هنر حکاکی روی چرم هنر خلق نقوش زیباست بر روی اشیای چرمی مختلفی نظیر تابلو، کیف، کفش و… . با توجه به اینکه چرم مادهای طبیعی و ماندگار است، در صورت نگهداری اصولی، می‌توان سال‌ها آن را حفظ کرد و حتی در اختیار نسل بعدی قرار داد. همین باعث شده است که هنر حکاکی روی چرم اهمیت ویژه‌ای داشته باشد. این هنر دستی یکی از شاخه‌های صنایع دستی ایران است که هنردوستان می‌توانند برای تهیه‌ی محصولات آن به کارگاه‌های صنایع دستی سری بزنند.
معرفی انواع چرم قابل استفاده برای حکاکی روی چرم
معمولاً این هنر دستی روی چرم خام انجام می‌شود که این نوع چرم در حالت طبیعی قابل استفاده نیست؛ چرا که با گذشت زمان، بر اثر تغییرات دمایی، امکان پوسیده‌شدن و تغییر حالت آن وجود دارد. این چرم فسادپذیر با استفاده از روشی به نام «دباغی» یا «تثبیت پروتئین پوست» به مادهای پایدار و نرم تبدیل می‌شود که کاربرد‌های مختلفی دارد.
مقاومت چرم دباغی‌شده با رنگ‌آمیزی افزایش می‌یابد. در هنر حکاکی برای آسان‌ترشدن کار، طرح‌ها پیش از رنگ‌آمیزی روی چرم حک میشوند. چرم خام انواع گوناگونی دارد که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم:
چرم طبیعی
چرم طبیعی بهترین نوع چرم خامی است که در هنر حکاکی به‌وفور استفاده می‌شود. از ویژگی‌های این نوع چرم می‌توان به قابلیت جذب رطوبت و چکش‌خواری و شکل‌پذیری اشاره کرد که همین ویژگی‌ها، مقبولیت آن را بیشتر کرده‌اند.
گفتنی است که گاهی چرم طبیعی را با مواد گیاهی دباغی می‌کنند که به آن، چرم گیاهی می‌گویند. این نوع چرم به‌دلیل انعطاف‌پذیری زیاد، در حکاکی روی کیف و کفش استفاده می‌شود.
چرم صنعتی
نوع دیگری از چرم خام، چرم صنعتی است که با عنوان چرم «زیره» نیز شهرت دارد. این نوع چرم معمولاً با مواد شیمیایی و معدنی دباغی می‌شود که در صورت استفاده از هرکدام از مواد مزبور کیفیت چرم نیز متفاوت می‌شود.
چرم صنعتی نسبت به چرم طبیعی خشک‌تر است و امکان چکش‌خواری کمتری نیز دارد. با وجود این، بیشتر هنرمندان به‌دلیل ارزانی چرم مصنوعی، استفاده از آن را به چرم طبیعی ترجیح می‌دهند.
فرایند پس از حکاکی
زمانی که تمامی مراحل حکاکی روی چرم انجام شد، می‌توان سطح کار را با رنگ‌های مخصوص چرم خام یا رنگ‌های اکریلیک رنگ‌آمیزی کرد. پس از این مرحله، چرم را با رزین مخصوص چرم یا حتی برخی مواد ضدآب‌کننده‌ی چرم پولیش می‌زنند. بدین ترتیب، دوام و استحکام چرم و پایداری نقش حکاکی‌شده روی آن افزایش می‌یابد.
گفتنی است که اگر چرم یکدست و باکیفیت باشد، فقط عمل پولیش بر روی آن انجام می‌شود و مرحله‌ی رنگ‌آمیزی حذف می‌گردد.
تکنیک‌های حکاکی روی چرم
امروزه، نقش‌آفرینی بر روی اشیای چرمی با تکنیک‌های مختلفی انجام می‌شود که برخی از آنها در ادامه عنوان شده‌اند:
علامت‌گذاری
ازجمله‌ی ساده‌ترین روش‌های حکاکی علامت‌گذاری است که در آن، از یک فلز منقوش استفاده می‌شود. برای حک نقش، فلز طرح‌دار را داغ می‌کنند و روی چرم قرار می‌دهند. پس از برداشتن فلز، نقش حک‌شده روی چرم دیده می‌شود.
