پته دوزی در ایران از هنرهای زیبایی است که نسبت به سایر صنایع دستی ایران، قدمت کمتری دارد. اولین پته‌دوزی را متعلق به قرن 12 هجری قمری می‌دانند. پته‌ی مذکور را با نخ ابریشم و با سوزن دوزی روی پارچه بافته بودند و دور تا دور آن با انواع طرح‌های بته جقه، قهروآشتی و… تزیین کرده بودند. پته‌دوزی یکی از هنرهای صنایع دستی معروف در استان کرمان است.
پته‌دوزی چیست؟
هنر پُته‌دوزی، یکی از انواع رودوزی‌های سنتی در ایران است که آن را روی پارچه‌های پشمی و ضخیم می‌بافند. خود واژه «پُت» به معنای پشم و کرک است. به پته‌دوزی، «فطه‌دوزی و سلسه‌دوزی» هم می‌گویند. به پارچه‌های مخصوص پته‌دوزی، «عریض» می‌گویند. اکثر کسانی که به هنر پته دوزی در ایران مشغولند، زنان و دختران هستند. زنان با استفاده از سوزن، نقش‌های ذهن خود را روی پارچه می‌نشانند.
نخ پته‌دوزی
نخ‌هایی که در پته‌دوزی استفاده می‌کنند، بسیار رنگارنگ هستند. برخی معتقدند از روی نقوش و رنگهای به کار رفته در پته‌ها، می‌توان اشک‌ها لبخندها و احساس خوشحالی یا ناراحتی بافنده آن را متوجه شد.
نخ‌هایی که معمولاً برای پته دوزی در ایران استفاده می‌شوند، شامل موارد زیر هستند:
- نخ‌های پشمی، نخ ابریشم، نخ گلابتون.
رنگهای نخ پته‌دوزی
رنگهای به کار رفته در این هنر دستی به شرح زیر هستند:
- عنابی، سبز، مشکی، زرد، آبی، قرمز، سفید، نارنجی.
تاریخچه پته دوزی در ایران
اولین نشانه‌های پته‌دوزی به قرن نوزدهم میلادی (سال 1285 هجری قمری) بر می‌گردد. غیر از این پته، نمونه دیگری نیز وجود دارد که در آن، شمسه‌دوزی و صرفه‌دوزی را به زیبایی به کار برده‌اند.
این پته را متعلق به آقای «فرج الله کرمانی» می‌دانند که یکی از استادان هنر پته دوزی در ایران بوده است. استاد فرج الله کرمانی این اثر را در قرن بیستم میلادی بافته‌اند. این اثر در حال حاضر در موزه هنرهای تزئینی در معرض دید عموم قرار دارد.
نمونه دیگری از پته‌دوزی در مقبره شاه نعمت الله ولی وجود داشت. این پته را روی سنگ قبر او قرار داده بودند. این اثر هنری بسیار ارزشمند بوده و برای بافت آن زمان زیادی صرف کرده‌اند.
این پته‌دوزی بسیار زیبا را 12 استاد هنرمند کرمانی در طول سه سال بافته‌اند. اطلاعات مربوط به این کار را در گوشه‌ای از آن، دوخته‌اند. در حال حاضر این پته، در موزه نعمت الله در معرض بازدید عموم قرار دارد.
کاربرد پته‌دوزی
پته‌دوزی در گذشته کاربردهای زیادی داشته است. در حال حاضر نیز آثار پته‌دوزی در بسیاری از منازل کرمان به چشم می‌خورد. برخی از کاربردهای پته دوزی در ایران به شرح زیر هستند:
- رومیزی، جلد قرآن، سجاده، کوسن، زیرلیوانی، تابلو پته، قندان، شکلات خوری، روکش وسایل، شال و روسری، مانتو.
فرق پته‌دوزی و گل‌دوزی
پته‌دوزی و گل‌دوزی شباهت‌های زیادی با هم دارند، اما قدری نیز با هم متفاوتند. تفاوت اول در انتخاب رنگهای گل‌دوزی و پته‌دوزی است. در پته دوزی، از رنگهای خاصی استفاده می‌کنند که معمولاً این رنگها، تیره هستند.
رنگهای تیره با توجه به نوع دوختی که در پته‌دوزی انجام می‌شود، جذابیت بیشتری به آن می‌دهد. همچنین، به دلیل این‌که طرح‌های پته شلوغ نیست و از طرح‌های هندسی هم در آن استفاده نمی‌کنند، ترجیح پته‌دوز این است که از رنگهای تیره استفاده کند. در حالی که در گل‌دوزی، می‌توان از انواع رنگها و نقش‌ها استفاده کرد و محدودیت‌های پته را ندارد.
در پته‌دوزی اصیل، بر روی پارچه‌های پشمی یا ضخیم و بدون استفاده از گره، دوخت‌های ساقه‌دوزی، رودوزی و برگ‌دوزی را انجام می‌دهند، حال آن که در گل‌دوزی، تنوع پارچه‌ها و نوع دوخت‌ها بیشتر است.
