محوطه میراث جهانی بیستون، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی ایران و از جاهای دیدنی کرمانشاه است. این محوطه، نام خود را از کوه برافراشته‌ی بیستون گرفته که بر آن سایه انداخته است. غاری ماقبل تاریخی در این منطقه وجود دارد، به نام «غار شکارچیان». وجود این غار نشان می‌دهد که این مکان از ۴۰هزار سال پیش، پناهگاهی برای انسان بوده است.
جاده‌ی تجاری قدیمی‌ای که ارتباط بازرگانان ایرانی و بین‌النهرینی را برقرار می‌کرده، از درّه‌ای می‌گذشته است که جلوی این کوه قرار دارد. در این منطقه، بقایایی از مادها، هخامنشیان، ساسانیان، ایلخانیان و صفویان نیز وجود دارد. در این مقاله، به بررسی این مکان ثبت‌شده در فهرست آثار ایران در یونسکو می‌پردازیم.
نقش‌برجسته و کتیبه‌ی داریوش بزرگ در محوطه میراث جهانی بیستون
پس از مرگ کورش بزرگ، بنیانگذار امپراتوری پارسیان و سلسله‌ی هخامنشیان، وضعیتی بحرانی در امپراتوری پارسیان پدید آمد؛ چراکه کسی نمی‌دانست پسر او کیست تا بر تخت پادشاهی بنشیند. در چنان برهه‌ی حساسی، افرادی به‌دروغ مدعی شدند که کمبوجیه، پسر کورش‌اند.
زمانی که داریوش اول و دیگر بزرگان هخامنشی، متوجه توطئه‌های مدعیان شدند، تصمیم گرفتند اقدام آن‌ها را متوقف کنند، کشور را نجات دهند و نظم و قانون را به کشور بازگردانند. به همین دلیل، در دوره‌ای تقریباً دوساله، داریوش بزرگ (داریوش اول)، دروغگویان را سرکوب کرد و دستور داد حقیقت را روی کاغذهایی از پوست و تکه‌های سفال بنویسند تا در همه‌جا پخش شود. سپس، آن حقیقت را روی کتیبه‌ای بر کوه بیستون حکاکی کردند که امروزه بخشی از محوطه میراث جهانی بیستون است.
این کتیبه‌ی بزرگ که به‌دستور داریوش بزرگ، با خط میخی روی کوه بیستون حکاکی شده، بزرگ‌ترین سنگ‌نبشته‌ی جهان است. این کتیبه توضیح می‌دهد که هویت واقعی مدعیان دروغین چه بوده است، از کجا آمده بودند، وانمود می‌کردند چه کسانی هستند و چگونه دستگیر شدند. نقش‌برجسته‌ای نیز در آنجا وجود دارد که داستان را در یک صحنه نشان می‌دهد. در آن نقش‌برجسته، ۹ آشوبگر، به‌صورت ردیفی به یکدیگر غل‌و‌زنجیر شده‌اند و یک مغ یا همان عابد، به‌نام گوماتا (گئومات)، پایین پای داریوش ایستاده است.
رمزگشایی از کتیبه‌ی معروف در محوطه میراث جهانی بیستون، نقش بسیار زیادی در درک نوشتار به خط میخی و همچنین درک تمدن‌های قدیمی داشته است. در همین راستا، این کتیبه را می‌توان با «سنگ رزتا» در مصر مقایسه کرد.
دیگر بناهای تاریخی محوطه تاریخی بیستون
مهم‌ترین بناهای این منطقه و بقایای تاریخی آن عبارت‌اند از:
- غار شکارچیان: غاری به‌جا‌مانده از دوران نئاندرتال‌‌ها، یعنی از حدود ۴۰هزار سال پیش.
- آثار باقیمانده از مادها: دژی که قدمت آن به قرن هشتم یا هفتم پیش از میلاد بازمی‌گردد و در دامنه‌ی کوه نزدیک به کتیبه‌ی بیستون قرار دارد. همچنین، ایوانی متعلق به مادها که زیر نقش‌برجسته‌ی داریوش قرار دارد و به احتمال زیاد، تمثالی برای نیایش بوده است.
- آثار باقیمانده از هخامنشیان: «جاده‌ی شاهنشاهی» که در دوران داریوش بزرگ ساخته شد و از شوش تا سارد گسترش یافته بود و از محوطه میراث جهانی بیستون نیز عبور می‌کرد.
