همانطور که می دانید امروزه صنعت گردشگری به یک محرک مهم برای رشد اقتصادی و ایجاد شغل در سراسر جهان تبدیل شده است. در این میان، رویکردی از گردشگری به صورت گردشگری مسئولانه زمینه ای را فراهم آورده است که در آن تعادل و توازن، حفظ ارزش ها، کیفیت اخلاقیات و اصول و مزیت های اقتصادی همه با هم در معرض نمایش قرار بگیرند. این رویکرد از گردشگری همواره تلاش می کند که اثرات منفی سفر را به حداقل برساند.
گاهی اوقات گردشگری مسئولانه با عناوین اکوتوریسم و گردشگری پایدار نیز شناخته می شود. هرچند که می توان موارد مزبور را به جای یکدیگر استفاده کرد، باید توجه کنید که آنها تفاوت های جزئی با یکدیگر دارند. به هر حال، اگر با این رویکرد به گردشگری نگاه کنیم، دو موضوع ذیل مد نظر قرار می گیرند:
- ایجاد تاثیر مثبت در مقصد گردشگری
- درک فرهنگی غنی از مقصد و مردم محلی
تعریف گردشگری مسئولانه به طور اجمالی
بر اساس اعلامیه کیپ تاون درخصوص این رویکرد خاص، “گردشگری مسئولانه عبارتست از شیوه ای از گردشگری که حاصل آن ایجاد مکان های بهتری برای زندگی مردم و مکان های بهتری برای بازدید مردم می باشد”.
هدف این رویکرد با هدف گردشگری پایدار یکسان است و به توسعه پایدار منتهی می شود. بنابراین، ارکان آنها نیز یکی است و عبارتند از:
- انسجام زیست محیطی
- عدالت اجتماعی
- افزایش مزایای سفر برای اقتصادهای محلی
تاریخچه شکل گیری گردشگری مسئولانه
نیمه دوم قرن بیستم میلادی، دوره ای است که موضوع گردشگری در آن بسیار مورد توجه قرار گرفت. در این دوره، بیشتر سرمایه گذاران به افزایش بی قید و شرط گردشگران در جامعه میزبان توجه ویژه ای داشتند (گردشگری انبوه). به عقیده آنها، افزایش گردشگران در یک منطقه موازی با سود بیشتر بود.
در واقع، اولین توسعه صنعت گردشگری به صورت گردشگری انبوه خود را نشان داد که پس از جنگ جهانی دوم به وجود آمد. در این رابطه، تسهیل امکانات حمل و نقل تمایل افراد را برای سفر به نقاط مختلف دنیا افزایش می داد. البته، گروه هایی هم وجود داشتند که صرفا جنبه های اقتصادی گردشگری و درآمدزایی را مد نظر قرار می دادند.
در این دوره، یافتن مکانی برای اقامت و پذیرایی از گردشگران، مهم ترین دغدغه فعالان در حوزه گردشگری بود. با این وجود، حضور انبوه گردشگران و جهانگردان در یک منطقه علاوه بر اینکه زیبایی آن را دچار دگرگونی می کرد، فرهنگ و اجتماع مردم بومی را نیز تحت تاثیر قرار می داد.
به همین دلیل، گروه های مختلفی از گردشگری مانند گردشگری شهری، روستایی، سلامتی، اکوتوریسم، ماجراجویانه، مسئولانه و… به وجود آمدند. تمامی این گروه ها زیر مجموعه های گردشگری سبز هستند.
این رویکرد از گردشگری، علاوه بر رفع نیاز جهانگردان، تلاش می کند منابع گردشگری را برای نسل های آینده حفظ کند. علاوه بر این، منابع جهانگردی را به ۵ دسته کلی تقسیم می کند:
- طبیعی
- فرهنگی
- رویدادی
- فعالیتی
- و خدماتی-تسهیلاتی
در واقع، توجه به ارکان اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در یک جامعه منجر به دستیابی به توسعه گردشگری پایدار می شود. در این رابطه، محیط زیست به عنوان یکی از ارکان اصلی دستیابی به این توسعه باید تحت حفاظت قرار بگیرد.
پس از گردشگری سبز، جنبشی به نام گردشگری حیات وحش مورد توجه قرار گرفت. مطابق با این جنبش مردم عقیده داشتند که هنگام طبیعت گردی تنها چیزی که باید از آنها باقی بماند، صرفا یک رد پا باشد. جنبش مزبور دارای چند ایراد بسیار مهم بود:
- تنها بر گردشگری مبتنی بر طبیعت تمرکز داشت.
