کتابخانه و موزه ملک تهران، بنایی بسیار زیبا است که در خیابان امام خمینی پایتخت (خیابان سپه) و در مجاورت ساختمان امور خارجه قرار دارد. این بنا متعلق به دوره‌ی قاجار است که به دست حسین مَلِک، پسر حاج محمد کاظم ملک التجار، ساخته شده است. در این مقاله به شرح ویژگی‌ها و سرگذشت بنای مزبور، می‌پردازیم تا شما را با یکی دیگر از جاهای دیدنی تهران آشنا کنیم.
دیرینگی ساخت کتابخانه و موزه ملک تهران
حسین آقا ملک، در سال ۱۳۱۶ خورشیدی، ساختمان این کتابخانه را در پایتخت بنا کرد. او همچنین در آبان ماه همان سال، خانه‌ی پدری خود را در بازار بین‌الحرمین تهران، به همراه تمامی وسایل آن، وقف آستان قدس رضوی نمود. این وسایل شامل موارد ذیل بودند:
- تمام اثاث منزل، کتب، هزاران نسخه‌ی خطی نفیس، نُسَخ چاپ سنگی، فرش، لوستر، مبلمان، تابلوهای نقاشی، مجموعه‌هایی از تمبر، سکه، آثار لاکی و اغلبِ لوازم و تجملات شخصی ملک.
در ابتدا، تمامی این موقوفات در قسمتی از کتابخانه‌ی ملک در معرض نمایش گذاشته شد. سپس، در سال ۱۳۴۳ خورشیدی، حسین ملک تصمیم گرفت مجاور کتابخانه، موزه‌ای برپا کند.
هدف او جمع‌آوری اشیای ارزشمند هنری و تاریخی بود تا بدین وسیله، محققان و پژوهشگران خارجی با هنر و تمدن ایرانی آشنا شوند. علاوه بر آن، یکی دیگر از اهداف ملک، تأسیس موزه‌ای بود که با موزه بریتانیا برابری کند. او در اجرای هدف خود از افراد متخصص این کار مشورت گرفت و اشیای مناسب برای تأسیس موزه را فراهم نمود.
ملک از مدت‌ها پیش، تدارک گسترش کتابخانه و برپاییِ موزه را فراهم نموده و زمین وسیعی را در باغ ملی تهران خریداری کرده بود. با این وجود، عمر او کفاف ساخت مکان جدید کتابخانه و موزه ملک تهران را نداد. بنابراین، همچنان اشیای وقفی در گوشه‌ای از کتابخانه ملک در معرض نمایش قرار داشتند.
سپس، در سال ۱۳۶۴ خورشیدی، با پیگیری و تلاش آستان قدس رضوی، پروژه‌ی ساخت بنای جدید آغاز شد و تا سال ۱۳۷۵ خورشیدی ادامه یافت. در نتیجه، با پایان یافتن عملیات ساخت، تمامی وسایل کتابخانه به مکان جدید در خیابان امام خمینی تهران انتقال یافتند.
هدف از ساخت کتابخانه و موزه
حسین ملک به هنگام ساخت این بنا اهدافی را در ذهن خود مجسم کرده بود که برخی از این اهداف عبارتند از:
- پیشبرد معارف
- اجرای وقف‌نامه مرحوم ملک و اشاعه فرهنگ وقف
- حراست و حفظ گنجینه‌ی کتابخانه
- گردآوری، به‌هنگام‌سازی و توسعه‌ی منابع کتابخانه
- نگهداری، بازشناسی و معرفی آثار فرهنگی و هنری ادوار گذشته
- گردآوری مجموعه‌ی نفایس و آثار هنری متناسب با گنجینه‌ی موروثیِ واقف
منابع موجود در کتابخانه موزه ملک تهران
کتابخانه ملک به عنوان یکی از شش گنجینه‌ی بزرگ نسخ خطی ایران شهرت دارد؛ نوزده هزار عنوان نسخه‌ی خطی نادر و نفیس در این کتابخانه نگهداری می‌شوند. پنج گنجینه‌ی دیگر نیز به ترتیب عبارتند از:
- «کتابخانه ملی»، «کتابخانه آستان قدس رضوی»، «کتابخانه مجلس شورای اسلامی»، «کتابخانه مرحوم آیت الله مرعشی نجفی» و «کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران».
