گور دخمه فقره قا که متعلق به دوره‌ی مادهاست، محل دفن یکی از پادشاهان این دوره است. باستان‌شناسان و تاریخ‌نگاران درباره‌ی شخص مدفون در مقبره نظرات متفاوتی دارند. در آنجا سه مقبره با ویژگی‌های معماری متفاوت قرار گرفته است. پیشنهاد می‌کنیم پس از خواندن این نوشتار و کسب اطلاعات تکمیلی درباره‌ی این گوردخمه حتما بازدیدی از آن داشته باشید. اثر تاریخی مزبور یکی از جاهای دیدنی مهاباد در 8 کیلومتری شمال شرقی این شهر است.
گور دخمه و غار فقره قا کجاست؟
این گور دخمه در کیلومتر 8 شمال شرقی مهاباد و بین دو روستای گوگ‌تپه و اگریقاش واقع شده است. برای پیدا کردن موقعیت دقیق آن به نقشه‌ی زیر مراجعه کنید:
ساختمان فقره قا مهاباد
این اثر تاریخی با چهار ستون سنگی دو طبقه در دل تخته‌سنگی حفر شده است که برای راحتی تلفظ، گور دخمه فخریگاه نیز خوانده می‌شود. ارتفاع گور دخمه از دامنه‌ی کوه حدود 5 متر است. بعد از بالا رفتن از کوه امکان مشاهده‌ی این اثر تاریخی فراهم می‌شود.
در ابتدا، دو ستون بیرون گوردخمه را مشاهده می‌کنید. با عبور از میان آنها، ستون‌های دیگر نمایان می‌شوند. از نظر ضخامت ستون‌های خارجی نسبت به ستون‌های داخلی قطورترند. شکل ستون‌ها استوانه‌ای و ارتفاع آنها از کف تا سقف غار حدود 220 سانتی‌متر است. پایه و سر ستون‌ها نیز به‌صورت مربعی تراش خورده‌اند.
باستان شناسی معروف به نام دیاکونوف درباره‌ی ساختمان این گور دخمه توضیحات کامل و دقیقی به شرح زیر ارائه کرده است:
«شمالی‌ترین مقبره مادی فخریک در مانای باستانی و نزدیک مهاباد است که جلوخان ندارد و سقف ساده سنگی آن را چند ستون نگاه می‌دارد و ظاهرا محلی برای گذاشتن جنازه‌ها بوده است. تعیین تاریخ این مقبره دشوار است؛ ولی تشریفات تدفین در آن با مراسمی تفاوت دارد که پیش‌تر در ناحیه اطراف دریاچه ارومیه متداول بوده است. در نتیجه، تاریخ آن نباید قدیمی‌تر از قرن هفتم باشد.»
مقبرههای گور دخمه فقره قا
در این گور دخمه‌ی دو طبقه‌ای، سه مقبره مشاهده شده‌اند که طبق روایات تاریخی به فرَوَرتیش، دومین پادشاه ماد، و فرماندهان قدرتمند او اختصاص دارند. هرودوت، تاریخ‌نگار معروف، و رومن گیرشمن، تاریخ‌نگار و باستان‌شناس فرانسوی، نیز چنین عقیده‌ای دارند. در مقابل، برخی از باستان‌شناسان معتقدند که گور دخمه‌ی مزبور به پدر هُووَخشَترَه (سومین پادشاه ماد) اختصاص داشت و پس از مرگش در همانجا دفن شد.
به نظر می‌رسد، منطقه‌ی قرارگیری گوردخمه در گذشته شهری حاصل‌خیز بوده است. در این‌جا بوده است که پدر هووخشتره در جنگ با آشوری‌ها کشته می‌شود و او را در همانجا به خاک می‌سپارند. سپس، هووخشتره راه پدر را ادامه می‌دهد.
ارنست امیل‌هرتسفیلد، تاریخ‌نگار مشهور آلمانی، نیز عقیده‌ی دیگری دارد. به نظر او این گور دخمه متعلق به مادهاست و یکی از مقبرههای آن متعلق به یکی از شاهزادگان مانایی است. تاریخ احداث گور دخمه نیز از نظر او به 660 تا 840 پیش از میلاد، می‌رسد.
سبک معماری گور دخمه و مقبرههای آن
گور دخمه فقره قا به سبک معماری یونانی شباهت دارد و ته ستون‌های آن مشابه ته‌ستون‌های مقبره‌ی آناهیتاست. این اثر تاریخی از نظر حجاری و ستون‌بندی نیز به مقبرههای مهم دوره‌ی مادها شباهت دارد. برای آن مدخل ورودی در نظر نگرفته‌اند. دیوار انتهایی آن نیز از بیرون این تخته‌سنگ غیرقابل مشاهده است.
