موزه جواهرات ایران بخشی از خزانه بانک مرکزی است که در خیابان فردوسی تهران قرار دارد. این موزه نگاهبان سرمایه‌ای ملی و تاریخی از کشورمان و یکی از مهم‌ترین موزه های ایران است. اگر قصد بازدید از جاهای دیدنی تهران را دارید، این موزه مکان خوبی برای گذران وقت در دل شکوه جواهرات پادشاهان ایران است که بی‌شک ارزش دیدن دارد.
مجموعه‌ای از گرانبهاترین جواهرات جهان، گنجینه بی‌مانند خزانه جواهرات ملی، طی قرن‌ها گردآوری شده است. ارزش اشیای به‌نمایش‌درآمده در این موزه را نمی‌توان فقط با قیمت‌گذاری قضاوت کرد. باید در نظر گرفت که این مجموعه منعکس‌کننده‌ی خلاقیت و هنر و سلیقه‌ی هنرمندان و صنعتگران ایرانی در دوره‌های مختلف و نمایشگر میراث بسیار غنی فرهنگی این کشور وسیع است. کلاه عباس‌میرزا، تاج کیانی، تخت نادری، الماس دریای نور و گوهرهای دیگر این مجموعه نه‌تنها از نظر مادی باارزش هستند، بلکه هرکدام تکه‌ای از تاریخ این سرزمین به‌حساب می‌آیند.
این جواهرات تزیینی، شواهدی بر تجمل‌گرایی، قدرت و ثروت حاکمان سلسله‌های گذشته تلقی می‌شده‌اند. پیش از سلسله‌ی صفویه، جواهرات خاصی وجود داشتند که در خزانه سلطنتی نگهداری می‌شدند؛ اما فقط در دوره‌ی صفویه، برخی مسافران خارجی همچون ژان باپتیست تاورنیه، شوالیه شاردن، برادران شرلی و جورج ماینورینگ در نوشته‌های خود به این جواهرات اشاره کرده‌اند.
جواهرات سلطنتی در عهد صفویان
در دوران صفویان که دربار از نظر اقتصادی اعتبار و رونق پیدا کرد، پادشاهان به جمع‌آوری جواهرات روی آوردند. ظروف طلا و گوهرنشان زینت‌بخش سفره‌ی غذای پادشاهان صفوی شد؛ به‌گونه‌ای که دهان گردشگران خارجی از شگفتی باز می‌ماند.
شاردن در زمان شاه‌عباس اول از آبدارخانه‌ی دربار دیدن کرده بود. او از ظروف و جام‌های طلا و گوهرنشانی که به دست صنعتگران ایرانی ساخته و پرداخته شده بودند، بسیار نوشته است. ظرافت هنر ایرانی ارزش سنگ‌های قیمتی را صدچندان کرده است.
متخصصان جواهر دربار صفوی، سنگ‌های فاخر و ارزشمندی را از بازارهای هند، امپراتوری عثمانی و کشورهای اروپایی مانند فرانسه و ایتالیا به ایران آوردند. بعدها با گذر دهه‌ها و قرن‌ها، بسیاری از این جواهرات، غارت یا پیشکش شدند؛ برخی‌شان نیز دوباره خریداری و گردآوری شدند.
دریای نور و کوه نور، دو سرنوشت متفاوت
آنچه بیش از هرچیز از فرمانروایی نادرشاه به ذهن می‌آید، حملات او به هندوستان و غنیمت‌گرفتن کوه نور و دریای نور است. این دو گوهر ارزشمند اگرچه با هم به ایران آمدند، اما سرنوشتی متفاوت یافتند.
نادرشاه چون کوه نور را بر تاج محمدشاه هندی دید، گفت: «این الماس، کوهی از نور است.» پس از مرگ نادرشاه، سرداران افغانستانی الماس را به هند برگرداندند که بعدها در جنگ بین انگلیسی‌ها و هندی‌ها، وجه‌المصالحه قرار گرفت. کمپانی هند شرقی این گوهر نایاب را به دربار بریتانیا تقدیم کرد و امروزه بر روی تاج رسمی ملکه ویکتوریا نگهداری می‌شود.
دریای نور اما در ایران ماند و زینت‌بخش بازوبند پادشاهان قاجار شد. در عهد ناصری که دیگر رسم بستن بازوبند برافتاده بود، دریای نور را بر جقه‌ی پادشاهی نصب کردند. بعدها محمدعلی‌شاه قاجار که از مشروطه‌چی‌ها شکست خورده بود، حین پناهندگی، این الماس ایرانی را با خود به سفارت روسیه برد که به همت مشروطه‌خواهان بازگردانده شد. این الماس صورتی‌رنگ هم‌اکنون در موزه و خزانه جواهرات ملی ایران بهعنوان پشتوانه پول ملی نگهداری می‌شود. دریای نور گوهری گرانقدر و ایرانی است. از این الماس پرارزش در داستان‌های اساطیر ایران سخن آورده شده است.
