در سال‌های اخیر، گردشگری روستایی در ایران بهدلیل تقاضای داخلی و بین‌‌المللی قدری رشد کرده است. تنوع روستاهای ایرانی وضعیت‌های گوناگونی را فراهم آورده است و از این طریق، چشمانداز روشنی برای محصولات فرهنگی و صنایع‌دستی ارائه کرده. این به معنای وجود پتانسیلی عظیم برای گردشگری روستایی در کشور ماست که در صورت رعایت مفاد منشور گردشگری مسئولانه، برای روستاییان بسیار پرثمر نیز خواهد بود. این پتانسیلها در انواع روستاها مشاهده میشوند، ازجمله:
- روستاهای کویری
- روستاهای کوهستانی
- روستاهای جنگلی
- روستاهای ساحلی
پیش از آنکه ادامه دهیم، اجازه بدهید ابتدا مفهوم گردشگری روستایی را قدری بشکافیم:
معانی گردشگری روستایی
می‌توان با درنظرداشتن اصول گردشگری مسئولانه، تعاریف گوناگونی از گردشگری روستایی ارائه داد؛ اما بهطور اختصار بهتر است چنین گفت:
«نوعی گردشگری است که در مناطق روستایی اتفاق می‌افتد و تمرکز آن روی سبک زندگی روستایی و مشاهده و مشارکت فعال در آن است.»
بهدلیل آنکه گردشگری روستایی بیش از اینهاست، می‌توان تعریف گسترده‌تری ارائه داد و افزود:
«به هرگونه فعالیت گردشگری اطلاق می‌‌شود که تجربه‌‌ای مستقیم از هنر و فرهنگ و سبک زندگی در منطقه‌ای روستایی ارائه دهد.»
ازآنجاکه ایران انواع مختلف اقلیم‌‌ها و گروه‌‌های قومی را دارد، گردشگری روستایی در ایران شامل مشاهده‌ی طیف گسترده‌‌ای از سبک زندگیها و صنایع‌دستی و فرهنگ است. این امر موقعیت مقتنمی برای بازدیدکنندگان داخلی فراهم می‌آورد تا درباره‌ی کشور خودشان بیشتر بیاموزند. افزون بر آن، چنین امکانی موقعیت منحصربهفردی نیز برای بازدیدکنندگان بین‌‌المللی فراهم می‌آورد تا انواع متفاوتی از زندگی روستایی در ایران را مشاهده کنند و درخصوص آن‌‌ها بیاموزند.
مزایای گردشگری روستایی در ایران
این نوع از گردشگری می‌تواند به شیوه‌های مختلف، مزایای زیادی برای روستاها و ساکنان آن‌‌ها در بر داشته باشد. در اینجا به ذکر برخی از مهم‌‌ترین فایده‌های آن میپردازیم:
۱) به مناطق روستایی و جوامع محلی آن‌‌ها کمک اقتصادی می‌کند.
گردشگری روستایی در ایران می‌تواند به حمایت سریع از صنایع‌دستی محلی بپردازد. این نوع از گردشگری به کشاورزان کمک خواهد کرد که محصولات لبنی و کشاورزی خود را مستقیماً به دست مصرفکنندگان برسانند. بنابراین، شغل‌های بیشتری ایجاد خواهد شد.
با درآمد بیشتر، رفاه و بهداشت و سعادت بیشتری نصیب این مردمان خواهد شد و روستاییان نیز خواهند توانست مانند شهرنشینان از مزایا و فناوریهای موجود در شهرها بهرهمند شوند.
۲) زیرساختهای مناطق روستایی را تقویت می‌کند.
با رونق گردشگری روستایی در ایران، دولت‌ها مجبورند برای راحتترشدن و امنترشدن حملونقل، راههای بهتر و بیشتری بسازند. آن‌‌ها باید تسهیلات مخابراتی بهتر و سیستمهای فاضلاب کارآمدتر و آبرسانی مؤثرتری برای روستاییان فراهم آورند. ممکن است به نظر برسد که این به‌معنای تدارک امکانات بهتر برای بازدیدکنندگان است؛ ولی جامعهی محلی است که دست آخر از این اقدامات منتفع خواهد شد.
در طی چند دههی گذشته، راههای روستایی بسیاری در ایران ساخته شده است؛ بنابراین، ما پیشتر در این مناطق شاهد خدمت‌رسانی بودهایم. کافی است چند گام دیگر برداشته شود تا جوامع روستایی بتوانند پذیرای مهمانان بیشتری باشند.
۳) از لحاظ اجتماعی به جوامع محلی کمک می‌کند.
