مناره آجری خرم آباد؛ مناره‌ای نهصدساله

در جنوب شهر خرم‌آباد، مناره‌ای آجری با نام «مناره آجری خرم آباد» وجود دارد که از دوره‌ی قدرت دیلمیان در ایران، باقی مانده است؛ ساختمانی استوانه‌ای‌شکل که برای راهنمایی مسافران برای رسیدن به شهر شاپورخواست ساخته شد. یافته‌های باستانی در حوالی خرم‌آباد حکایت از آن دارد که بسیار پیش از ساسانیان و در زمان اوج تمدن عیلامی‌ها نیز این منطقه‌ی سرسبز و پربارش، سکونت‌گاه مردمان بوده است. قلعه فلک‌الافلاک، پل شکسته (شاپوری) و حمام گپ ازجمله جاهای دیدنی خرم آباد و مهر تأییدی بر دیرینگی این شهر هستند.

شاپورخواست شهری بود که به‌دستور شاپور دوم، پادشاه ساسانی در محل خرم‌آباد کنونی ساخته شد. شهر شاپورخواست پس از اسلام نیز پررونق بود؛ اما با حمله‌ی مغول ویران گشت. البته بعدها، مردم در بقایای دژ فلک‌الافلاک ساسانی گردهم آمدند و بدین ترتیب، هسته‌ی اولیه شهر خرم‌آباد شکل گرفت.

خرم‌آباد در عهد صفویه نیز شهری آباد و مهم بود تا وقتی که لشکر عثمانی به آن حمله‌ور شد و آن را ویران کرد. در دوره‌ی قاجار نیز شهر در محدوده‌ی دژ فلک‌الافلاک واقع شده بود.

میل‌های راهنما در ایران

سابقه‌ی ساخت میل راهنما در ایران به پیش از اسلام و عهد باستان می‌رسد. میل‌ها اغلب با هدف راهنمایی مسافران و کاروانیان ساخته می‌شدند؛ بناهایی بلند که بر فرازشان آتش روشن می‌کردند تا مسافران از دور، راه رسیدن به شهر را بیابند. گاهی نیز این میل‌های راهنما نشانی از وجود آتشکده بوده است و در نزدیکی آتشکده‌ها ساخته می‌شدند.

میل‌ها معمولاً معماری کاربردی و ساده‌ای دارند و از آجر ساخته شده‌اند. پس از اسلام نیز میل‌ها برای راهنمایی مسافران ساخته می‌شدند. در این دوره، ساخت میل‌های آرامگاهی نیز رایج گشت. میل‌ها به‌عنوان مناره‌ی مساجد و محلی برای اذان‌گویی نیز کاربرد دارند.

مناره آجری خرم آباد؛ راهنمایی به‌سمت شهر شاپورخواست

مناره خرم‌آباد برای خبررسانی، اذان‌گویی، دیدبانی شهر و هدایت مسافران کاربرد داشته است. این میل، راهنمایی برای مسافران به‌سمت شهر شاپورخواست بود. سیدفرید قاسمی در کتاب «سرگذشت خرم‌آباد» می‌نویسد: «گروهی این مناره را در شمار مناره‌هایی که در راه تیسفون (پایتخت زمستانی شاهان اشکانی و ساسانی) به اصفهان بنا کرده‌اند، می‌دانند و عده‌ای این نظر را رد می‌کنند و بر این باورند که مناره را برای دروازه یا مرکز شهر شاپورخواست ساخته‌اند.»

بقایای معماری سنگ و گچ با دیوارهای ضخیم در کنار مناره، بیانگر وجود بناهایی مانند کاروانسرا و مسجد و سایر ساختمان‌های عمومی است که در گذشته گرداگرد آن قرار داشته‌اند. با توجه به شیوه‌ی معماری بنا، احتمالاً تاریخ ساخت آن به دوره‌ی فرمانروایی دیلیمان برمی‌گردد. مناره در ابتدا بلندتر و با جزییات بیشتری بوده است. در دوره‌ی سلجوقیان و اتابکان بازسازی‌هایی در مناره آجری خرم آباد رخ داد که در زمان‌های دیگر نیز تکرار شد.

در عهد قاجار، این میل تاریخی دچار بی‌مهری زمامداران گشت. در دوره‌ی پهلوی اول، اداره‌ی معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه متولی مناره شد. بدین ترتیب از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۴۷، مناره جزو موقوفات به حساب می‌آمد. در دوره‌ی پهلوی دوم، محمدرضا شاه، مناره مرمت گشت و بوستانی در اطراف آن ساخته شد که به نام پارک شقایق شناخته می‌شود. در سال ۱۳۷۶، سازمان میراث فرهنگی وقت مناره آجری خرم آباد را در فهرست آثار ملی ایران ثبت کرد.