ملی‌شدن جواهرات سلطنتی
در عهد پهلوی و به دستور رضاشاه، از گوهرهایی که در دربار بود، سیاهه‌نویسی شد. در سال 1316، رضاشاه بخشی از جواهرات سلطنتی را برای افزایش سرمایه به بانک ملی بخشید. از سال 1317 با تصویب مجلس، این بانک مسئول چاپ اسکناس در کشور شد.
بدین ترتیب بخشی از جواهرات سلطنتی به خزانه بانک ملی منتقل شد و بخش کوچکی از جواهرات باقی‌مانده نیز در کاخ گلستان به نمایش عموم درآمد. جواهراتی که به بانک ملی سپرده شده بود، از سال 1322 در خزانه بانک ملی به نمایش درآمد. در سال 1334 نیز خزانه فعلی برای گنجینه جواهرات ملی ساخته شد.
پس از تأسیس بانک مرکزی، در سال 1339 مالکیت جواهرات به این بانک انتقال یافت. پس از انقلاب و تا اکنون، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران این خزانه را که موزه جواهرات ملی نیز خوانده می‌شود، محافظت می‌کند.
دیدار از خزانه جواهرات ملی ایران تجربه‌ای منحصر به فرد است و قطعاً خاطره‌ای فراموش‌نشدنی در ذهن بازدیدکنندگان به جا می‌گذارد. حتی شایسته‌ترین متخصصان دنیا قادر به ارزیابی دقیق و برآورد قیمت کلی این مجموعه‌ی خیره‌کننده نیستند. این خزانه بی‌شک مجموعه‌ای فوق‌العاده چشم‌نواز است و علاقمندان به فرهنگ و هنر و تاریخ ایران از ارزش آن آگاهند.
نگاهی گذرا به اشیای موجود در خزانه جواهرات ملی ایران
در گنجینه جواهرات ملی، ۳۷ ویترین در معرض نمایش قرار گرفته‌اند که در هرکدام، صدها قلم جواهر و اشیای ارزشمند و گرانبها نگهداری می‌شوند. در ادامه، آن‌ها را فهرست‌وار معرفی می‌کنیم و برخی را که در دنیا شناخته شده‌اند، اندکی شرح می‌دهیم:
- اشیایی از جنس طلا و جواهر، مانند قلیان‌ها، گلدان‌ها، جعبه‌ها، آفتابه‌لگن‌ها، چاقوها، کاسه‌ها، سرپوش‌های غذا و…؛
- یک تنگ طلا با میناکاری چشمگیری از نقوش گل‌ها و پرنده‌ها که در نیمه‌ی بالایی آن، تصاویری از زنان وجود دارد. این تنگ، یکی از بهترین نمونه‌های میناکاری ایرانی است؛
- یک جفت شمعدان طلای تزیین‌شده با لعل، الماس، زمرد، یاقوت سرخ، آویز مروارید و زمرد؛
- کوزه قلیان نارگیلی‌شکل، ساخته‌شده از پوسته‌ی تخم شترمرغ که روی آن، به زیبایی حکاکی شده است؛
- اشیای مختلف تزیین‌شده با فیروزه ایرانی، همچون قلیان، جقه (پیش‌کلاه)، شمشیر و…؛
- شمشیر، خنجر و تفنگ که به زیبایی تزیین و جواهرنشان شده‌اند؛
- جقه‌های تزیین‌شده با جواهر؛
- زیورآلات بسیاری همچون سنجاق‌سینه، ساعت، زنجیر، جقه، سگک، گردنبند، کیسه‌ی پول، بازوبند و دستبند؛
- «لعل سامری» به وزن ۵۰۰ قیراط، بزرگ‌ترین لعل شناخته‌شده‌ی جهان است که در افسانه‌ها گفته شده که به گردن گوساله‌ی سامری آویخته می‌شده است؛
- شرابه‌های مروارید که وزن کلی آن‌ها ۱۶ کیلوگرم است و بهعنوان تزیین پرده استفاده می‌شده‌اند؛
- تعداد پرشماری سکه‌ی طلا و مدال بزرگداشت مخصوص موقعیت‌های مختلف؛
- جبه‌ی دستبافت تزیین‌شده با سنگ‌های گران‌قیمت؛
- «تخت نادری» که از ۱۲ قطعه‌ی جداگانه و قابل‌حمل ساخته شده است. تعداد کل سنگ‌های گرانبهای استفاده‌شده در این تخت، ۲۶هزار و ۷۳۳ عدد است؛
- کره‌ی جواهرنشان که به دستور ناصرالدین شاه ساخته شده است. در کره‌ی جواهرنشان بخش‌های مختلف جغرافیایی کره‌ی زمین با جواهرهایی از جنس‌های مختلف ساخته و متمایز شده‌اند؛