- هیچ توجهی به اقتصاد مردم محلی جامعه مقصد نشان نمی داد.
با این وجود، امروزه تلاش بر این است که جنبه های دیگر گردشگری من جمله گردشگری مسئولانه مورد توجه قرار بگیرند. بدین ترتیب، رویکرد های مختلف گردشگری می توانند به ایجاد تاثیرات مثبت زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی و … در جامعه میزبان منجر شوند. در این مورد، بسیاری از محققان عقیده دارند که گردشگری حتی می تواند بر روابط افراد در تمام دنیا تاثیر مثبتی داشته باشد. این امر می تواند به ترویج صلح در جهان کمک کند.
بهتر است بدانید که یک گردشگر نماینده یک جامعه در مقصد سفرش به شمار می رود که فرهنگ یک کشور یا شهر را به جامعه میزبان معرفی می کند. بنابراین، تمامی جنبه های رفتاری، نحوه برخورد و نوع پوشش یک گردشگر می تواند تاثیر به سزایی در روابط اجتماعی جامعه مبدا و مقصد داشته باشد.
معرفی گردشگری سبز یا اکوتوریسم (گردشگری طبیعت گردی)
رابطه بین طبیعت و گردشگری را می توان به واسطه دو دیدگاه طبیعت جاندار (اکوتوریسم) و طبیعت بی جان (ژئوتوریسم) مورد بررسی قرار داد. این دو دیدگاه با عنوان زمین گردشگری و منابع آبی نیز مطرح می شوند.
اکوتوریسم یا طبیعت جاندار شاخه ای از گردشگری است که در دهه ۱۹۷۰ میلادی مطرح شد. در حقیقت، اکوتوریسم از ترکیب دو واژه اکولوژی و توریسم تشکیل یافته است و به انواعی از گردشگری با موضوع طبیعت می پردازد.
با این تفاسیر، اکوتوریسم به معنای سفرهای مسئولانه و هدفمند به طبیعت می باشد. بنابراین، انگیزه اصلی این شاخه از گردشگری بازدید از جذابیت های طبیعی و فرهنگ بومی بدون وارد کردن خسارت به آنهاست.
هدف اکوتوریسم حفاظت از تنوع زیستی و مشارکت در تامین رفاه اجتماعی می باشد. علاوه بر آن، از اثرات مثبت این شاخه از گردشگری می توان کمک به اقتصاد محلی و ترویج فرهنگ زیست محیطی را نام برد. البته، اکوتوریسم دارای اثرات منفی و مخرب نیز هست که از جمله آنها می توان به آلودگی، تخریب محیط و نابودی گونه های جانوری و گیاهی اشاره کرد.
بنابر آنچه ذکر شد، اکوتوریسم تفاوت زیادی با گردشگری طبیعت نهاد دارد. در واقع، یک گردشگر طبیعت نهاد صرفا برای بازدید از مکان های طبیعی به محیط زیست سفر می کند. این در حالی است که در اکوتوریسم منافع مردم محلی از جنبه های مختلف اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی مد نظر قرار می گیرد.
برای مثال، در اکوتوریسم یک گردشگر طبیعت گرد سعی می کند در اقامتگاه هایی که توسط مردم محلی اداره می شوند، اقامت داشته باشد. بدین ترتیب، هزینه ای که می پردازد می تواند اقتصاد مردم محلی را تحت تاثیر قرار دهد.
علاوه بر آن، شاخه دیگری از گردشگری به نام ژئوتوریسم نیز وجود دارد که از دو بخش ژئو به معنی جاذبه های زمین شناسی و توریسم به معنی گردشگری تشکیل شده است. این صنعت در حقیقت به معرفی جاذبه های طبیعت بی جان می پردازد. برخی از این جاذبه ها عبارتند از: غارها، تنگه ها، دره ها و…
تاثیرات مثبت گردشگری مسئولانه بر جوامع محلی
توجه به گردشگردی با دیدگاه گردشگری مسئولانه، تاثیرات مثبت زیادی بر جوامع محلی بر جای می گذارد که در ذیل به برخی از آنها اشاره می کنیم:
- توجه به این دیدگاه اثرات منفی اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی را به حداقل می رساند.
- منافع اقتصادی بیشتری را برای مردم محلی فراهم می کند و جوامع میزبان در رفاه کامل به سر خواهند برد.
- به شیوه موثری باعث حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی می شود.
