قلعه دختر کرمان که به نام قلعه کهنه نیز مشهور است از جاهای دیدنی کرمان به حساب می‌آید و در هسته مرکزی شهر باستانی کرمان بر فراز کوهی کم ارتفاع قرار دارد. دیرینگی این بنا به دوره مادها و زمان فرمانروایی گواشیر برمی گردد. این قلعه نمادی از الهه آناهیتا (یکی از ایزد بانوان ایرانی-آریایی) می باشد که ایزد بانوی آب و باروری بوده است. در همسایگی بنای مزبور یک اثر تاریخی دیگر به نام قلعه اردشیر مشاهده می شود.
این دو قلعه در دوره های مختلف از مراکز آیینی شهر کرمان به شمار می رفتند. باستان شناسان آثاری از پرستشگاه های ایزد بانوی آناهیتا و آتشکده زرتشتیان را از دو قلعه مزبور کشف کرده اند.
علت نام گذاری قلعه دختر کرمان
گفته می شود که در دوره مادها، فرمانروای وقت (گواشیر) یا دختر او کرمی جادویی داشت که برای او شانس و قدرت به همراه می آورد. او این کرم را در قلعه خود نگهداری می کرد که به طرز عجیبی دست نیافتنی و شکست ناپذیر بود. به دلیل همین خصوصیت و با توجه به اینکه واژه دختر به معنای دست نیافتنی و شکست ناپذیر بود، بنای مزبور به قلعه دختر شهرت یافت.
البته، بعدها این قلعه به واسطه گول زدن کنیز فرمانروا و کشتن کرم، به دست دشمن افتاد. در گذشته و قبل از روایت این داستان، این بنا به نام قلعه کوه شناخته می شد.
بنا به روایتی دیگر، قلعه دختر کرمان روزگاری متعلق به یکی از سرداران معروف بابک خرم الدین به نام ساسان بوده است. در آن دوران، قلعه مزبور به نام قلعه ساسان شناخته می شد و در داخل آن تدابیر لازم برای یک زندگی طولانی فراهم شده بود. برای مثال، این بنا دارای وسایل ایمنی و آب انبارهای متعدد بود. برخی دیگر از مورخان بنای مزبور را متعلق به اردشیر دست دراز (ساسانی) می دانند.
زمان ساخت و سرگذشت این بنا در دوره های مختلف
قلعه دختر کرمان در سده های میانی هزاره یکم پیش از میلاد بر روی مرتفع ترین تپه های شمال شرقی کرمان (۴۰۰ متر) ساخته شد. با وجود اینکه ساختمان مزبور در دوره های مختلف مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است، وضعیت نامناسبی دارد. به نظر می رسد که دلیل این امر به عدم ساماندهی املاک موجود در حریم آن بر می گردد.
هم اکنون، قلعه دختر کرمان و حریم آن بدون حفاظ، نظارت و نگهبانی رها شده است. به دلیل تردد افراد و وسایل نقلیه مختلف، آسیب های زیادی به قلعه مزبور وارد شده است.
علاوه بر آن، ارگان های مختلف به دلیل ساخت و سازهای نامناسب در اطراف این قلعه خسارات زیادی را به آن وارد کرده اند. برای مثال، شهرداری کرمان با احداث مجموعه ورزشی ساحلی در زمین های اطراف، قسمتی از حریم این قلعه را زیر آسفالت برده است. این اقدام شهرداری در آن زمان با اعتراض مدیران و فعالان میراث فرهنگی مواجه شد.
همچنین، احداث دکل مخابراتی و منبع آب از سایر ساخت و سازهای نامناسب در اطراف بنای مزبور می باشد.
ویژگی های قلعه دختر و ارتباط آن با قلعه دختر دوم
با توجه به اینکه قلعه دختر کرمان حدود ۲۲۰ سال پیش از میلاد مسیح ساخته شده بود، بیشتر قسمت های آن دچار تخریب شده است. هم اکنون، بقایای سه طبقه و نیمه ویران بنای مزبور بر روی مرتفع ترین تپه شمال شرقی کرمان مشاهده می شود.
