«موزه هنرهای معاصر تهران» که یکی از شناخته‌شده‌ترین موزه‌های ایران و از جاهای دیدنی تهران به‌شمار می‌آید، در دوره‌ی پهلوی دوم ساخته شده است. این بنای تاریخی در «ضلع غربی بوستان لاله»، «پارک فرح سابق» و «خیابان امیرآباد» تهران بزرگ قرار دارد. طراحی این موزه را «کامران دیبا»، معمار نوگرای ایرانی، با الهام از «بادگیرهای کویری» کشور و به سبک «معماری مدرن» انجام داده است.
موزه هنرهای معاصر تهران، در سال ۱۳۸۱ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است. در موزه‌ی مزبور، اشیای گرانبهای زیادی به معرض نمایش گذاشته شده است. علاقه‌مندانِ هنر، بسیار مشتاق هستند که از این آثار ارزشمند بازدید کنند.
تاثیر درگذشت کمال الملک در شکل‌گیری موزه هنرهای معاصر تهران
در سال ۱۳۲۰ خورشیدی و در پی درگذشت نقاش بزرگ ایرانی، «کمال الملک»، جنبشی به نام «هنر نوین» و «هنر معاصر» در کشور شکل گرفت. با ورود استادان غربی همچون «آندره گدار» و سفر دانشجویان هنر به کشورهای اروپایی، زمینه‌های آشنایی با اندیشه‌های نوین در هنر جهان فراهم شد.
در همین دوره بود که نخستین نمایشگاه‌های هنری در ایران شکل گرفت که نتیجه‌ی آن، برخورد هنرمندان «نوگرا» و «سنت گرا» بود. حکومت پهلوی در آن دوران از هنر سنتی ایران و آثار دانش‌آموختگان دانشکده‌ی هنر، حمایت می‌کرد.
ازدواج «محمدرضا پهلوی» با «فرح دیبا» سبب شد که پشتیبانی دولت از نوگرایی و هنرِ روز جهان، بیشتر شود. تا اواسط دهه‌ی ۱۳۵۰ خورشیدی، ضمن فعالیت‌های دفتر مخصوص شهبانو «فرح پهلوی»، ایران توانست با نهادهای بین‌المللی «یونسکو» و «شورای بین‌المللی موزه‌ها» آشنا گردد.
دیرینگی شکل‌گیری موزه برای نمایش هنر معاصر در ایران
کامران دیبا، «پسر عموی فرح دیبا»، در سال ۱۳۴۵ خورشیدی ایده‌ی ساخت «مکانی برای نمایش هنر معاصر ایران» را با فرح پهلوی در میان گذاشت. با این وجود، پروژه‌ی ایجاد آن مدت‌ها به طول انجامید.
در سال ۱۳۵۴ خورشیدی با افزایش ناگهانی قیمت نفت و اوج گرفتن آن، پول زیادی به خزانه‌ی دولت وارد شد. با همین پشتوانه، فرح پهلوی توانست دو موزه برای «نمایش هنر نوین» و «نمایش آثار سنتی دستباف ایرانی» در قسمت‌هایی از «پارک فرح» احداث کند.
کامران دیبا و همکارانش تلاش کردند موزه هنرهای معاصر تهران را با تهیه‌ی آثار هنری ارزشمندی از کشورهای خارجی بر پا کنند. سپس، آقای دیبا بر اساس اصول نوین و با توجه به فرهنگ ایرانی اقدام به طراحی معماری موزه نمود.
در نهایت، کار احداث موزه هنرهای معاصر تهران یک سال قبل از وقوع انقلاب و در سال ۱۳۵۶ خورشیدی، به پایان رسید. این موزه، نخستین بار در ۲۲ مهر همان سال، برابر با ۳۹ سالگی فرح پهلوی، گشایش یافت.
با وجود وقوع انقلاب سال ۵۷، هنردوستی مردم ایران مانع از نابودی آثار موزه در جریان انقلاب شد. مدیریت این موزه قبل از انقلاب بر عهده‌‌ی شخصی به نام «مهدی کوثر» بود. او فهرستی از اشیای موزه تهیه و تمامی آنها را در زیرزمین مجموعه، نگهداری نمود.