سوخت‌نگاری
روش سوخت‌نگاری در حکاکی روی چرم شباهت زیادی به روش علامت‌گذاری دارد، اما در آن از یک فلز ظریف‌تر برای حک‌کردن نقش‌ها استفاده می‌کنند.
حکاکی با لیزر
استفاده از لیزر برای حکاکی روی چرم باعث می‌شود که علاوه بر خلق نقوش زیبا، بافت چرم حین کار آسیب چندانی نبیند. این روش برای حکاکی نقش‌های پیچیده کاربرد فراوانی دارد.
معرق‌کاری
در معرق‌کاری روی چرم، خطر کَنده‌شدن یا سوختن چرم کمتر است. به همین دلیل، گاهی استفاده از این روش مطلوب‌تر است.
حکاکی روی چرم به صورت دستی
هنرمندان برای حکاکی دستی از چرم مرطوب استفاده می‌کنند تا تزیین آن به‌راحتی امکان‌پذیر باشد.
سوزن‌کاری
ابزار سوزن‌کاری روی چرم فقط یک سوزن نوک‌تیز است که هنرمند به وسیله‌ی آن، نقش‌های دلخواه را روی چرم انتقال می‌دهد. البته، در این روش می‌توان از چرخ خیاطی نیز استفاده کرد.
شایان ذکر است که در تمامی تکنیک‌های حکاکی، مرطوب‌بودن چرم مهم است. در غیر این صورت، طرح مدنظر به‌درستی روی آن نمی‌نشیند.
انواع چرم مناسب برای حکاکی با لیزر
همان‌طور که شرح دادیم، حکاکی با لیزر از جمله تکنیک‌های جدید حکاکی است که بر روی انواع خاصی از چرم انجام می‌شود. در ادامه، چرم‌های مناسب برای حکاکی با لیزر معرفی شده‌اند:
چرم طبیعی
این چرم از دباغی پوست حیواناتی نظیر بز، گاو، گوسفند و گاومیش به دست می‌آید. از این میان، چرم گاوی محبوب‌ترین و متداول‌ترین نوع چرم طبیعی است؛ زیرا در برابر سوراخ‌شدن و پارگی مقاوم‌تر است. همچنین، عایق خوبی در برابر رطوبت به‌حساب می‌آید و کشسانی مطلوبی دارد. به همین دلیل، از چرم گاو در صنایع مبلمان و پوشاک استفاده می‌کنند.
چرم مصنوعی
این نوع چرم در نگاه اول شبیه چرم طبیعی به نظر می‌رسد؛ اما ساختار متفاوتی دارد. در واقع، برای تهیه‌ی چرم مصنوعی از مواد شیمیایی نظیر پلی‌اورتان استفاده می‌شود. به همین دلیل، نسبت به چرم طبیعی ارزان‌تر است. به علاوه، مقاومت این نوع چرم در برابر ساییدگی و پاره‌شدگی باعث شده است که استفاده از آن بیشتر شود.
چرم لایه‌لایه
این نوع، از چند لایه چرم تهیه می‌شود و بسیار ضخیم‌تر از انواع دیگر چرم است.
چرم بازسازی‌شده
نوعی چرم لطیف و نرم است که نسبت به سایر انواع چرم قیمت بسیار کمتری دارد.
چرم نوبوک
این چرم به‌دلیل داشتن بافت مخملی و نرم و ظریف در صنعت کیف و کفش به‌وفور استفاده می‌شود.
چرم فولگرین
چرم با سطح ساییده‌شده را فولگرین می‌نامند که داشتن بافت محکم و رنگ‌پذیر از مزایای آن است. این نوع چرم در صنعت مبلمان کاربرد بسیاری دارد.