هنگامی که گردشگری روستایی بهخوبی مدیریت شود، می‌تواند به میزبانان و مهمانان کمک کند در مواجهه و تعامل با یکدیگر تجربهی بهتری به دست آورند. در دنیای گردشگری، آنچه دیده می‌‌شود قویتر از چیزی است که در اخبار منتشر می‌‌شود. جوامع محلی در آرامش زندگی میکنند و مشتاق خوشآمدگویی به گردشگران داخلی و بین‌‌المللی هستند. آن‌‌ها میتوانند واقعیتهای مربوط به اقوام مختلف ایرانی را بهطور دقیق و واقعی منعکس کنند. هر دو طرف از یکدیگر خواهند آموخت و به تبادل تجربه با یکدیگر خواهند پرداخت.
از طرف دیگر، جوامع روستایی هم بیشتر درباره‌ی مزایا و چالشهای سبک زندگی شهری می‌آموزند. بازدیدکنندگان شهری نیز میتوانند بیشتر درخصوص زندگی ساده اما بیتکلف و کمدردسر روستایی بیاموزند. گردشگری روستایی در ایران زمینهی چنین تعاملهایی را فراهم می‌آورد.
۴) روستاییان را از ارزش میراثشان آگاه میسازد.
تصور غالب در بین روستاییان ایران آن است که شهرها پر از ارزش هستند و چیزی در روستاها پیدا نمیشود. گردشگری روستایی در ایران می‌تواند به جنبشی تبدیل شود که چشمها را بگشاید و اهالی مناطق روستایی درخصوص ارزشها، سنتها، آدابورسوم و اعتقادات سازندهی نظام ارزشهایشان آگاهتر کند. افزون بر آن، قلعهها، کاروانسراها، معبدها، امامزادهها، مساجد، آبانبارها، بادگیرها، یخچالها و کبوترخانهها همگی بهعنوان مقاصد گردشگری شناسایی خواهند شد.
با تدارکدیدن بودجهای برای بازسازی این ساختمانها و نمایش آدابورسوم، دولت نیز می‌تواند به افراد بومی کمک کند تا بیشتر درخصوص ارزشهای جوامع خود بیاموزند و به آن‌‌ها آگاه شوند.
۵) به توسعه‌‌ی پایدار و گردشگری مسئولانه در مناطق روستایی کمک می‌کند.
هنگامی که شغل‌های بیشتری در مناطق روستایی ایجاد شود و افراد بومی به سبک زندگی بهتری دست یابند، دلبستگی آن‌‌ها به ارزشها و میراث جوامعشان افزایش خواهد یافت. آن‌‌ها تمایل بیشتری پیدا میکنند که از میراثشان محافظت کنند و به آن‌‌ها ببالند. با آموزش بیشتر، اشتیاق آنان برای حفظ فرهنگ، هنر، صنایع‌دستی و کشاورزی موروثیشان افزایش خواهد یافت. آنگاه توجه بیشتری به داراییهایشان، مانند محیطزیست و میراث فرهنگی ملموس و ناملموس خواهند داشت.
۶) به ترویج محافظت از جاذبهها خواهد انجامید.
گردشگری روستایی در ایران می‌تواند باعث تقویت و بیشترشدن تلاشهای محلی برای محافظت دقیق‌تر و مشتاقانهتر از ارزشهای محلی شود. روستاییان نیز بهجای ترک روستاها و رفتن به شهرها بهمنظور یافتن شغل و ارزش، بیشتر به ماندن در روستاهای خود و محافظت از داشتههایشان علاقهمند خواهند شد. درنتیجه، ساکنان روستاها از جاذبه‌‌های طبیعی و فرهنگیشان محافظت خواهند کرد.
از محیطزیست و حیاتوحش بهتر محافظت خواهد شد. ارزش پوشش گیاهی و گونههای گیاهی مشخص و از آن‌‌ها حفاظت بیشتری خواهد شد. در ضمن، توسعه‌‌ی بی‌دلیل صنعتی نیز متوقف خواهد گردید.
۷) مانع توسعه‌‌ی سریع شهری خواهد شد.
هنگامی که گردشگری روستایی منبع درآمد دیگری برای روستانشینان فراهم آورد، جوانان مجبور نمی‌شوند ترک دیار کنند و بهدنبال موقعیتهای شغلی بهتر رهسپار شهرها شوند. درنتیجه، شهرها با آن سرعتی که در گذشته رشد می‌کردند، توسعه نخواهند یافت. روستاییان جوان ترجیح خواهند داد در محل زندگی‌شان باقی بمانند و بهجای جستوجوی شغل‌های کمدرآمد و دور از خانواده، به گردشگران خدمت‌رسانی و نیز کسب درآمد کنند.
هنگامی که جمعیت شهرها مانند گذشته رشد نکند، نیازی به توسعه‌‌ی مناطق مسکونی و زیرساختها برای خدمت‌رسانی به افراد بیشتر نخواهد بود. بنابراین، زندگی شهری برای شهرنشینان مطلوب‌تر خواهد ماند، چنان‌که زندگی روستایی برای روستانشینان دلنشینتر خواهد بود.