بیش‌تر کتاب‌های کتابخانه موزه ملک تهران از جمله کتاب‌هایی هستند که در سال ۱۳۲۰ خورشیدی به چاپ رسیده‌اند. در این کتابخانه، بخشی با عنوان «بخش امور فنی» وجود دارد که وظایف آن عبارتند از:
- مرمت نسخ خطی، عکاسی، تهیه میکروفیلم، صحافی، جلدسازی و…
مجموعه‌های موجود در موزه
این بنا شامل موزه‌ای است که هفت مجموعه‌ی زیر را در بر می‌گیرد:
- مجموعه‌ی سکه: ۳ هزار قطعه سکه و مدال ایرانی از سده‌ی ششم قبل از میلاد، دوره پهلوی، سکه‌هایی از یونان، جانشینان اسکندر، امپراتوری بیزانس، خلفای اسلامی و امپراتوری عثمانی.
- مجموعه آثار هنری: شامل تابلوهای نقاشی هنرمندانی نظیر کمال الملک، لطفعلی صورتگر، هادی خان تجویدی و عده‌ای از نقاشان اروپایی.
- مجموعه هنرهای لاکی: در این مجموعه ۸۶ قطعه قلمدان، قاب آیینه که به نقاشی لاکی مزین شده است. برخی از این هنرهای لاکی متعلق به ۳۰۰ سال پیش هستند.
- مجموعه‌ی تمبر: هزاران قطعه تمبر از اولین تمبرهای منتشر شده تاکنون در این موزه قرار دارند.
- مجموعه‌ی فرش: ۳۴ تخته قالی و قالیچه از اقصی نقاط کشور در موزه‌ی مزبور گردآوری شده‌اند.
- مجموعه‌ی بانو عزت المُلک مَلک: شامل تابلوهای نقاشی قاجاری، نسخه‌های خطی، قلمدان و ۴۷ اثر لاکی.
- مجموعه آثار خوشنویسی: این مجموعه شامل آثار مشهورترین خوشنویسان ایران و اسلام است.
شایان ذکر است که ساختمان موزه شامل دو طبقه است که در طبقه‌ی دوم، تالاری به نام «نوبنیاد» وجود دارد. در این تالار، بسیاری از دستاوردهای علمی دانشمندان ایرانی در معرض نمایش قرار گرفته‌اند. اغلبِ این دستاوردها در عصر زرین (سده‌ی ۹ تا ۱۱ میلادی)، کسب شده‌اند.
مسیرهای دسترسی و جاذبه‌های دیدنی اطراف کتابخانه
برای دسترسی به ساختمان کتابخانه و موزه ملک تهران می‌توان از وسایل نقلیه‌ی عمومی استفاده کرد. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به این ساختمان، ایستگاه امام خمینی است که به واسطه‌ی دو خط تجریش – کهریزک و فرهنگسرا – صادقیه، به خیابان امام خمینی راه می‌یابد.
از سایر ایستگاه‌های مترو می‌توان ایستگاه مترو حسن آباد را نام برد. علاوه بر آن، در مسیر این کتابخانه ایستگاه‌های اتوبوس نیز وجود دارند که می‌توان از آنها استفاده کرد؛ اتوبوس‌های پایانه‌ی میدان امام خمینی، قورخانه و فیاض، جهت دسترسی به کتابخانه‌ی مزبور، مناسب هستند.
بازدید از کتابخانه و موزه ملک تهران را در برنامه سفر خود بگنجانید
این کتابخانه با برخورداری از نسخ خطی فراوان، یکی از کتابخانه‌های غنی کشور به شمار می‌رود. علاوه بر آن، وجود موزه و اشیایی وقفی به نمایش درآمده در آن، توجه گردشگران را به خود جلب می‌کند. دستی بر ایران ضمن معرفی این بنای تاریخی، پیشنهاد می‌کند از سایر جاذبه‌های گردشگری تهران با رعایت اصول گردشگری مسئولانه دیدن کنید.
