مسجد جامع ارومیه بنایی متعلق به دوره ایلخانی است که در مجاورت بازار ارومیه قرار دارد. این مسجد که به نام مسجد رضاییه نیز شناخته می‌شود، به دلیل داشتن محرابی با گچبری بی‌نظیر شهرت زیادی یافته است. بنای تاریخی مزبور که از جاهای دیدنی ارومیه به شمار می‌رود، در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است، اما نیاز به محافظت بیشتری دارد.
کاربرد مسجد جامع ارومیه از گذشته تا به امروز
عده‌ای از علما عقیده دارند که این مسجد در دوره‌ی ساسانیان و به عنوان محل عبادت زرتشتیان، آتشکده، کاربرد داشته است. بر طبق شواهد موجود، این آتشکده در دوره قبل از انوشیروان عادل، بیست و دومین شاهنشاه ساسانی، ساخته شده بود.
چند سده پس از ورود اسلام به ایران و در دوره حکومت ایلخانان مغول (سده چهاردهم میلادی)، آتشکده مورد نظر تخریب و به جای آن مسجدی بنا می‌شود تا مسلمانان در آن به عبادت بپردازند. این مسجد همان مسجد جامع ارومیه است. وجود بقایایی از درب قدیمی آتشکده که روبروی محراب این مسجد قرار دارد، گواهی بر این ادعاست.
هم اکنون، سال ساخت بنای مورد نظر مشخص نیست. با این حال، می‌توان از روی سبک معماری و مصالح به کار رفته در این بنا، زمان ساخت آن را به دوره‌ی سلجوقی نسبت داد. در دوره‌ی ایلخانیان، خسارت زیادی به بنای مزبور وارد شده بود.
تاکنون، این بنا سه مرتبه بازسازی شده است که تاریخ آنها به شرح زیر است:
- سال ۱۸۳۴ میلادی به دستور نجف‌قلی خان بیگلربیگی افشار
- سال ۱۸۷۰ میلادی به دستور یوسف خان شجاع الدوله یا حکمران وقت ارومیه
- پس از انقلاب سال 1357 خورشیدی و در طی سال‌های اخیر
ویژگی ورودی‌ها و شبستان مسجد
همان‌طور که ذکر شد، این مسجد در مجاورت بازار قدیمی ارومیه قرار دارد. یکی از راسته‌های این بازار راسته عطاران است که درب ورودی کوچک مسجد جامع ارومیه با کتیبه‌ای لاجوردی در سمت این راسته نصب شده است. بر روی کتیبه‌ی این ورودی تاریخ ۱۱۸۴ هجری قمری حک شده است که تعلق آن را به دوره‌ی ایلخانان مغول نشان می‌دهد.
این مسجد علاوه بر ورودی مورد نظر، دارای دو ورودی دیگر نیز هست که هر کدام ویژگی‌های متمایزی دارند. یکی از این ورودی‌ها دارای دربی بزرگ با تزیینات کاشی‌کاری و گچبری زیباست که دو سنگ نوشته با خطی زیبا بر روی سنگ مرمر بر بالای آن قرار دارند.
با عبور از هرکدام از این ورودی‌ها، می‌توانید به صحن مستطیل‌شکل و وسیع مسجد دسترسی پیدا کنید. در پیرامون این صحن، حجره‌هایی مشاهده می‌شوند که بر طبق کتیبه‌های موجود، سال ساخت آنها به دوره‌ی زندیه برمی‌گردد. این حجره‌ها توسط حکمران ارومیه به نام رضا قلی خان بنا شده‌اند.
علاوه بر آن، این مسجد دارای یک شبستان بزرگ و آجری نیز هست که پلانی هشت ضلعی دارد. البته، این شبستان هشت ضلعی در طبقه دوم به شانزده ضلعی تبدیل می‌شود و در بالای آن گنبدی دایره‌ای شکل قرار می‌گیرد.
کارشناسان عقیده دارند که شبستان مزبور قدیمی‌ترین بخش مسجد و هسته‌ی اولیه شکل‌گیری آن بوده است. به نظر می‌رسد که شبستان مورد نظر در اواخر دوره‌ی سلجوقی بنا شده باشد.