مقبرههای واقع در گور دخمه نیز به سبک ویژه‌ای ساخته شده‌اند. در داخل این مقبره‌ها سالنی به اندازه‌ی عرض ایوان تعبیه شده است و دو پله‌ی جرزدار سالن را به دو قسمت یا اتاق تقسیم می‌کند. اتاق جلویی برای مراسم تدفین استفاده می‌شود و اتاق پشتی سه قبر مستطیل‌شکل را در خود جای داده است. یکی از این مقبره‌ها افقی و دو تای دیگر عمود بر ایوان قرار دارند.
مقبره‌ها در دل سنگ ایجاد شده‌اند و عمق آنها به 50 سانتی‌متر می‌رسد. قبر بزرگتر که در ورودی گور دخمه و در ضلع غربی جای دارد، ابعادی در حدود 265 × 140 را شامل می‌شود. دو مقبره کوچک واقع در ضلع شرقی نیز هم‌اندازه هستند و ابعادشان 140 × 90 سانتی‌متر است.
سید محمد صمدی در کتاب «تاریخ مهاباد» سبک معماری این اثر تاریخی را چنین شرح داده است:
«در کف دخمه سه حوضچه یا به عبارتی سه گور کنده شده است. گور سمت چپ نسبت به دو گور دیگر که قرینه هستند، بزرگتر است. در قست پایین دخمه شکلی از پیکان ساییده شده است، به همین علت عده‌ای از باستان‌شناسان در مورد گوردخمه نظر متفاوتی دارند.»
کاربردهای گور دخمه
دکتر ملک‌زاده، از استادان دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران (سال 1403 خورشیدی)، اخیرا عقیده‌اش را درمورد هدف از احداث این گور دخمه چنین بیان کرده که محلی برای نگهداری اسلحه و گنجینه‌های سلطنتی پادشاهان بوده است. مردم محلی نیز آن را محل زندگی فرهاد کوه‌کن می‌پندارند.
نکات مهم در بازدید از این اثر تاریخی
در بدنه‌ی گور دخمه فقره قا، یادگاری‌هایی نوشته شده که نشان می‌دهد ارزش و اعتبار آن برای مردم ناشناخته بوده است. حال، که درباره‌ی قدمت این اثر و ویژگی‌های دیگر آن مطالعه کردید، بهتر است هیچ‌وقت روی چنین اثری یادگاری از خود بر جای نگذارید. به‌این ترتیب، شما به گردشگر مسئولی تبدیل می‌شوید که به خوبی با اصول گردشگری مسئولانه آشنایی دارد و آن را به کار می‌بندد.
بازدید از گوردخمه دشوار نیست و فاصله آن تا جاده اصلی منتهی به شهر مهاباد، بسیار کم است. مهم آن است که راه دسترسی به داخل آن بسته شده است. شاید افراد محلی با استفاده از نردبان به داخل آن دسترسی پیدا کنند، اما بر اساس تصمیم درست مقامات میراث فرهنگی، ورود به داخل چنین آثاری برای عموم آزاد نیست؛ همچنان که شما امکان ورود به گوردخمه‌های نقش رستم در نزدیکی تخت جمشید را نیز ندارید.
سخن آخر
بازدید از آثار تاریخی قدیمی همچون گوردخمه فقره قا برای گردشگران، باستان‌شناسان و مردم علاقه‌مند به تاریخ بسیار ارزشمند است. چنین آثاری شما را به گذشته‌های دور می‌برند. در آن دوران، مردمبرای پادشاهان خود آرامگاه‌هایی درست می‌کردند که با آرامگاه‌های افراد عادی جامعه متفاوت بود و نسبتا شکوه و جلال بیشتری داشت. اصولا حفر گوردخمه در دل کوه برای جاودان کردن نام این افراد بود.
پرسش‌های متداول
پرسش و پاسخ‌های زیر اطلاعات شما را درباره‌ی این نوشتار افزایش می‌دهند. اگر، پس از بررسی آنها سؤال دیگری برایتان مطرح بود در قسمت دیدگاه‌های پایین همین پست سؤالتان را مطرح کنید تا به زودی پاسخ دهیم.
آیا گور دخمه فقره قا جزو آثار ثبت ملی است؟
بله. این اثر تاریخی در سال 1316 خورشیدی، در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.
چگونه از گور دخمه فقره قا دیدن کنیم؟
در مسیر میاندوآب به مهاباد و 8 کیلومتر مانده به مقصد، پس از روستای گوگ‌تپه، در سمت راست خود آن را خواهید یافت.
فقره قا به چه معناست؟
این عبارت صورت دیگر واژه‌ی «فخرگاه» به معنای جایگاه فره و شکوه است.