انواع مختلف روستاها در ایران
بهدلیل وجود اقلیم‌‌های متفاوت در ایران، روستاها نیز به شیوه‌های مختلف شکل گرفته‌اند تا پاسخ‌گوی نیازهای زیست‌‌محیطی باشند. طبیعت و اقلیم نقشهای عمده‌ای در شکل‌گیری روستاها داشته‌اند. بنابراین، هنگامی که بازدیدکنندگان به بازدید از روستاهای ایران میروند، بهزودی درخواهند یافت چیزی تحتعنوان شکل مشخصی برای روستاهای ایرانی وجود ندارد.
در روستاهای کویری، معمولاً خانهها از کاهگل ساخته میشوند و روی زمین‌‌های مسطح شکل می‌‌گیرند. دیوارهای آن‌‌ها قطور هستند و برای خنککردن داخل خانه در طی ماههای گرم سال، از بادگیر استفاده می‌‌شود. ساکنان این روستاها ناچارند آب موردنیازشان را از کوهستانهای اطراف و از طریق سیستم قنات به سکونتگاههای خود منتقل کنند. کشاورزی محدود است؛ اما تولید محصولات صنایع‌دستی، منبع درآمد محبوبتری است که در بین مردم آن رواج دارد.
گردشگری روستایی در ایران، به‌خصوص در این مناطق، می‌تواند بازدیدکنندگان را با شرایط دشوار زندگی مردمان روستانشین آشنا سازد.
در روستاهای کوهستانی، معماری پلکانی شیوه‌‌ی غالب خانه‌سازی است. مردم برای این‌که کمتر در زمستان در معرض سرمای شدید قرار بگیرند، خانهها را در شیب تپهها و کوهها میسازند. کف هر خانه پشتبام خانهی پایینتر است. این امر موجب گرمترماندن خانهها در فصل زمستان می‌‌شود. کشاورزان با دامداری و تولید محصولات لبنی و تولید پشم برای قالی‌بافی زندگی میگذرانند. ساخت صنایع‌دستی نیز در بین روستاییان کوهستانها بسیار رواج دارد.
روستاگردان میتوانند از چالشهای زندگی در مناطق دوردست و در وضعیت اقلیمی دشوار درس‌های بسیاری بیاموزند. آن‌‌ها شاهد رابطهی نزدیک بین انسان و طبیعت نیز خواهند بود.
در روستاهای جنگلی، خانه‌‌های مردم یا در مناطق کوهستانیِ پوشیده از درختان است یا در دشت‌‌های نسبتاً مسطح قرار دارد. بسته به نوع جنگلها، اهالی این روستاها ممکن است از چوب، سنگ و ملات برای ساختن خانههایشان استفاده کنند. ساکنان چنین روستاهایی برای گذران زندگی، محصولات لبنی و عسل و میوههای خشک تولید میکنند.
در مناطق نزدیک به دریای کاسپین، راههای منتهی به روستاهای جنگلی، بهدلیل بارندگی بسیار، به نگهداری و مراقبت مداوم نیاز دارند. توسعه‌‌ی گردشگری روستایی در روستاهای این منطقه می‌تواند باعث توسعه‌‌ی زیرساختهای این مناطق شود.
در روستاهای ساحلی، خانهها طوری ساخته شدهاند که در مقابل رطوبت محافظت شوند. ایرانیان گردشگری روستایی در روستاهای ساحلی را بسیار دوست دارند. خانه‌‌های این روستاییان بالکن‌‌های مسقف (تالار) و بام‌‌های شیب‌‌دار دارند و عموماً در یک یا دو طبقه ساخته میشوند. چشمانداز قالب روستاهای ساحلی شکل افقی دارد و بهصورت مسطح توسعه یافتهاند. مردم غالباً مشغول ماهیگیری و کشاورزی هستند. آن‌‌ها محصولات کشاورزی مانند سبزی و میوهجات تولید میکنند. برخی از صنایع‌دستی نیز ساخته میشوند، اما نه در مقدار زیاد.
یکی از انواع گردشگری روستایی در ایران، گردشگری در روستاهای نزدیک دریاست که می‌تواند وابستگی زندگی مردمان ساکن این مناطق به دریا را نشان دهد. آن‌‌ها معمولاً انسان‌هایی شاد هستند و چالشهای کمتری در مقایسه با کویرنشینان و کوهنشینان دارند. این مردمان با آغوش باز به استقبال گردشگری روستایی میروند.
