موزه عصر آهن یک موزه خاص و متفاوت می باشد که از جاهای دیدنی تبریز به شمار می‌رود و در قسمت شمال، شمال غربی و شمال شرقی مسجد کبود تبریز واقع شده است. در این موزه 38 گور باستانی وجود دارد که در سال 1376 در حین انجام عملیات خاک برداری کشف شدند.
در گورها اجساد به صورت جنینی مدفون شده اند. این امر نشان دهنده ی اعتقاد و باور انسان ها بوده است که اجساد باید به همان شکلی به خاک سپرده شوند که در رحم مادر قرار دارند. در این میان تنها یکی از جسدها وجود دارد که به این شکل به خاک سپرده نشده است. احتمالا دلیل آن عدم انعطاف پذیری برای دفن به صورت جنینی بوده است.
قدمت آثار و اشیای موزه عصر آهن به هزاره ی اول قبل از میلاد بر می گردد و چون آن دوره را دوره ی عصر آهن می نامیدند، این مکان به این ترتیب نامگذاری گردیده است.
شکل ظاهری این موزه
این موزه شکلی تپه مانند دارد و ارتفاع سطح گورها با یکدیگر متفاوت است. اجساد در عمق های یکسانی نسبت به یکدیگر دفن نشده اند. ارتفاع این قبرها از محل عبور افراد پایین تر است تا بازدید کنندگان بر روی محوطه، گورها و اجساد اشراف کامل داشته باشند و بتوانند آنها را به خوبی مشاهده نمایند.
برای ورود به این موزه ابتدا باید از یک در کوچک وارد محل شد. سپس، باید از طریق راه پله ها باید به سمت درب ورودی رفت که در قسمت پایین قرار دارد. هنگامی که وارد موزه عصر آهن می شوید، آن را مکانی نیمه تاریک و نمور در دل زمین می یابید. این ساختمان دارای پله های چوبی کوچک و دیوار هایی از جنس کاهگل می باشد.
موزه مزبور تقریبا حدود هشت متر پایین تر از سطح خیابان است، و به دلیل قرار گرفتن آن در زیر مسیر رودخانه، کاملا مرطوب می باشد. برای از بین بردن میزان رطوبت موجود در موزه، دستگاه های تهویه در این مکان نصب کرده اند تا رطوبت محیط را کاهش دهند.
قسمت های متفاوت موزه عصر آهن
این موزه دارای شکلی شبیه به یک غار می باشد. ظرفیت ورودی آن 15 نفر است. موزه عصر آهن از دو قسمت تشکیل شده است که به شرح زیر می باشند:
قسمت اول (گورها)
این قسمت به گورها و اسکلت های مکشوفه اختصاص داده شده است. پس از تحقیق و بررسی کارشناسان، سن و جنسیت هر کدام از آنها مشخص شده است. برخی از گورهای موجود که مربوط به نوزادان هستند، ظاهری ساده و اندازه ای کوچک دارند.
برخی دیگر مربوط به گروه های سنی نوجوانان می باشند که به شکل مربع هستند. بر روی این مقبره ها، اطلاعات بیشتری مکتوب شده است که مشتمل بر سن و جنسیت اجساد و اشیایی می باشند که در کنار آن ها به خاک سپرده شده اند.
قسمت دوم (اشیا)
این قسمت موزه عصر آهن از طریق یک دالان به قسمت اول مرتبط می باشد و در آن تعدادی آثار و اشیا پیدا شده است. در اینجا بخشی از دیوار را می بینید که دارای سوراخ هایی با کادر بندی هستند. داخل هر سوراخ و یا فرو رفتگی شماره گذاری شده است. این فرو رفتگی ها محل پیدا شدن اشیا و سفال ها هستند. تمام آثار کشف شده در همان جا و در محفظه های شیشه ای نگهداری می شوند.
موزه عصر آهن با توجه به نوع و قدمت آثاری که دارد، از ارزش جهانی بالایی برخوردار است. این موزه یکی از جاذبه های گردشگری تبریز است که مکان و آثار آن قدمت 3500 ساله دارد و نشان دهنده ی تمدن و فرهنگ ساکنان این بخش از فلات ایران در دوران باستان می باشد.