برای ساخت این بنای سه طبقه از خشت خام، گل، کاه و نی بهره برده اند که این مصالح باعث حفاظت آن در برابر زلزله می شد. با این وجود، پس از گذشت مدت طولانی از ساخت بنای مزبور، قسمت های مختلف آن از میان رفته اند.
این بنا در ارتفاعات مابین خیابان زریسف و کوه مسجد الزمان واقع شده است. علاوه بر آن، در شهر کرمان قلعه دیگری نیز وجود دارد که به نام قلعه دختر دوم شناخته می شود. این قلعه در ۱۰ کیلومتری شمال شهر و در سمت چپ جاده زرند قرار دارد.
قلعه دختر کرمان در نزدیکی قلعه دختر اول قرار گرفته است. در گذشته، زمانی که دشمن به قلعه دوم حمله می کرد، ساکنین آن با برافروختن آتش به قلعه اول علامت می دادند.
در واقع، قلعه دوم شامل دو بخش مختلف است که یک بخش آن در ارتفاعات جنوب شرقی کرمان و بخش دیگر در بالای تپه کوتاه تری قرار دارد. دسترسی به بالای صخره، تنها از طریق تنگه باریکی در سایه انداز شمالی امکان پذیر است.
در اطراف این تنگه آثاری از دیوارها و برج های متعددی مشاهده می شود که به نظر می رسد جهت حفاظت از مدخل ورودی ساخته شده بودند. طول دیوارهای اطراف تنگه حدود نیم کیلومتر و عرض پی سنگی آنها بیش از ۲ متر می باشد.
علاوه بر آن، برج های طولانی اطراف تنگه نیز ارتفاع زیادی داشتند. بقایای یکی از این برج ها که دارای ارتفاعی در حدود ۲۰ متر است، هنوز هم قابل مشاهده می باشد.
با ورود از تنگه، دروازه اصلی این قلعه در ضلع غربی آن نمایان می شود. در مقابل دروازه مزبور پلکانی مشاهده می شود که چسبیده به دروازه نیست و اندکی از آن فاصله دارد.
در گذشته، در فاصله بین پلکان و دروازه یک پل متحرک قرار داشت و دسترسی به قلعه مزبور از طریق آن انجام می شد. شیب این پلکان به گونه ای طراحی شده است که جهت استفاده چهارپایانی نظیر قاطر نیز مناسب می باشد.
امروزه، قسمتی از این پلکان در فاصله ۵۰ متری آن به طور کامل فرو ریخته است. بنابراین، بازدیدکنندگان برای مشاهده قلعه با دشواری هایی روبرو هستند.
پس از عبور از قسمت تخریب شده، پلکان دوباره قابل مشاهده است و می توان از آن عبور کرد. سپس، با طی مسیر از طریق پلکان به یک دوراهی راه می یابیم که یکی از آنها ادامه پلکان و دیگری پاطاقی با طول بیش از نیم متر و عرض دو متر می باشد. در این قسمت نیز بقایای برج هایی نظیر برج اطراف تنگه مشاهده می شوند.
در محوطه قلعه مزبور بقایای چند عمارت کوچک گلی مشاهده می شود. علاوه بر آن، در این محوطه چندین مخزن آب نیز وجود دارند که گنجایش برخی از آنها حدود ۱۰۰ لیتر می باشد.
در قسمت جنوبی این بنا یازده مخزن دیگر مشاهده می شود که یکی از آنها بسیار باشکوه می باشد. این مخزن که به صورت آویزان از صخره قرار گرفته است، به ترتیب دارای عمق و پهنایی بیش از ۳۰ متر و ۲۵ متر می باشد. مخزن مزبور به وسیله آب باران پر آب می گردد.