شبستان مزبور یک محراب زیبا با تزیینات گچبری به ارتفاع ۸ و عرض ۶ متر دارد که یادگاری از دوره ایلخانی به شمار می‌رود. در قسمت انتهایی محراب، دو ستون با گچبری بسیار زیبا مشاهده می‌شود که در میانه‌ی آن کتیبه‌ای قرار دارد. بر روی این کتیبه نام عبدالمومن تبریزی و تاریخ ۶۷۶ هجری قمری حک شده است.
شایان ذکر است محراب مسجد جامع ارومیه دارای یکی از بیست و سه محراب گچبری شده‌ی دوره ایلخانی است که بر روی بقایای محراب دوره‌ی سلجوقی ساخته شده است. این محراب دارای نقش‌های هندسی زیباست و دور تا دور آن کتیبه‌ای قاب شده به خط کوفی مشاهده می‌شود. علاوه بر آن، از سایر تزیینات محراب می‌توان به تاق‌نماها و تاجی در انتها اشاره کرد. این تاق نعلی شکل جزو مشخصه‌های معماری در دوره ایلخانی محسوب می‌شود.
شبستان چهل‌ستون مسجد جامع ارومیه
این مسجد شبستان دیگری به نام چهل‌ستون دارد که پس از ساخت شبستان اصلی ایجاد شده است. امروز می‌توان ۱۸ ستون در دو ردیف ۹ تایی در این فضا مشاهده نمود. شبستان مزبور دارای ابعادی در حدود ۱۳ × ۴۶ متر مربع است که به دوره‌ی ایلخانی تعلق دارد. به علاوه، این شبستان سقفی با سی تاق گنبدی شکل دارد که با آجر بنا شده‌اند. شبستان مزبور در دوره‌ی صفویان بازسازی شده است.
از مسجد جامع ارومیه و معماری بی نظیر آن دیدن کنید
مسجد جامع ارومیه از جمله جاذبه‌های تاریخی ارومیه است که همه ساله مسافران بسیاری از آن دیدن می‌کنند. این مسجد نمونه‌ی بارزی از معماری ایرانی است که باستان‌شناسان به آن علاقه‌ی زیادی دارند.
دستی بر ایران ضمن معرفی این اثر تاریخی و سایر جاذبه‌های گردشگری ارومیه، شما را به رعایت اصول گردشگری مسئولانه به هنگام سفر فرا می‌خواند.
مسجد جامع ارومیه کجاست؟
این مسجد در مرکز شهر و مجاور بازار اصلی ارومیه قرار دارد. موقعیت دقیق این بنا در نقشه‌ی زیر آمده است:
پرسش‌های متداول درباره مسجد جامع ارومیه
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
مسجد جامع ارومیه چه قدمتی دارد؟
این مکان متعلق به سدهی چهاردهم میلادی و دوره‌ی ایلخانان است.
مسجد جامع ارومیه در گذر زمان چه تغییرات کاربری داشته است؟
در دوره‌ی ساسانیان، از این مکان بهعنوان محل عبادت زرتشتیان استفاده می‌شده و بهصورت آتشکده کاربرد داشته است. چند سده پس از ورود اسلام به ایران و در دوره‌ی حکومت ایلخانان مغول، آتشکده تخریب و بهجای آن مسجدی بنا شد؛ این مسجد همان مسجد جامع ارومیه است. وجود بقایایی از در قدیمی آتشکده روبهروی محراب مسجد، گواهی بر این ادعاست.
مسجد جامع ارومیه چه ویژگی‌های معماری دارد؟
قسمتهایی چون شبستان با چهل ستون متصل به آن، محراب و حجره‌های صحن، از اجزاء معماری این بنا هستند. شبستان قدیمی‌ترین بخش و هسته‌ی اولیه شکل‌گیری مسجد است. محراب این بنا، یکی از زیباترین گچ‌بری‌های هنر معماری دوران مغول را نمایش می‌دهد و دربرگیرندهی نقوش هندسی زیبا، کتیبه‌ای به خط کوفی، چندین تاق‌نما و تاج است.
