برای بیرون آوردن آنها در تابستان مورد استفاده قرار می گرفت.

حتما از یخدان مویدی کرمان دیدن کنید

اگرچه برخی بناها از قبیل انواع یخدان هم اکنون کاربری خود را از دست داده اند، اما چیزی از زیبایی آنها کاسته نشده است. در صورت بازدید از یخدان مویدی کرمان، می توانید تدبیر گذشتگان مان را در برآوردن نیازهای خود با وجود امکانات کم مشاهده کنید. هم اکنون، یخدان مزبور پذیرای گردشگران داخلی و خارجی می باشد.

هم اکنون، این بنا کاربری اصلی خود را از دست داده است. بنای یخدان مویدی کرمان در داخل یک فضای سبز قرار گرفته است و برای بازدید گردشگران در اختیار همگان قرار گرفته است. در ضمن، فضای داخلی این یخدان تبدیل به مکانی برای انجام ورزش زورخانه ای ایرانی شده است. بازدید از ورزشکارانی که به این ورزش باستانی می پردازند، خالی از لطف نیست.

چنانچه قصد سفر به کرمان را دارید، می توانید از تورهای داخلی برای این سفر استفاده کنید. “دستی بر ایران″ که به معرفی جاذبه های گردشگری کرمان می پردازد، شما را به بازدید از یخدان مویدی کرمان دعوت می کند.

یخدان مویدی کرمان در کجاست؟

این یخدان در شهر کرمان و در خیابان شهید کامیاب قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این یخدان را در نقشه زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره یخدان مویدی کرمان

اگر پاسخ پرسش‌های خود را در موارد زیر پیدا نکردید، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست، سوال‌هایتان را با ما در میان بگذارید. ما در اولین فرصت به آنها پاسخ خواهیم داد.