- ارتباط گردشگران با مردم محلی را بهبود می بخشد و باعث می شود که آنها درک بهتری از مسائل فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی داشته باشند.
- احترام میان گردشگران و مردم میزبان را بهبود می بخشد.
- باعث می شود که گردشگران تجربیات بیشتری از سفر کسب کنند.
در این رابطه، با مراجعه به سایت ″دستی بر ایران″ و مطالعه مقاله ″منشور گردشگری مسئولانه″ به درک درستی از وظایف یک گردشگر در قبال مردم محلی جامعه مقصد و بالعکس می رسید. این مقاله در واقع مرامنامه ای است که سطح آگاهی ما و میزان تعهدمان را نسبت به اعتلای فرهنگ گردشگری در بین ایرانیان نشان می دهد.
کاهش اثرات منفی سفر با گردشگری مسئولانه
با توجه به اینکه در سال های اخیر هزینه سفر نسبت به چند سال گذشته کاهش یافته است، مردم دنیا تمایل بیشتری به مسافرت نشان می دهند. علاوه بر آن، معرفی جاذبه های گردشگری مختلف در رسانه ها علاقه مردم را برای سفر بیشتر می کند. این مسئله باعث افزایش گردشگران در مناطقی با ظرفیت های گردشگری بالا می شود.
در این میان، رویکردی از گردشگری با عنوان گردشگری مسئولانه تلاش می کند که اثرات منفی سفر را به حداقل برساند. برای مثال جلوگیری از ازدحام بیش از حد، جلوگیری از تخریب محیط زیست و… در این رویکرد مورد توجه قرار می گیرند.
در زیر به توصیه های در رابطه با کاهش اثرات منفی سفر اشاره شده است:
- همانطور که می دانید طبیعت و تنوع زیستی، سرمایه آیندگان ما هستند و ما در قبال حفاظت از آنها مسئول هستیم. بنابراین، تا حد امکان از آسیب رساندن به آنها خوددرای کنید.
- به هنگام سفر همواره باید سعی کنیم تمامی وسایلی که با خود به همراه داشتیم برگردانیم و زباله های خود را در طبیعت رها نکنیم.
- زباله های خود از قبیل کیسه های پلاستیکی و نایلونی را در آتش نسوزانیم. این زباله ها حاوی مواد سمی هستند که برای گیاهان و جانوران مضر هستند.
- تا حد امکان از برافروختن آتش خودداری کنیم و همیشه پیکنیک به همراه خود داشته باشیم.
- اگر سیگار می کشید به هیچ عنوان ته سیگار خود را به صورت روشن در مزارع و طبیعت رها نکنید. بسیاری از آتش سوزی ها بدین وسیله ایجاد می شوند.
- هنگام استفاده از گیاهان دارویی و خوراکی آنها را از ریشه درنیاوریم.
- به هیچ عنوان روی تنه درختان، غارها و اماکن طبیعی یادگاری ننویسم.
- اگر با نوزاد پرندگان و حیوانات روبرو شدید تا حد امکان از لمس کردن آنها خودداری کنید. در بسیاری از موارد زمانی که نوزاد آنها بوی انسان را به خود می گیرند، نوزاد توسط والد طرد می شود.
طبیعت گردی با رویکرد گردشگری مسئولانه
برای جلوگیری از نابودی کامل محیط زیست، تمامی افراد در ابعاد جهانی و ملی و به خصوص در سطح محلی باید بپذیرند که توسعه و پیشرفت باید روند پایدار داشته باشد. این توسعه باید به گونه ای باشد که نسل های حاضر و آینده از اثرات آن بهره ببرند. اگر کشوری از نظر مسائل زیست محیطی به آگاهی برسد، نسبت به سایر کشورها می تواند سهم قابل توجهی از توسعه پایدار داشته باشد.
در طبیعت گردی به هیچ عنوان نباید وظایف خود را در قبال جوامع محلی، محیط طبیعی و حتی گونه های جانوری و گیاهی فراموش کنیم. بنابراین، صرف لذت بردن از منطقه و فرهنگ بومی نباید در اولویت قرار بگیرد. چرا که حفظ این میراث فرهنگی برای آیندگان بر عهده ما قرار دارد. نمونه هایی از رفتار مسئولانه ما در قبال محیط زیست، جامعه محلی، گونه های جانوری و گیاهی به شرح ذیل می باشند:
احترام به محیط زیست
توجه داشته باشید که حفاظت از محیط زیست یک وظیفه همگانی است. در این رابطه، گردشگران موظف هستند موارد زیر را رعایت کنند:
- یک گردشگر مسئول در مناطق طبیعی از پاکوب ها برای رفت و آمد استفاده می کند.