ویژگی‌ها و سبک معماری موزه هنرهای معاصر تهران
ساختمان این موزه با استفاده از مصالحی از قبیل «سنگ و بتن» ساخته شده است و در زمینی به مساحت ۸۵۰۰ متر مربع قرار دارد. حدود ۵۰۰۰ متر مربع از این مساحت، مربوط به ساختمان موزه و 3500 متر مربوط به باغ‌های اطراف آن است.
این ساختمان دارای عناصر اصلی معماری سنتی ایرانی مانند «هشتی، چهارسو و گذرگاه» است. باغ اطراف ساختمان مزبور، محوطه‌ای گسترده و چمن‌کاری‌شده است که در قسمت شمالی آن قرار دارد.
در این محوطه دو ورودی مشاهده می‌شوند که یکی از آنها به «پارک لاله‌ی تهران» و دیگری به «خیابان کارگر» باز می‌شود. درِ ورودی اول، درِ فرعی و خدماتی است و درِ دوم، ورودی اصلی محسوب می‌شود که در قسمت غربی این ساختمان قرار دارد.
با ورود از درِ اصلی، نمای ساختمان موزه را مشاهده می‌کنید که کامران دیبا آن را با الهام از بادگیرهای کویری ایران طراحی کرده است. ساختمان مزبور دارای «تاق‌های مرسوم روستایی» و «نورگیرهایی» است که نور را از بیرون به داخل ساختمان راهنمایی می‌کنند.
در گذشته، در انتهای بادگیر تاق‌ها، پنجره‌هایی تعبیه شده بودند که نقش تهویه‌ی ساختمان را بر عهده داشتند. امروزه، این پنجره‌ها به طور کامل بسته شده‌اند و صرفا کار روشنایی محوطه را بر عهده دارند.
این ساختمان نسبت به خیابان اصلی، چرخش ۴۵ درجه دارد. این ویژگی باعث شده است بیشتر نورگیرهای آن، به غیر از چهار نورگیر فراز ورودی، به سمت شمال شرق قرار بگیرند.
به طور کلی، بنای مزبور دارای دو بخش کلی «فضاهای بسته» و «حیاط میانی» است. در قسمت داخلی ساختمان، مسیری مارپیچ تعبیه شده است که بازدیدکنندگان با پیمودن مسیری کم‌شیب، به طبقه‌ی پایین راهنمایی می‌شوند. در این مسیر مارپیچ، «هفت فضا» یا «گالری» یا «نگارخانه‌ی اصلی» وجود دارد.
فضای اول که «سرسرای اصلی» ساختمان است، با اتصال به فضای مجاور خود، اندکی از کف ساختمان پایین‌تر قرار می‌گیرد. معمولا بیشتر گالری‌ها شبیه یکدیگر هستند. فقط گالری‌های شماره یک و پنج به دلیل قرار گرفتن در محور اصلی ساختمان، با بقیه تفاوت دارند.
فضای بسته‌ی ساختمان به‌گونه‌ای طراحی شده است که سرسرای اصلی یا گالری شماره یک، نقطه‌ی آغاز و پایان آن باشد. این سرسرا دارای شکلی به صورت «هشت ضلعی نیمه منتظم» است که تاقی بلند آن را پوشانیده است. در بالای این تاق نورگیر، سقف بزرگی با چهار بادگیر تعبیه شده است.
گالری‌های شماره یک و پنجِ این فضای بسته، به وسیله‌ی دو در ورودی خود، به حیاط میانی راه دارند. این حیاط که دارای شکلی نامنظم است، در راستای شمال و جنوب و عمود بر محور ورودی این موزه قرار گرفته است.
گالری‌های فضای بسته، دارای شیبی ملایم به طرف پایین هستند. حیاط میانی نیز دارای ترازهای گوناگون و سکوهایی با بلندی ناهمسان است که پله‌هایی آنها را به هم پیوند می‌دهند. در میان سکوها و پله‌ها، حوضی چهارگوش در محور اصلی حیاط مشاهده می‌شود.
آثار به نمایش درآمده در این موزه
تمامی آثار هنری موجود در موزه هنرهای معاصر تهران در سه دسته قرار دارند که عبارتند از:
آثار موجود در مخزن (گنجینه):
در این قسمت بیش از ۳۰۰۰ اثر ارزشمند از نخبگان هنرهای تجسمی ایران و جهان نگهداری می‌شوند. حدود ۴۰۰ اثر از آثار مزبور دارای ارزش استثنایی هستند. رئیس وقت موزه در سال ۱۳۹۳ خورشیدی، اظهار داشت که اشیای نگهداری شده در زیرزمینِ موزه به دلیل قرار نگرفتن در معرض هوای آزاد و عدم نمایش، آسیب کمی دیده‌اند.
