مجموعه کاروانسرای آهوان؛ تاریخچه و معماری این دو بنای تاریخی

مجموعه کاروانسرای آهوان یکی از بناهای مهم مسیر جاده ابریشم و از جاهای دیدنی سمنان محسوب می‌شود. این مجموعه دارای دو کاروانسرای سنگی و آجری است که از یکدیگر 100 متر فاصله دارند.

فاصله زمانی ساخت این دو کاروانسرا به 1000 سال می‌رسد. کاروانسرای سنگی متعلق به دوران پیش از اسلام و زمان ساسانیان و کاروانسرای آجری متعلق به دوران صفویان است.

محل قرارگیری کاروانسرای آهوان

کاروانسرای آهوان در گردنه استان سمنان در جاده سمنان به دامغان قرار گرفته است. فاصله این کاروانسرا از شهرهای اطراف آن به شرح زیر است:

• ازشرق سمنان 40 کیلومتر
• از غرب دامغان 72 کیلومتر
• از شرق تهران 280 کیلومتر
• از غرب مشهد 630 کیلومتر

دلیل نام‌گذاری این کاروانسراها

به دلیل قرارگیری این کاروانسراها در منطقه سردسیر آهوان که در فاصله 42 کیلومتری از «خاورشهر» است، این دو کاروانسرا به نام کاروانسرای آهوان شهرت یافته‌اند. علاوه بر این نام، این کاروانسراها به نام‌های دیگری نیز مشهورند که تعدادی از آن‌ها به شرح زیر است:

• کاروانسرای شاه سلیمانی آهوان
• کاروانسرای شاه عباسی
• کاروانسرای سنگی
• رباط سنگی
• رباط آجری
• رباط انوشیروانی

با وجود این که بنای آجری یا کاروانسرای آجری آهوان را شاه سلیمان صفوی ساخته است، بین مردم به اشتباه به کاروانسرای شاه عباسی نیز شهرت دارد.

تاریخچه ساخت این کاروانسراها

ساخت کاروانسرای سنگی یا رباط سنگی آهوان را به انوشیروان، پادشاه ساسانی، نسبت می‌دهند. رباط آجری یا کاروانسرای آجری را نیز متعلق به شاه سلیمان صفوی می‌دانند.

بین دو کاروانسرای آهوان، کاروانسرای سنگی از اهمیت بیشتری برخوردار است، زیرا تنها سه کاروانسرا از دوره ساسانی باقی‌مانده و کاروانسرای سنگی یکی از آنهاست. همچنین این کاروانسرا تنها کاروانسرایی است که از آن زمان به جای‌مانده و برسر راه جاده ابریشم نیز قرار داشته است.

دلایل ساخت این بناها

هر دو کاروانسرای آهوان در مسیر ییلاقی و سردسیر قرار داشتند. بنابراین، وقتی به دلیل سرمای شدید و برف‌های سنگین راه‌ها بسته می‌شد، این کاروانسراها پذیرای مسافران جاده ابریشم بوده‌اند. احتمالاً این کاروانسراها را برای مسافرانی ساخته بودند که به زیارت امام رضا در مشهد می‌رفتند و یا از مشهد برمی‌گشتند.

با وجود این که معمولاً در استان سمنان در هر 35 کیلومتر یک کاروانسرا ساخته شده است، اما این دو کاروانسرا را به فاصله صد متر از یکدیگر ساخته‌اند.

معماری ساخت کاروانسراهای آهوان

در ساخت این بناهای ارزشمند تاریخی از طبیعت الهام گرفته‌اند. با توجه به چهار عنصر اصلی طبیعت یعنی آب، خاک، آتش و هوا و تأثیرپذیری معماری اصیل ایرانی از این چهار عنصر، کاروانسرای سنگی دارای 4 ایوان است.

معماری کاروانسرای سنگی آهوان

رباط سنگی را در مساحت 17 هزارمتر مربع ساخته‌اند. سردر این رباط، از اولین چیزهایی است که توجه انسان را به خود جلب می‌کند و دارای سردری بلند است که در طرفین، چهار طاق‌نما قرار دارد.

هسته اصلی کاروانسرای آهوان را می‌توان متشکل از موارد زیر دانست:

• پانزده برج، یک سردر، چهار ایوان، دیوارهای عظیم سنگی در بین برج‌ها.