- به هیچ عنوان به گل ها و درختان آسیب نمی زند.
- زباله های خود را در طبیعت رها نمی کند.
- تا حد امکان سعی می کند در طبیعت آتش روشن نکند.
احترام به جوامع محلی
زمانی که به منطقه ای سفر می کنیم، در وهله اول احترام به مردم محلی در اولویت قرار می گیرد. بدین منظور، نحوه برخورد ما با مردم محلی همواره باید با احترام باشد. علاوه بر آن، در گردشگری مسئولانه باید تلاش کنیم که تا حد امکان در حفظ و ارتقای فرهنگ جوامع محلی سهیم باشیم.
برای مثال، خرید از کسب و کار جوامع محلی، احترام به افکار و عقاید آنها و حتی عکس گرفتن با لباس محلی آنها می تواند در ترویج فرهنگ جوامع محلی بسیار موثر باشد. در ذیل به چند نمونه از رفتاری که احترام ما را به جوامع محلی نشان می دهند، اشاره می کنیم:
- استفاده نکردن از پوشش نامناسب
- مسخره نکردن لهجه ها و گویش های جوامع محلی
- خرید و حمایت از کالای جوامع محلی
- خرید سوغاتی هایی از قبیل خوراکی های بومی و صنایع دستی هر منطقه
حفظ گونه های جانوری
در هنگام سفر به مناطق مختلف کشور با شناخت گونه های جانوری هر منطقه می توانیم در حفظ و نگهداری آنها بکوشیم. در این زمینه، باید توجه داشته باشیم که حتی جابه جایی یک سنگ هم می تواند زندگی جانداران کوچک را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین، برای نگهداری از گونه های جانوری مختلف، توجه به نکات ذیل ضروروی به نظر می رسند:
- سنگ های بزرگ را به هیچ عنوان جابه جا نکنیم.
- لانه های حیوانات را تخریب نکنیم.
- در زیستگاه های ویژه جانوران به استراحت نپردازیم.
- برای تماشای جانوران مختلف از دوربین استفاده کنیم.
حفظ گونه های گیاهی
یکی دیگر از توصیه های گردشگری مسئولانه به هنگام سفر حافظت از گونه های گیاهی مختلف می باشد. در این مورد، با رعایت نکات بسیار ساده و ابتدایی می توانید از گونه های گیاهی مختلف حفاظت کنید.
همانطور که می دانید بسیاری از زباله ها از قبیل بطری های پلاستیکی، نایلون ها و… هزاران سال طول می کشد که در طبیعت تجزیه شوند. بنابراین، به جای استفاده از بطری های یک بار مصرف در سفر، همیشه یک قمقمه برای نوشیدن آب به همراه داشته باشید. همچنین، با قرار دادن وسایل مورد نیاز خود در داخل کیسه های پارچه ای می توانید استفاده از نایلون ها را کاهش دهید.
علاوه بر آن، سعی کنید تا حد امکان زباله های تجزیه پذیر خود را از قبیل پوست میوه در زیر خاک مدفون کنید. این عمل، به تجزیه سریع تر این زباله ها کمک خواهد کرد.
صرفه جویی در مصرف انرژی
زمانی که می خواهید گردشگری مسئولانه را سرلوحه کار خود قرار دهید، همواره باید توجه داشته باشید که مسافرت شما باید از خانه آغاز شود. به عبارت دیگر، شما باید قبلا از خروج از منزل اقداماتی را برای کاهش مصرف انرژی انجام دهید. برخی از این اقدامات به شرح زیر می باشند:
- کشیدن دستگاه های غیر ضروری از برق
- بستن فلکه آب و گاز
- متوقف کردن ارسال صورتحساب های کاغذی
- معلق کردن سرویس ارسال مطبوعات
- استفاده از گلدان های خود آبیار
علاوه بر آن، انتخاب اقامتگاه های مختلف در طول سفر نیز از اهمیت ویژه ای برخوردارند. این اقامتگاه ها به عنوان مهم ترین بخش خدمات و تسهیلات گردشگری شناخته می شوند و در متون گردشگری با عنوان خدمات مهمان پذیری یاد می شوند.
