هنر خلق نقوش زیبا با اتصال تکه‌های چرم را هنر معرق چرم می‌نامند. این هنر برای تزیین اشیا مختلف کاربرد دارد. هنرمندان، این رشته از صنایع دستی ایران را برای ساخت انواع جلد کتاب، کیف، کفش، تابلو، جعبه‌ی قرآن و جواهر به کار می‌گیرند. یکی از نکات درخورتوجه در این هنر، یکسانبودن ضخامت تکه‌های چرم است که باید رعایت شود.
تاریخ استفاده از معرق چرم
در گذشته‌های دور، معرق‌کاران از این هنر دستی بیشتر بهمنظور جلدسازی استفاده می‌کردند. با گذشت زمان و کسب تجربه در زمینهی ساخت انواع جلد، این هنر در دوره‌ی پادشاهی شاه طهماسب صفوی به اوج شکوفایی خود رسید. شیوه‌ی کار نیز به این صورت بود که روی جلد را با طلا پوشانده و پشت آن را با طرح‌های زیبایی از قبیل گل و بوته، سیمرغ و اژدها و نظایر آن معرقکاری می‌کردند.
برخی از هنرمندان برای رونق بیشتر جلدهای تهیه‌شده، از چسباندن رشته‌های باریک و ظریف چرم نیز روی آنها بهره می‌بردند. هنرمندان و استادکاران شهرهای هرات و تبریز بیشتر از دیگران این عمل را انجام می‌دادند.
تعدادی دیگر از هنرمندان هنر معرق چرم، به‌غیر از معرقکاری قسمت پشت جلد، حاشیه‌‌ی کار را با نقوش برجسته‌ی ایجادشده توسط طلا تزیین می‌کردند. امروزه در غرب، جلدهای چرمی معرق را با عنوان چرم موزاییکی می‌شناسند؛ چراکه این جلدها از قرارگیری چرم‌های رنگین در مجاورت یکدیگر و مطابق با طرح ازپیش‌تعیین‌شده‌ای حاصل می‌شوند. بهطور معمول، طرح‌های معرق چرم از میان نقوش اسلامی انتخاب می‌شوند و شامل نقش گل و گیاه درهمپیچیده و نقوش جانوری و هندسی هستند.
وسایل لازم
ابزارآلات مختلفی برای هنر معرق چرم استفاده می‌شوند که عبارت‌اند از:
- انواع چرم گاوی
- چرم اشبالت (چرم‌های ضخیم تهیه‌شده از پوست گاو و شتر)، چرم مویی و چرم بزی،
- کاتر باریک و پهن
- قیچی چرم
- سوزن و نخ مخصوص چرم
- چسب آهن و آستر ضخیم
روش انجام کار
برای اجرای هنر معرق چرم، هنرمندان ابتدا طرحی با رنگ و ابعاد مشخص انتخاب و الگوسازی آن را انجام می‌دهند. در مرحله‌ی بعد، آنها چرم را مطابق با الگو برش می‌دهند و با چسباندن این تکه‌های پازل‌مانند در مجاورت هم و روی آستر کار، نقوش زیبایی می‌آفرینند. در نهایت، قسمت لبه‌های کار را سوراخ می‌کنند و با نوارهای چرمی باریک به یکدیگر می‌دوزند.
چسب استفاده‌شده برای این رشته از صنایع‌دستی، چسب مخصوصی است که از میان انواع چسب بیندر، چسب کفش، چسب چرم و سریش انتخاب می‌شود.
نکته‌ی جالب اینجاست که همهی مراحل هنر معرق چرم به‌صورت دستی انجام می‌شود؛ ازاین‌روست که کیفیت کار افزایش می‌یابد. البته، برای انجام این مراحل می‌توان از چرخ‌دوزی نیز استفاده نمود که آثار تهیه‌شده به این روش نیز زیبایی خاص خود را دارند.
کاربرد
هنر معرق چرم، هنری است که کاربردی گسترده دارد و در اشکال و مقاصد مختلفی می‌توان از آن استفاده کرد. نمونه‌هایی از کاربرد این رشته از صنایع‌دستی عبارت است از:
- فرش چرمی، انواع پادری، تابلوهای تزیینی، رومیزی، پرده‌های تزیینی برای استفاده در راهروها، ساخت انواع اکسسوری نظیر گوشواره، گردن‌بند، دستبند و جاسوئیچی.