سر در و دیوار ورودی

وقتی وارد کاروانسرا می‌شوید، دیوار ورودی آن را می‌بینید که با گچ‌بری‌هایی به رنگ شیری و اُخرایی آن را تزیین کرده‌ا‌ند. سردر، دارای پوششی از آجر حنایی رنگ و سنگ رودخانه است که با ملات گچ و خاک روی هم قرار گرفته‌اند.

حیاط مرکزی

حیاط مرکزی این بنا به شکل مستطیل است و طول آن 40 متر و عرض آن به 30 متر می‌رسد. دروازه ورودی آن در سمت شمال قرار دارد. در دو ضلع غربی و شرقی ایوان، دو روزن به اتاق مجاور و دو ورودی به رواق‌های حیاط وجود دارد.

در دو طرف ایوان‌های این کاروانسرا، محلی برای استراحت مسافران و بارهایشان تعبیه کرده بودند. مسافرانی که از راه می‌رسیدند، می‌توانستند به راحتی بارهایشان را زمین بگذارند و به استراحت بپردازند.

حجره‌ها

دورتا دور حیاط، حجره‌هایی وجود دارد که محل اصطبل، انبار و مطبخ بوده‌اند. برای اتصال این حجره‌ها به داخل حیاط از رواق‌ها استفاده کرده‌اند و تمامی حجره‌ها دارای نورگیر و تهویه هوا هستند.

در حیاط اصلی بنا می‌توان آب‌انباری را دید که آب کاروانسرا را از طریق آن تأمین می‌کردند. ویلیام جکسون عکاس و نقاش آمریکایی در سال 1903 میلادی در مورد این کاروانسرا و مسافران آن توضیحاتی ارائه کرده که نشان می‌دهد تا قرن 19 میلادی نیز کاروانسرا دایر بوده است.

معماری کاروانسرای آجری

کاروانسرای آجری را به شکل مربع و با مصالح اصلی سنگ و آجر ساخته‌اند. این بنا دارای چهار ایوان است و مانند کاروانسرای سنگی، تا چند سال قبل، از آن استفاده می‌کردند.

حیاط اصلی

حیاط اصلی کاروانسرا به شکل مستطیل، به طول 40 و عرض 32 متر است. در حیاط مرکزی می‌توان اتاق‌ها و حجره‌هایی را دید که دور آن قرار دارند. غیر از اتاق‌ها و حجره‌ها، محل نگهداری چارپایان را نیز می‌توان در حیاط دید.

بعضی از این اتاق‌ها را تحت عنوان شاه‌نشین، برای افراد خاصی در نظر گرفته بودند. تعداد اتاق‌های کارونسرای آجری به 24 عدد می‌رسد. برخلاف کاروانسرای سنگی، راه ورودی‌ این کاروانسرا از قسمت جنوبی آن است.

مصالح ساخت کاروانسرای آجری

در ساخت این بنا از سنگ و آجر استفاده شده، اما بیشتر قسمت‌های آن از خشت خام و آجر است. به همین دلیل به نام کاروانسرای آجری نیز معروف است.

حوض و نورگیرها

حوض آب، یکی از قسمت‌های اصلی در طراحی معماری ایرانی است که در حیاط این کاروانسرا نیز وجود داشته است. در میان دیوارها قسمت‌هایی را به عنوان محل اجاق‌ها و برای آشپزی تعبیه کرده‌ بودند. مطبخ‌های کاروانسرا دارای نورگیر و تهویه هوا بوده‌اند تا کار پخت‌و‌پز با راحتی بیشتری انجام شود.

طریقه جمع‌آوری آب باران

در معماری این بنای تاریخی هنر خاصی به کار برده‌اند که با استفاده از ناودان‌های سنگی آب باران را جمع می‌کردند. سپس، از طریق پشت بام به بیرون از کاروانسرا هدایت می‌کردند. کاروانسرای آجری آهوان در سال 1373 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

«دستی بر ایران» تلاش دارد در راستای توسعه‌ی گردشگری مسئولانه، به شکل موثرتری به معرفی جاذبه‌های گردشگری ایران بپردازد. بنابراین از شما دعوت می‌کند ضمن بازدید از کاروانسرای آهوان، از سایر جاذبه‌های گردشگری سمنان نیز دیدن کنید.

کاروانسرای آهوان کجاست؟

دو کاروانسرای آهوان در ۴۰ کیلومتری شرق سمنان، در جاده‌ی سمنان – دامغان واقع شده‌اند. فاصله این دو کاروانسرا از هم ۱۰۰ متر است. موقعیت مکانی دقیق این دو کاروانسرا را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره کاروانسرای آهوان سمنان

برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.