مزایای استفاده از حکاکی با لیزر نسبت به سایر روش‌های حکاکی روی چرم
حکاکی با لیزر روش نوینی است که استفاده از آن مزایایی به دنبال دارد:
- ثابت‌ماندن رنگ چرم
- کاهش هدررفت چرم
- سرعت بالا در حکاکی
- جلوگیری از پارگی چرم
- امکان حکاکی طرح‌های حساس و ظریف
- تولید‌نکردن مواد آلاینده
- حکاکی نقوش با لبه‌های تمیز و صاف
- تولید آلودگی صوتی کمتر حین کار، نسبت به روش‌های سنتی
- امکان حکاکی طرح‌های پیچیده که با ابزار دستی میسر نیست
- سایش و فرسودگی کمتر ابزار کار
نکاتی برای نگهداری اصولی از چرم
امروزه هنرمندان انواع لباس و وسایل چرمی را تهیه می‌کنند که در صورت نگهداری نادرست، ممکن است آسیب ببینند. به همین دلیل، در ادامه به شرح نکاتی برای نگهداری از این وسایل پرداخته‌ایم:
- برای حفظ بافت چرم توصیه می‌شود که روی آن عطر و اسپری زده نشود؛
- برای جلوگیری از کپک‌زدن، بهتر است لباس‌ها و وسایل چرمی در محیط مرطوب قرار نگیرند؛
- دمای نگهداری چرم ۲۰ تا ۲۵ درجه‌ی سانتی‌گراد در نظر گرفته شود؛
- وسایل چرمی با استفاده از واکس مخصوص یک مرتبه در سال واکس زده شوند؛
- از آویزان‌کردن طولانی‌مدت وسایل چرمی خودداری شود.
برش چرم
امروزه می‌توان چندین لایه چرم را به‌طور هم‌زمان با لیزر برش داد. برش لیزری، تولیدکنندگان انواع لوازم چرمی را از به‌کارگیری نیروی انسانی ماهر و باتجربه در این زمینه بی‌نیاز کرده است. گذشته از آن، برش به‌وسیله‌ی این دستگاه، کاملاً دقیق، حرفه‌ای و متناسب با سلیقه‌ی مشتری انجام می‌شود که همین مقبولیت آن را بیشتر می‌کند.
همچنین، دستگاه لیزر این امکان را فراهم آورده است که بتوان روی چرمی به ابعاد چند میلی‌متر هم حکاکی کرد. استفاده از این دستگاه علاوه بر تولید انواع کالاهای چرمی باکیفیت، موجب صرفه‌جویی در زمان نیز می‌شود.
با هنر حکاکی روی چرم بیشتر آشنا شوید
هنر حکاکی روی چرم هنری است که صنعت چرم‌دوزی را متحول کرده و باعث شده است که اشیای چرمی جلوه‌ی زیبایی به خود بگیرند. دستی بر ایران ضمن معرفی این هنر شما را به شناخت بیشتر گردشگری میراث فرهنگی دعوت می‌کند. چراکه بررسی آثار فرهنگی ملموس و ناملموس در حیطه‌ی این گردشگری قرار دارد.
پرسش‌های متداول درباره حکاکی روی چرم
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوالتان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.
حکاکی روی چرم چیست؟
این هنر دستی، روشی برای حک‌کردن نقش‌ها روی چرم خام است که از نظر اصول کار به قلم‌زنی روی مس نیز شباهت دارد. این شباهت به اندازه‌ای است که بیشتر قلم‌های کاربردی در هر دو رشته یکسان هستند.
حکاکی روی چرم با هویه چگونه انجام می‌شود؟
یکی از روش‌های حکاکی روی چرم با استفاده از هویه است که در آن قسمت‌هایی از چرم با دقت سوزانده می‌شود. در این شیوه، نقوش کارشده روی چرم به‌دلیل عمق قسمت سوخته، برجسته‌تر دیده میشوند.
چه دستگاهی در حکاکی روی چرم با دستگاه کاربرد دارد؟
در این رشته از صنایع دستی از دستگاه لیزر برای حکاکی استفاده می‌شود.
حکاکی دستی روی چرم نیاز به چه ابزاری دارد؟
در این روش از ابزارآلاتی نظیر درفش، چاقوی تیز یا کاتر، تمبر فلزی و چکش استفاده می‌شود.