این مجموعه، متاثر از دو شیوه‌ی «هیجان نمایی» یا «اکسپرسیونیسم» و «فرا واقع گرایی» یا «سورئالیسم» است. شما می‌توانید در این موزه یکی از کامل‌ترین «مجموعه‌های هنر اکپرسیونیسم انتزاعی» را مشاهده کنید. تقریبا، می‌توان گفت در این موزه تمام هنرمندان مدرن جهان دارای اثری هنری هستند. تنها افرادی که اثر آنها در موزه مشاهده نمی‌شود، عبارتند از: «مانه، سزان و موندریان».
از معروف‌ترین آثار هنری به نمایش درآمده در این موزه می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- «نقاشی دیواری روی زمینه‌ی قرمز هندی» از «جکسون پولاک»
- «نقاش و مدلش» از «پابلو پیکاسو»
- «ترینیداد فراندز» از «کیس فان دنگن»
- «شماره دو» (مرکز زرد) از «مارک راتکو»
- «طبیعت بی‌جان و باسمه ژاپنی» از «پل گوگن»
- «براتاتا» از مطرح ترین آثار «روی لیختنشتاین»
- بیش از ۱۰ کار آکریلیک و رنگ و روغن از هنرمند اسرائیلی، «یاکو آگام»
آثار ارائه شده در گالری‌ها و فضاهای بسته موزه:
شامل نقاشی‌هایی است که از هنرمندان معروف ایرانی کشیده شده‌اند. از جمله این نقاشی‌ها می‌توان موارد زیر را نام برد:
- «دو دل داده» اثر «صادق تبریزی»
- «در ستایش ساندرو بوتیچلی» اثر «آیدین آغداشلو»
- «شاعر و قفس بلبل» از «پرویز تناولی»
- نقاشی خط از «محمد احصایی»
- خطاطی از «فرامرز پیلارام»
- «پرتره نسرین» از «لیلی متین دفتری»
- «خراشیدگی‌های زمین» اثر «محسن وزیری مقدم»
- «درختان» از «سهراب سپهری»
- و تعدادی نقاشی بدون عنوان از هنرمندانی نظیر «حسین زنده رودی، منصور قندریز و مارکو گریگوریان».
تندیس‌های موجود در محوطه بیرونی:
در این محوطه، باغ تندیسی وجود دارد که در قسمت شمالی ساختمان موزه قرار گرفته است. در محوطه‌ی مزبور، تندیس‌هایی از «ماکس ارنست، پرویز تناولی، هنری مور، ماکس بیل و …» مشاهده می‌شوند.
در قسمت ورودی موزه نیز تندیسی به نام «مرد رهگذر» تعبیه شده است که به درخواست کامران دیبا توسط پرویز تناولی ساخته شده است. دیبا قصد داشت با ساخت این تندیس، ارتباط بین مردمِ بیرون با داخل ساختمان را نمایش دهد.
علاوه بر آن، در این موزه تندیس‌های دیگری از هنرمندانی که تندیس مفهومی می‌سازند، مشاهده می‌شوند که بسیار جالب توجه هستند. از جمله این تندیس‌ها می‌توان به آثاری از «دانلد جاد، ادواردو چیلیدا، دن فلاوین، سول لویت و هنری مور» اشاره نمود.
حتما از موزه هنرهای معاصر تهران دیدن کنید
موزه هنرهای معاصر تهران از جمله بناهای تاریخی است که علاوه بر نمایش هنرهای نوین از هنرمندان ایرانی، نمایانگر معماری ایرانی نیز هست. این ساختمان به دلیل آثار به نمایش درآمده در آن، ارزش زیادی دارد و همه ساله پذیرای گردشگران داخلی و خارجی است.
امیدواریم ضمن آشنایی با سایر جاذبه های گردشگری تهران از موزه‌ی هنرهای معاصر نیز بازدید کنید. دستی بر ایران تلاش دارد شما را به شکل موثرتری با گردشگری میراث فرهنگی آشنا کند.