بسته‌های تورهای روستاگردی در ایران
همچنین که روستاگردی در بین ایرانیان بیشتر محبوبیت پیدا می‌کند، تورگردانان ایرانی بیشتر و بیشتر بسته‌های روستاگردی را به ایرانیان پیشنهاد میدهند. در بین مردم ما بازدید از مناطق روستایی و اقامت در آنجا به مدت چند شب و آشنایی با زندگی روستانشینان بسیار محبوبیت دارد.
افزون بر آن، تورگردانان انواع مختلف بسته‌های تورهای ایرانگردی را ارائه میکنند. ماهیت بسیاری از تورهای ورودی آن‌‌ها فرهنگی است و باید برای گردشگران بین‌‌المللی بسته‌های تورهای متنوعتری به وجود آید. ازجملهی آن‌‌ها می‌توان به بسته‌های تورهای روستاگردی اشاره کرد.
وزارت گردشگری میراث فرهنگی و صنایع‌دستی ایران نیز تصمیم گرفته است که گردشگری روستایی را در قالب برنامهی گردشگری پایدار خود توسعه دهد. در سال ۲۰۲۰ میلادی، این وزارتخانه حدود ۵۰۰ برنامه برای توسعه‌‌ی گردشگری روستایی در ایران معرفی کرده است. برای رسیدن به توسعه‌‌ی این شیوه‌‌ی گردشگری، وزارتخانه بودجهای به توسعه‌‌ی این گونه طرح‌ها نیز اختصاص داده است.
در ضمن، سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل متحد، سال ۲۰۲۰ را به سال گردشگری و توسعه‌‌ی روستایی اختصاص داده است. هدف این سازمان، تولید شغل بیشتر و موقعیتهایی برای مردمان ساکن روستاهاست.
پرسش‌های متداول درباره گردشگری روستایی در ایران
برای پیداکردن پاسخ سایر سؤال‌هایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سؤال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
گردشگری روستایی چیست؟
نوعی گردشگری است که در مناطق روستایی اتفاق می‌افتد و تمرکز آن بر سبک زندگی روستایی و مشاهده و مشارکت فعال در آن است. همچنین سبب می‌‌شود که گردشگران تجربه‌‌ای مستقیم از هنر و فرهنگ و سبک زندگی در منطقه‌ای روستایی کسب کنند.
چرا گردشگری روستایی در ایران رونق گرفته است؟
در سال‌های اخیر، گردشگری روستایی در ایران بهدلیل افزایش تقاضای داخلی و بین‌‌المللی، قدری رشد کرده است. ازآنجاکه ایران انواع مختلف اقلیم‌‌ها و گروه‌‌های قومی را دارد، گردشگری روستایی در ایران شامل مشاهده‌ی طیف گسترده‌‌ای از سبک‌های زندگی و فرهنگ‌ها و صنایع دستی و هنری است.
پتانسیل گردشگری روستایی را در کدام نوع از روستاهای ایران می‌توان مشاهده کرد؟
این پتانسیل در انواع روستاها مشاهده می‌‌شود، ازجمله: روستاهای کویری، روستاهای کوهستانی، روستاهای جنگلی و روستاهای ساحلی.
گردشگری روستایی در ایران چه مزایایی دارد؟
برخی از مهم‌‌ترین فایده‌های گردشگری روستایی عبارت‌اند از:
۱. کمک اقتصادی به مناطق روستایی و جوامع محلی آن‌‌ها؛
۲. تقویت زیرساختهای مناطق روستایی؛
۳. رشد اجتماعی جوامع محلی؛
۴. آگاه‌سازی روستاییان از ارزش میراث فرهنگیشان؛
۵. کمک به توسعه‌‌ی پایدار و گردشگری مسئولانه در مناطق روستایی؛
۶. ترویج محافظت از جاذبه‌‌های فرهنگی و تاریخی؛
۷. ممانعت از توسعه‌‌ی نامتوازن شهری.
انواع مختلف روستاها در ایران چگونه شکل گرفته‌اند؟
بهدلیل وجود اقلیم‌‌های متفاوت در ایران، روستاها نیز به شیوه‌های مختلف شکل گرفته‌اند تا پاسخ‌گوی نیازهای زیست‌‌محیطی باشند. در روستاهای کویری، معمولاً خانهها از کاهگل ساخته میشوند و روی زمین‌‌های مسطح شکل می‌‌گیرند. در روستاهای کوهستانی، معماری پلکانی شیوه‌‌ی غالب خانه‌سازی است. در روستاهای جنگلی، خانه‌‌های مردم یا در مناطق کوهستانیِ پوشیده از درختان است یا در دشت‌‌های نسبتاً مسطح قرار دارند. در روستاهای ساحلی، خانهها طوری ساخته شدهاند که در مقابل رطوبت محافظت شوند. خانه‌‌های این روستاییان بالکن‌‌های مسقف و بام‌‌های شیب‌‌دار دارند.