دقت کنید که با برگزیدن اقامتگاه های سبز به جای سایر اقامتگاه ها می توانید تا حد زیادی در مصرف انرژی صرفه جویی کنید. در واقع، اقامتگاه های سبز از راهکارهای زیادی برای کاهش مصرف انرژی استفاده می کنند. برخی از این راهکارها به شرح زیر می باشند:
- استفاده از سیستم های گرم کننده خورشیدی
- عایق کاری دیوارها و پنجره برای جلوگیری از خروج گرما و کاهش استفاده از وسایل گرمایشی
- جایگزین کردن لامپ های فلوئورسنت به جای لامپ های معمولی رشته ای
- استفاده از دوش های کم مصرف برای کاهش استفاده از آب
- تصفیه آب و استفاده مجدد از آن (برای آبیاری فضای سبز)
- عدم استفاده از ظروف یکبار مصرف
حاصل سخن
گردشگری مسئولانه در واقع رویکرد ویژه ای از گردشگری است که سبب رشد بلند مدت صنعت گردشگری بدون ایجاد اثرات مخرب در زیست بوم های طبیعی می شود. علاوه بر آن، این رویکرد با حمایت از کسب و کارهای محلی و کمک به توسعه اقامتگاه های بومگردی اقتصاد جامعه میزبان را به نحو مطلوبی تحت تاثیر قرار می دهد. بنابراین، با عمل به توصیه های آن می توانیم در بسیاری از زمینه ها به رشد و پیشرفت دست یابیم.
چنانچه با تورهای داخلی یا به صورت شخصی قصد گشت و گذار در ایران را دارید، عمل به توصیه های این رویکرد را فراموش نکنید. ″دستی بر ایران″ امیدوار است با انتشار مقالاتی که در زمینه گردشگری مسئولانه انجام داده است، گام موثری در زمینه معرفی این رویکرد برداشته باشد.
شما می توانید مقالات متنوعی در این زمینه از قبیل ″منشور گردشگری مسئولانه″ را در این سایت مطالعه کنید.
برای مطالعه بیشتر:
- بیش از ۱۰ فعالیت گردشگری غذا برای تجربه مسافرتی دلچسب
- نقش ماسک صورت در ایجاد فاجعه زیست محیطی
- مزایای بوم گردی و ۵ تفاوت آن با گردشگری انبوه
- رعایت ۵ نکته مسئولانه در انتخاب آگاهانه مقصد سفر
- ۷ گام موثر برای پدید آوردن ایرلاین های مسئول
- تغذیه گردشگران مسئول در سفر
- ۶ نکته مهم برای خرید مسئولانه در سفر
- سافاری (وحش گشت) و گردشگری مسئولانه
- اثرات گردشگری انبوه بر مقاصد گردشگری و نحوه مدیریت آنها
- گردشگری انبوه چیست؟
- آلودگی صوتی در هتل ها، چالش هتلداران مسئول
- اقدامات عملی تورگردان های مسئول در اجرای گردشگری مسئولانه
- شیوه های کنترل زبان بدن در سفر جهت احترام به جامعه میزبان
- در گردشگری مسئولانه، چرا صدف یک سوغاتی ممنوعه است؟
- لزوم پیوند طبیعت گردی با گردشگری مسئولانه در ایران
- اصول گردشگری پایدار
- اصول گردشگری مسئولانه
- اجرای تور درختکاری و گردشگری مسئولانه در استان کرمانشاه
- احترام به فرهنگ های گوناگون در گردشگری مسئولانه
- سفر مسئولانه با حذف بطری پلاستیکی آب معدنی
- بوم گردی (اکوتوریسم) چیست و پیامدهای مثبت و منفی آن کدامند؟
- گردشگری مسئولانه در دوران کرونا یا سایر بیماری های مسری
- گردشگری پایدار چیست و لزوم پیاده سازی آن در ایران
- تاثیرات اجتماعی گردشگری بر جوامع محلی مقاصد سفر
- منافع اقتصادی گردشگری و بازتاب آن در جامعه محلی
- اثرات منفی گردشگری غیر مسئولانه بر روی محیط زیست
- گردشگری مسئولانه را از خانه شروع کنیم
- گردشگری مسئولانه و پرهیز از آزار حیوانات
- شیوه هایی برای کاهش ردپاهای گردشگری
- گردشگری مسئولانه و پیشگیری از آتش سوزی در طبیعت
- آیا عکس گرفتن از دیگران با گردشگری مسئولانه همخوانی دارد؟
- آیا کمک به متکدیان با گردشگری مسئولانه سازگار است؟