بازدید از قلعه دختر کرمان را در برنامه خود بگنجانید
قلعه دختر کرمان از جمله آثار تاریخی قدیمی شهر کرمان است که متاسفانه مراقبت اصولی از آن صورت نگرفته است. هر چند که بنای مزبور هم اکنون تخریب شده است و مرمت کامل آن میسر نیست، بخشی از تاریخ کشور را برای بازدیدکنندگان در معرض نمایش می گذارد.
چنانچه به واسطه تورهای ایرانگردی یا به صورت شخصی قصد مسافرت به کرمان را دارید بازدید از این قلعه را از دست ندهید. ″دستی بر ایران″ ضمن معرفی جاذبه های گردشکری کرمان شما را به بازدید از قلعه دختر در این شهر دعوت می کند.
موقعیت مکانی قلعه دختر کرمان کجاست؟
در شهر کرمان دو قلعه به نام «قلعه دختر» وجود دارد. اولین قلعه دختر که گِلی است، بین زریسف و کوه مسجد صاحب‌الزمان قرار دارد و در خیابان انقلاب این شهر، کنار پارک انقلاب واقع شده است. قلعه دختر دوم سنگی است و در شمال شهر کرمان، روی صخره‌ای به ارتفاع ۴۰۰ متر قرار گرفته است. موقعیت مکانی دقیق قلعه دختر گلی را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره قلعه دختر کرمان
اگر پاسخ پرسش‌های خود را در موارد زیر پیدا نکردید، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست، سوالهایتان را با ما در میان بگذارید. ما در اولین فرصت به آنها پاسخ خواهیم داد.
چرا دو قلعهی کرمان به قلعه دختر نام گرفتهاند؟
قلعه دختر به قلعه‌های دست‌نیافتنی‌ای می‌گفتند که تصرف آنها مشکل بوده است. در چندین شهر ایران نمونه‌هایی از این‌گونه قلعه‌ها بر جای مانده است.
قدمت قلعه دختر کرمان به چه زمانی برمی‌گردد؟
این قلعه که در هزاره یکم پیش از میلاد ساخته شده است، قدمتی بیش از ۲هزار سال دارد.
قلعه دختر کرمان چه ویژگیهایی دارد؟
این قلعه از خشت و خاک رس ساخته شده است. دیواره‌های قلعه دو ورودی دارد و روی هرکدام کتیبه‌ای قرار گرفته است. راه رسیدن به قلعه از دره‌ی باریکی در قسمت شمالی صخره می‌گذرد و در دامنهی صخره، استحکامات و دیوار و برج‌های بسیاری برای محافظت از ورودی تنگه و مخازن آب موجود در دره ساخته شده‌اند.
قلعه دختر کرمان چه کاربریهایی داشته است؟
این قلعه باقیماندهی معبد «آناهیتا» و پرستشگاه ایزد باد در این منطقه بوده است. آناهیتا الهه‌ی آب‌ها، زنان، گیاهان و باروری بوده است. در زمان سلجوقیان مردم کرمان از این قلعه بهعنوان پناهگاه استفاده می‌کردند. کاشیهای بهدستآمده از این قلعه نشان میدهد که بعضی از ساختمانهای قلعه دختر، افزون بر جنبهی نظامی، جنبههای بزمی و عبادتی نیز داشته‌اند.
بناهای مسکونی قلعه دختر کرمان چه ویژگیهایی دارند؟
در این قلعه که وسعت آن به چندصد هکتار میرسد، دهها مجموعه‌ی ساختمانی وسیع ساخته‌شده از سنگ و ملاط وجود دارد. این مجموعههای ساختمانی از راهروهای متناسب و مستقیم با جرزهای ظریف و باریک سنگی تشکیل شده‌اند که همگی نشانگر سلیقه و چیرهدستی سازندگان قلعه است. انحنای ملایم و متناسبی که به زاویههای جرزها دادهاند، به بنا حالتی شبیه مجسمه داده است.