معماری مناره آجری خرم آباد

بنا در گذشته احتمالاً پیکره‌ای سه‌بخشی شامل پایه و بدنه و تاج یا پنج‌بخشی شامل ساق، گلوگاه، چتر نعلبکی، تاج و شالوده بوده است. ارتفاع آن نیز به ۳۵ متر می‌رسیده که بر اثر فرسودگی حاصل از گذشت زمان و عوامل طبیعی همچون باد و باران، بخشی از آن نابوده شده است. هم‌اکنون ارتفاع بنا با سکوی سنگی آن به ۳۰ متر می‌رسد. سکوی چهارضلعی زیر مناره از سنگ ساخته شده و مصالح پیکره‌ی اصلی از آجر و ملات (خاکستر، خاک رس، آهک و بعدها گچ) بوده است.

قطر فضای استوانه‌ای داخل مناره حدود ۷۰ سانتی‌متر است که تمام آن را پله‌های مارپیچ اشغال کرده‌اند. برای رسیدن به بام مناره باید از ۹۹ پله گذشت. قطر بنا در پایین‌ترین قسمت آن 4/5 متر است و دری در جبهه‌ی غربی آن قرار دارد. شش دریچه‌ی کوچک و یک دریچه‌ی بزرگ بر پیکره‌ی مناره، روشنایی روز را به داخل ساختمان هدایت می‌کنند.

دیگر دیدنی‌های شهر خرم‌آباد

افزون بر مناره آجری خرم آباد، دیدنی‌های طبیعی و تاریخی دیگری در این شهر وجود دارند که در ادامه به معرفی مختصری از آنان می‌پردازیم:

• قلعه فلک‌الافلاک: این دژ مستحکم کوهستانی بر بالای تپه‌ای بلند در دل شهر خرم‌آباد قرار دارد. این قلعه در دوره‌ی ساسانی ساخته شده و به نام قلعه شاپورخواست نیز معروف بوده است. آب‌وهوای خوب و چشمه‌های جوشان در نزدیکی قلعه، مردم را به‌سمتش می‌کشاند. در دوره‌های مختلف، حکومت‌ها از این قلعه به‌عنوان پایگاه حکومت، پادگان نظامی، زندان و خزانه‌ی سلطنتی استفاده می‌کردند. امروزه، این قلعه به موزه باستان‌شناسی و مردم‌شناسی بدل شده است.
• دریاچه کیو: این دریاچه فصلی است و در شمال‌غربی شهر خرم‌آباد قرار دارد. در کنار دریاچه، بوستانی نیز وجود دارد و با استفاده از قایق‌های پدالی می‌توان در دریاچه به تفریح پرداخت.
• پل شکسته: پل شکسته یا شاپوری از پل‌های سنگی عظیم کشور است که در دوره‌ی ساسانی ساخته شده است. این پل در جنوب شهر خرم‌آباد قرار دارد که در گذشته حدود ۳۰ تاق داشته و هم‌اکنون فقط ۵ تاق آن باقی‌مانده است. این پل از سال ۱۳۵۴ جزو آثار ملی به ثبت رسیده است.
• گرداب سنگی: سازه‌ای گرد در دل بافت قدیمی شهر است که در دوره‌ی ساسانیان با هدف جمع‌آوری باران ساخته شده است. از آب گرداب سنگی برای آبیاری زمین‌های کشاورزی و نیروی محرکه‌ی آسیا‌ب آبی استفاده می‌کرده‌اند. بدنه‌ی این سازه از سنگ و ساروج است؛ مصالحی که در ساخت پل شکسته نیز به کار رفته‌اند.
• پل گپ: گپ در زبان لری به‌معنای بزرگ است. این پل یادمانی است از دوره‌ی صفوی و حکومت شاه سلطان‌حسین که بر روی رودخانه‌ی خرم‌رود ساخته شده است.

مناره آجری خرم آباد، سنگ نشانی برای یافتن شهر سرسبز خرم‌آباد

خرم‌آباد شهری خرم و خوش‌آب‌وهواست که از قدیم مرکز توجه فرمانروایان و گردنکشانی بوده است که فکر تصرف و سکونت در آن را در سر می‌پروراندند. اگر قصد هم‌نشینی با طبیعت کوهستانی زاگرس، آبشارها، درختان پیرسال بلوط و آگاهی از تاریخ پرفراز و نشیب قوم لر را دارید، شهر خرم‌آباد مقصد خوبی برایتان خواهد بود. در این سفر، سری هم به مناره خرم‌آباد بزنید؛ همانی که سالیان سال، آتش برافروخته بر بامش بارقه‌ی امید و آسانی در دل مسافران روشن می‌کرد.

مناره آجری خرم آباد کجاست؟

این بنای تاریخی در جنوب شهر خرم‌آباد، در محله‌ی قاضی‌آباد و پارک شقایق قرار دارد. خرم‌آباد مرکز استان لرستان در غرب ایران است. برای دسترسی به مناره آجری خرم آباد از لوکیشن زیر استفاده کنید:

پرسش‌های متداول درباره مناره آجری خرم آباد

برای پیداکردن پاسخ سایر سؤال‌هایتان، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست با ما در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سؤال‌های شما پاسخ خواهیم داد.