شاخه‌های مختلف هنر معرق چرم
همانطور که شرح آن گذشت، پس از تهیه‌ی تکه‌های چرمی، آنها را روی آستر می‌چسبانند. گاهی می‌توان این تکه‌های چرمی را روی اشیای مختلفی نظیر سفال و کاشی و چوب استفاده کرد. بدین ترتیب، شاخه‌های مختلفی از هنر معرق چرم نظیر معرقکاری روی سفال، معرقکاری روی کاشی و معرقکاری روی چوب حاصل می‌شود. در ادامه، معرقکاری روی سفال را شرح می‌دهیم:
برای انجام معرقکاری روی سفال نیاز به وسایل مختلفی است، ازجمله:
- ظرف سفالی مناسب که بهعنوان پایه‌ی اصلی کار استفاده می‌شود و انتخاب آن سلیقه‌ای است؛
- تکه‌های چرم طبیعی که بنا به سلیقه می‌توان از انواع چرم گاوی و اشبالت و بزی انتخاب کرد؛
- چسب مخصوصی که برای معرق چرم کاربرد دارد؛
- ابزارهای مخصوص برش چرم که شامل کاتر و قیچی و تخته‌ی برش هستند.
برای اجرای معرقکاری روی سفال، هنرمندان ابتدا سفال مناسبی را حسب سلیقه انتخاب و سطح آن را با سمباده صاف می‌کنند. این عمل باعث می‌شود که چسبیدن تکه‌های چرم روی سفال بهراحتی انجام و محصول زیبایی حاصل شود.
در مرحله‌ی بعدی، همانند مراحل انجام معرق چرم، تکه‌های چرمی با رنگ‌های مختلف تهیه می‌کنند و آنها را مطابق با الگوی ازپیش‌تعیین‌شده‌ای برش می‌زنند. این الگوها بیشتر مطابق با طرحی انتخاب می‌شوند که تلفیقی از هنرهای سنتی ایرانی و هنرهای اسلامی است و با عنوان طرح‌های اسلیمی شناخته می‌شود. البته، می‌توان به تناسب از طرح‌های ختایی، بَته جَقه، گل و مرغ و نقوش مینیاتوری نیز استفاده کرد. پس از آن، تکه‌های چرم مطابق با طرح انتخابی برش می‌خورند.
در مرحله‌ی بعدی و پس از برش چرم، محل چسباندن آنها را روی سفال تعیین می‌کنند. سپس، چرم‌ها را با دقت بسیار روی محل تعیین‌شده می‌چسبانند. بعد از آن، فضاهای خالی باقی‌مانده را مطابق با تبحر و ذوق و هنر خود تزیین می‌کنند. بدین منظور، آنها می‌توانند از تریشه یا بندهای چرمی استفاده کنند، که در انواع چرم گاوی و چرم اشبالت وجود دارد.
درنهایت، سطح کار را با رنگ‌های مخصوص چرم که به‌صورت اسپری در بازار موجودند، رنگ‌آمیزی می‌نمایند. این کار باعث می‌شود که سفال‌های معرق‌کاری‌شده جلوه‌ی بسیار زیبایی به خود بگیرند.
برخی از هنرمندان خوش‌ذوق هنر معرق چرم، با تهیه‌ی رنگ طلایی و استفاده از آن به‌صورت نقطه‌های کوچکی، نقوش زیبایی روی تکه‌های چرم خلق می‌کنند. در واقع، استفاده از خلاقیت در این رشته از صنایع دستی می‌تواند باعث تمایز آثار خلق‌شده از دیگر آثار موجود شود. بدین ترتیب، بدون شک استقبال از آن نیز افزایش خواهد یافت.
مختصری درباره معرق چرم
عنصر اصلی استفاده‌شده در هنر معرق چرم، پوست حیوانات است که طی مراحل مختلفی تبدیل به چرم می‌شود. هنرمندان پوست بز را به‌دلیل برخی ویژگی‌های متمایز آن نسبت‌به انواع دیگر پوست، برای کار در این هنر مناسب‌تر می‌دانند.
اسناد تاریخی نشان از آن دارند که قدیمی‌ترین آثار معرقکاری به دوره‌ی تیموریان مربوط می‌شود. در آثار آن دوره، از اشکال هندسی بسیار ساده‌ای استفاده کرده‌اند. در آثار دوره‌های بعدی استفاده از نقوش اسلیمی و مینیاتوری متداول شده است.