- آثار باقیمانده از سلوکیان: مجسمه‌ای از هرکول با موهای فر که جلوی درخت زیتون دراز کشیده است.
- آثار باقیمانده از پارتیان: این آثار شامل بقایای شهر پارت‌ها، نقش‌برجسته‌ی گودرز دوم، نقش‌برجسته‌ی مهرداد دوم، مکانی برای نیایش و نقش‌برجسته‌ی شاه بلاش می‌شود.
- آثار باقیمانده از ساسانیان: کاخ بیستون، که گفته می‌شود کاخ خسرو دوم بوده است، سنگ‌های حکاکی‌شده و «فرهادتراش»، ازجمله آثار آن دوران هستند. فرهادتراش، منطقه‌ای مستطیلی در پای کوه است که به‌شکل عمودی برش خورده و به احتمال زیاد می‌خواسته‌اند نقش‌برجسته‌هایی در آن شکل دهند؛ اما کامل نشده است.
- کاروانسرای ایلخانی: این بنا با سنگ، آجر و ملات شکل گرفته است. تاق‌ها و دیوارهای نیمه‌ساخته‌ی آن، در پایین شیب کوه و نزدیک به کتیبه و سایر آثار به چشم می‌خورد.
- آثار باقیمانده از صفویان: کاروانسرایی که هنوز در محوطه میراث جهانی بیستون پابرجاست و فاصله‌ی کمی با کتیبه دارد، به‌علاوه‌ی کتیبه‌ای از شیخ علی‌خان زنگنه که اهدایی است.
محوطه میراث جهانی بیستون از جاذبه های گردشگری بسیار دیدنی در غرب ایران است که بازدید از آن به همگان توصیه می‌شود.
محوطه تاریخی بیستون کجاست؟
برای بازدید از این محوطه‌ی بی‌نظیر، کافی است از ماشین شخصی، قطار یا هر وسیله‌ی دیگر استفاده کرده و لوکیشن زیر را دنبال کنید:
پرسش‌های متداول درباره‌ی محوطه میراث جهانی بیستون
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سؤال‌تان را بپرسید. ما حتماً به آن پاسخ خواهیم داد.
«فرهادتراش» در کدام قسمت بیستون قرار دارد و چرا به این نام معروف است؟
در سمت غرب نقش‌برجسته‌ی داریوش در بیستون، دیوارهای عظیم و تراشیده‌شده وجود دارد. دلایل مختلفی برای ناتمام‌ماندن این بنا روایت شده است. برخی معتقدند قصه‌ی عاشقانه‌ی فرهاد و شیرین (که سندیت چندانی ندارد) دلیل انتخاب نام «فرهادتراش» برای این بناست.
کاروانسرای ایلخانی موجود در محوطه‌ی بیستون، چه زمانی ساخته شده است؟
رو‌به‌روی بنای فرهادتراش بیستون، کاروانسرای ناتمامی قرار گرفته که آثار به‌جا‌مانده از آن، در دوره‌ی ایلخانیان ساخته شده است. سنگ بنای اولیه این اثر تاریخی، به دوره‌ی ساسانیان و زمان پادشاهی خسروپرویز تعلق دارد. برخی منابع، دلیل ناتمام‌ماندن این کاروانسرا را وقوع زلزله و برخی دیگر، نامعلوم ذکر کرده‌اند. البته در دوره‌ی تیموریان، ساخت‌و‌سازهای ضعیفی توسط کوچ‌روها صورت گرفته است که چندان درخور‌توجه نیستند.
آیا حقیقت دارد که سر مجسمه‌ی هرکول اصل نیست؟
سر مجسمه‌ی هرکول که در محوطه بیستون قرار دارد، تاکنون دو بار به سرقت رفته است. بار دوم، در سال ۱۹۹۱ میلادی اتفاق افتاد که خوشبختانه کشف شد. پس از آن، مسئولان تصمیم گرفتند برای جلوگیری از آسیب بیشتر، سر جدیدی از همان جنس سر اصلی (سنگ آهک) بسازند و جای آن قرار دهند. در حال حاضر، سر اصلی این مجسمه در گنجینه‌ی میراث فرهنگی نگهداری می‌شود.