طرح‌های پته دوزی در ایران
هنر پته‌دوزی هم مانند بسیاری از صنایع دستی ایران، طرح‌ها و نقش‌های مخصوص به خود را دارد. برخی از طرح های پته‌دوزی به شرح زیر هستند:
- بته میری، بته جقه، لچک ترنج، افشان، ترمه‌ای، گلدانی، جانوری، ترنجداری، سروی و…
پته‌دوزی کرمان
یکی از صنایع دستی مهم و معروف کرمان، پته‌دوزی است. بهترین استادان پته‌دوزی از این خطه بوده‌اند و هم اکنون نیز طرح‌های زیبا و اصیل پته‌دوزی متعلق به هنرمندان کرمانی است. نه تنها شهر کرمان، بلکه سایر شهرهای استان کرمان نیز در پته‌دوزی مهارت زیادی دارند.
در کرمان، پته‌دوزی علاوه بر کاربردهای گفته شده در بالا، کاربردهای زیر را نیز دارد:
- بقچه لباس: کرمانی‌ها به بقچه «سوزنی» می‌گفتند و از آن برای پیچیدن لباس‌ها و رفتن به حمام، جهیزیه نوعروسان و… استفاده می‌کردند.
- روانداز سینی: یکی از کاربردهای پته‌دوزی در کرمان، استفاده از آن به عنوان «روانداز سینی» یا «پا سماوری» است. اگر از پته به عنوان روانداز سینی استفاده کنند، دور تا دور آن را ریش ریش می‌کنند تا از سینی بیرون بیفتد و زیبایی بیشتری داشته باشد.
- سفره: آثار پته‌دوزی، برای کرمانی‌ها ارزش زیادی دارند و از آنها به عنوان سفره عقد، سفره هفت‌سین و سفره‌ی عزا استفاده می‌کنند.
- لباس: برخی از لباس‌ها نظیر مانتو و شال، با هنری پته‌دوزی مزین می‌شوند که نسبت به مانتوهای معمولی، قیمت بالاتری دارند.
در کرمان از پته‌دوزی به عنوان کیف پول، پشتی، سرمه‌دان، جعبه دستمال کاغذی و… نیز استفاده می‌کنند.
با دیدار از کارگاه های پته دوزی در ایران، به شیرینی سفرتان بیفزایید
دستی بر ایران پیشنهاد می‌کند، ضمن بازدید از کارگاه‌های پته‌دوزی، از محصولات این کارگاه‌ها خریداری کنید. با خرید محصولات سنتی و صنایع دستی هر منطقه، شما نیز نقش مهمی در توسعه‌ی گردشگری مسئولانه خواهید داشت.
پرسش‌های متداول درباره هنر پته دوزی
برای پیداکردن پاسخ سایر سؤال‌هایتان، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست با ما در ارتباط باشید. ما در کوتاه‌ترین زمان به پرسش‌های شما پاسخ خواهیم داد.
هنر پته دوزی چیست؟
پُته‌دوزی یکی از هنرهای سنتی ایران و نوعی رودوزی است که روی پارچه‌های پشمی و ضخیم بافته می‌شود. «پُت» به معنای کرک و پشم است. پته‌دوزی را فطه‌دوزی و سلسه‌دوزی هم می‌نامند. به پارچه‌های مخصوص پته‌دوزی عریض گفته می‌شود.
نخستین پته دوزی مربوط به چه دوره ای است و چه ویژگی‌ای دارد؟
اولین پته‌دوزی متعلق به قرن ۱۲ هجری قمری است. این پته را با نخ ابریشم و به روش سوزن‌دوزی روی پارچه بافته‌اند و دورتادور آن را با انواع طرح‌های بته‌جقه و قهروآشتی تزیین کرده‌اند.
پته دوزی جزو صنایع دستی کدام شهر ایران محسوب می‌شود؟
پته دوزی یکی از صنایع دستی مهم و معروف کرمان است. بهترین استادان پته‌دوزی از این خطه بوده‌اند. امروزه نیز طرح‌های زیبا و اصیل پته‌دوزی به هنرمندان کرمانی تعلق دارد. افزون بر شهر کرمان، در دیگر شهرهای استان کرمان هم هنرمندانی در پته‌دوزی مهارت بسیار دارند.
نخ به‌کاررفته در پته دوزی های ایرانی چه خصوصیاتی دارد؟
معمولاً از نخ پشمی و نخ ابریشمی و نخ گلابتون برای پته‌دوزی در ایران استفاده می‌شود. رنگ نخ‌های به‌کاررفته در این هنر دستی عنابی، سبز، مشکی، زرد، آبی، قرمز، سفید و نارنجی است.
پته دوزی در ایران چه کاربردهایی دارد؟
پته‌دوزی درگذشته کاربردهای فراوانی داشته است. امروزه نیز کرمانی‌ها از آثار هنری پته‌دوزی برای زینت بخشیدن به خانه‌هایشان بهره می‌برند. برخی از کاربردهای پته‌دوزی در ایران عبارت‌اند از: رومیزی، جلد قرآن، سجاده، کوسن، زیرلیوانی، تابلو پته، قندان، شکلات‌خوری، روکش وسایل، تزئین شال و روسری و لباس.