- «کلاه عباس‌میرزا» ساخته‌شده از اطلس و مخمل قرمز که روی آن مروارید و پولک طلایی دوخته شده و در مراسمات رسمی استفاده می‌شده است؛
- ۶۲ تراش مختلف الماس از ساده‌ترین تا نادرترین نوع تراش، مانند جوبیلی و بریولت؛
- چندین یاقوت کبود با کیفیت عالی که بزرگ‌ترین آن‌ها ۹۱/۱۴۱ قیراط است؛
- «الماس‌های زرد» که الماس‌های بزرگ استخراج‌شده از معادن کیپ جنوب آفریقا هستند و ناصرالدین‌شاه در سومین سفرش به اروپا، آن‌ها را خریداری کرده است؛
- جواهراتی که مختص استفاده‌ی خانواده پهلوی، فرح پهلوی، ملکه مادر، محمدرضا پهلوی و دیگر اعضای سلسله پهلوی بوده‌اند؛
- تاج‌هایی که پادشاهان قاجار (تاج کیانی)، محمدرضا پهلوی، و فرح پهلوی استفاده کرده‌اند؛
- قطعه‌ای بی‌نظیر به نام «دریای نور» که بزرگ‌ترین الماس صورتی جهان است. این الماس تقریباً ۱۸۲ قیراط است و رنگی کمیاب در بین الماس‌ها دارد، یعنی صورتی کم‌رنگ؛
- قطعه‌ای که در گذشته در خزانه جواهرات ملی قرار داشته به نام «کوه نور» که به‌همراه دریای نور، هر دو متعلق به نادرشاه بوده‌اند. بعدها، کوه نور به افغانستان برده شد و به تصرف افراد دیگری درآمد و سپس به ملکه ویکتوریا هدیه شد و اکنون در تاج ملکه انگلستان جای گرفته است؛
- «جقه نادری» که از اقلام شاخص خزانه جواهرات ملی محسوب می‌شود، با الماس و زمرد تزبین شده و وزن آن ۷۸۱ قیراط است.
جابه‌جایی خزانه جواهرات ملی
در حال حاضر از مجموعه‌ی گرانبهای گنجینه جواهرات ملی در زیرزمین بانک مرکزی نگهداری می‌شود. در زمین‌های عباس‌آباد تهران، بنایی بهعنوان موزه جواهرات ملی ایران در حال ساخت است که پس از تکمیل، دارایی خزانه جواهرات ملی به آنجا منتقل خواهد شد. موزه‌ی جدید پلانی چندوجهی و شبیه به الماس دارد و از جهت امنیت و کارایی بهتر از زیرزمین بانک مرکزی خواهد بود. بدین ترتیب، بازدیدکنندگان می‌توانند در فضایی چشم‌نواز گوهرهای ایرانی را تماشا کنند.
خزانه جواهرات ملی ایران کجاست؟
این خزانه که موزه جواهرات نیز هست در تهران، میدان امام خمینی، خيابان فردوسی، نرسیده به چهارراه استانبول، رو‌به‌روی سفارت ترکیه، در زیرزمین ساختمان بانک مرکزی ايران قرار دارد. موقعیت دقیق این موزه باارزش را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره گنجینه جواهرات ملی ایران
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
در خزانه جواهرات ملی ایران چه اشیایی نگهداری می‌شوند؟
در این خزانه جواهراتی نگهداری می‌شوند که از عهد صفوی در دربار شاهان جمع‌آوری شده‌اند و بعدها رضاشاه پهلوی آن‌ها را به بانک ملی اهدا کرده است. الماس دریای نور، تاج پادشاهان از دوره‌ی قاجار و کُره جواهرنشان ازجمله دارایی‌های خزانه جواهرات ملی هستند.
کوه نور و دریای نور کجا هستند؟
نادرشاه افشار دو گوهر کوه نور و دریای نور را بهعنوان غنیمت جنگی از هند به ایران آورد؛ اما کوه نور پس از مرگ وی به هند برگردانده شد و بعدها به دست بریتانیایی‌ها افتاد و در حال حاضر، روی تاج سلطنتی انگلیس قرار دارد. دریای نور جزو دارایی‌های خزانه جواهرات ملی ایران است و در موزه بانک مرکزی نگهداری می‌شود.
بیشتر جواهرات خزانه جواهرات ملی متعلق به چه دوره‌ای است؟
بیشتر جواهرات این مجموعه در دوره‌ی صفویه جمع‌آوری شده است. در دوره‌های بعد چندان به مجموعه اضافه نشده است و فقط فیروزه‌ی معادن نیشابور و مرواریدهای خلیج فارس به این خزانه افزوده شده‌اند.