کشفیات موزه عصر آهن
علاوه بر گور های دسته جمعی، ظروف سفالی، عمدتا نخودی و خاکستری رنگ و اشیای زینتی نیز از این محل به دست آمده اند. اشیای موزه عصر آهن مربوط به دوره های ایلخانی، قاجار، زندیه، صفویه، و تیموری می باشند و همراه با مردگان به خاک سپرده شده اند.
سه سال پس از کشف این گور های باستانی عملیات حفاری و خاک برداری در این منطقه به طور جدی آغاز گردید. در سال 1385 موزه عصر آهن فعالیت خود را به عنوان اولین موزه صحرایی ایران آغاز نمود. در سال 1386 این محوطه به صورت موزه در آمد و برای بازدید عموم افتتاح شد.
اکثر اجسادی که در این گورها مدفون هستند، مربوط به افرادی می باشند که در سنین پایین مرده اند. مردگان با اموال و دارایی های زمان حیات خود در این مکان به خاک سپرده شده اند. به عنوان مثال: زنان با جواهرات و کودکان با اسباب بازی های خود و مردان با ابراز های جنگی دفن شده بودند. کثرت تعداد ابزار مدفون در کنار مردگان این گورها، نشانگر میزان ثروت بیشتر آن ها در طول زندگی شان می باشد. ما نیز از روی مقدار و ارزش این اشیا، به میزان دارایی های آنان پی می بریم.
نحوه ی به خاک سپاری این اجساد و قرار گرفتن صورت تمامی آنها به سمت شمال حاکی از پیروی این مردمان از آیین مهر (میترائیسم) می باشد. این آیین مبتنی بر پرستش ایزد خورشید، پیمان و مهر می باشد و وابسته به هزاره های پیش از میلاد است. اوج گسترش این آیین در سده های دوم و سوم میلادی بوده است.
برخی از اجسادی که در این گورستان به خاک سپرده شده اند، متعلق به مردمان کوچ نشین هستند. باستان شناسان دریافته اند که این افراد در محل دیگری فوت شده بودند و سپس به این محل آورده و دفن شده اند.
طی کردن مسافت زیاد و عدم توجه به سالم نگه داشتن جسد دلیلی بر متلاشی شدن برخی از اسکلت ها می باشد. این تدفین ثانویه نشان دهنده ی اهمیت بسیار زیاد این گورستان برای مردمان آن دوره بوده است.
طبق تحقیقات انجام شده بر روی گور های موجود در موزه عصر آهن، پژوهشگران نکات دیگری را نیز دریافته اند:
- مردگان زن بر روی پهلوی چپ دفن و مردگان مرد را بر روی پهلوی راست به خاک می سپردند،
- اگر اجساد قبل از ظهر به خاک سپرده می شدند، آنها را به سمت مشرق و در صورتی که پس از ظهر به خاک سپرده می شدند، به سمت غرب دفن می شدند.
بازدید از موزه عصر آهن را در برنامه سفرتان به تبریز قرار دهید
موزه عصر آهن تبریز یکی از جذاب ترین موزه های تبریز است که در نزدیکی مسجد کبود قرار دارد. قدیمی ترین اشیای این موزه 3500 سال قدمت دارند و شامل گور های دست جمعی و اشیای ارزشمند باستانی بسیاری می باشد. اگر از طرفداران گردشگری میراث فرهنگی هستید، بازدید از این موزه را از دست ندهید.
“دستی بر ایران” ضمن تلاش برای ایجاد آگاهی در زمینه هویت ملی، به معرفی میراث فرهنگی و میراث طبیعی ایران می پردازد. در ضمن، پیشنهاد می کنیم در سفرهای خود به مواد منشور گردشگری مسئولانه توجه کنید و با رعایت آنها کمک کنید تا به گردشگری پایدار برسیم و جوامع محلی نیز از منافع آن بهره مند شوند.