جالب اینکه در گذشته، هنرمندان طراحی نقوش مدنظر خود را روی کاغذ پوستی انجام می‌دادند؛ سپس طرح را به روی چرم منتقل می‌کردند. در مرحله‌ی بعدی، پس از برش طرح، برجستگی‌هایی در حدود یک تا دو میلی‌متر با استفاده از قالب‌های حرارت‌دیده روی چرم ایجاد می‌کردند. سپس، به نصب این چرم‌ها بر زمینهی کار می‌پرداختند.
در گذشته، معرق چرم با قالب حرارت‌دیده، به هنر سوخت معرق پوست شهرت داشته است. اجرای این نوع معرقکاری نیاز به کسب مهارت‌هایی در زمینه‌های مختلف تهیه‌ی پوست، طراحی، معرقکاری و منبت‌کاری داشت. به دلیل همین پیچیدگی، به‌تدریج هنرمندان این رشته از صنایع‌دستی کاهش یافتند.
امروزه، از هنر معرق چرم و انواع آن در تزیینات و طراحی‌های خاص، نظیر جلد کتاب استفاده می‌کنند. اساتیدی مانند «میر محمد خوشنویس اصفهانی»، «تقی کلباسی»، «حسین ختایی» و «عفت ختایی» جزو برجسته‌ترین اساتید معرق چرم شناخته می‌شوند.
تابلو معرق چرم
یکی از نمونه‌های بی‌نظیر استفاده از هنر معرق چرم، ساخت تابلو است که طرفداران خاص خود را دارد. برای ساخت این تابلوها، هنرمندان ابتدا طرحی را انتخاب می‌کنند، که معمولاً از میان طرح‌های اصیل ایرانی انتخاب می‌شود تا نمایانگر فرهنگ ایرانی باشند. البته، آنها گاهی اوقات نوشته‌هایی نظیر آیات قرآنی و شعر را به استفاده از طرح ترجیح می‌دهند.
استفاده از چرم طبیعی در تابلو معرق چرم باعث می‌شود که استقبال از آن افزایش یابد. امروزه، هنرمندان با بهره‌گیری از چرم‌هایی با رنگ‌های مختلف زیبایی کار را دوچندان کرده‌اند.
معرق چرم، یکی از صنایع‌دستی اصیل ایرانی
هنر معرق چرم یکی از انواع صنایع‌دستی ایران است که امروزه از آن برای ساخت انواع دستبندهای چرمی، تابلو و… استفاده می‌شود. آثار این رشته از صنایع‌دستی به‌وفور در کارگاه‌ها و نمایشگاه‌های صنایع‌دستی وجود دارند.
از شما می‌خواهیم با خرید آثار چرمی از این کارگاه‌ها، پایبندی خود را به اصول مندرج در منشور گردشگری مسئولانه حفظ بفرمایید.
پرسش‌های متداول درباره معرق چرم
اگر پاسخ پرسش‌های خود را در موارد زیر پیدا نکردید، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست، سوالهایتان را با ما در میان بگذارید. ما در اولین فرصت به آنها پاسخ خواهیم داد.
آموزش معرق چرم اصفهان چگونه انجام می‌شود؟
امروزه، استادکاران زیادی در اصفهان وجود دارند که به‌صورت تخصصی به آموزش هنر معرق چرم می‌پردازند. این شهر یکی از مراکز اصلی معرقکاری در انواع مختلف آن به شمار می‌رود.
معرق چرم روی سفال و معرق چرم روی چوب چگونه انجام می‌شوند؟
هر دو نوع معرقکاری از انواع هنر معرق چرم به شمار می‌روند که با چسباندن تکه‌های چرم روی چوب و سفال اجرا می‌شوند. البته، نوعی از معرقکاری چوب وجود دارد که با اره‌‌مویی انجام می‌شود و با معرقکاری روی چوب متفاوت است.
رنگ آمیزی معرق چرم چه تأثیری در میزان فروش آن دارد؟
این کار باعث می‌شود که آثار معرقکاری جلوه‌ی بسیار زیبایی به خود بگیرند و استقبال از آنها بیشتر شود.
وسایل معرق چرم کدام‌اند؟
برای انجام این هنر به‌صورت دستی، ابزارآلات مختلفی به کار گرفته می‌شوند که عبارت‌اند از:
انواع چرم، کاتر باریک و پهن، قیچی چرم، نخ مخصوص چرم، سوزن، چسب آهن و آستر ضخیم.
کاربرد رومیزی معرق چرم چیست؟
از رومیزی‌های خلق‌شده با این هنر می‌توان در قسمت‌های مختلف منزل، نظیر اُپن و میز غذاخوری استفاده کرد.
