قبیله قایی ترکیه از جمله قبیله‌های ترک محسوب می‌شود و قشقایی‌ها نیز عضوی از آنند. در واقع، قایی نام شخصی از این قوم است که نسبت به سایر اعضای قوم خود برتری داشت و با سپاهی‌گری روزگار می‌گذراند. او سپاهیان خود را به سه گروه سکایی، سلجوقی و قشقایی تقسیم کرده بود. قشقایی‌ها پیش قراولان سپاه او بودند که بعدها در ایران ساکن شدند. گاهشمار سلجوقی‌ها نیز در خلاصه تاریخ ایران ذکر شد و مطلب جداگانه‌ای درباره‌ی آنها نوشتیم.
درخور توجه است که نام‌های سکایی، سلجوقی و قشقایی در ابتدا به شکل دیگری تلفظ می‌شدند و بعدها به این صورت درآمدند. در این نوشتار ضمن معرفی قبیله قایی و تاریخ آنها شرح مفصلی درباره‌ی چگونگی تغییر نام این سه گروه ارائه می‌کنیم و علت ساکن شدن قشقایی‌ها در ایران را نیز توضیح می‌دهیم.
درباره قبلیه قایی ترکیه
از قبیله‌های ۲۴گانه ترک‌ها قبیله قایی ترکیه است که به نام قبیله کای نیز شهرت دارد. در واقع، در قوم ترک، خانی به نام اوغوزخان وجود داشت که قسمتی از زندگی او با افسانه درآمیخته است. این قوم از افسانه‌ی اوغوزخان برای توصیف ریشه‌های قومی و قبیله‌ای خود بهره می‌برند. در این میان، قایی پسر بزرگ «گون‌خان» و او پسر بزرگ اوغوزخان بود. رؤسای این قبیله امپراتوری عثمانی را پایه‌گذاری کردند.
در توصیف نام قایی یا کای نیز باید گفت این لغت به معنای «محکم»، «قدرتمند» و «مانند طوفان» است. این قبیله پرنده‌ای به نام شونقار داشتند که همان «سُنقُر»، پرنده‌ای شکاری از خانواده‌ی بازان، است.
تاریخ شکل گیری قبیله
سلسله‌ی عثمانی که بارها نام آن را شنیده‌ایم توسط شخصی به نام عثمان اول پایه‌گذاری شده است. طبق منابع مختلف نیاکان عثمان عضو قبیله قایی بودند که با سایر عشایر تُرکُمان به آناتولی (ترکیه کنونی) وارد شدند. گفتنی است، در قرون وسطی ترکان اغوز را با اصطلاح ترکمان می‌شناختند.
در اواسط قرن یازدهم میلادی، ترکمان آسیای میانه به تدریج امپراتوری خود را تحت عنوان امپراتوری سلجوقی در ایران و خاورمیانه پایه‌گذاری کردند. آنها جنگجویان قدرتمندی بودند که در قرن دوازدهم میلادی، با شکست امپراتوری بیزانس در نبردی به نام مَلازگِرد موفق به فتح سراسر سرزمین آناتولی شدند.
آنها بعد از نبرد با امپراتوری بیزانس یا روم شرقی در نیمه‌ی قرن سیزدهم میلادی، به جنگ با مغولان پرداختند. در آن دوره، مغول‌ها پس از پایه‌گذاری حکومت ایلخانی در ایران و بین‌النهرین به آناتولی حمله کرده بودند. نتیجه جنگ شکست امپراتوری سلجوقی یا سلجوقیان روم بود که خود را حکومت مستقلی می‌دانستند.
در نهایت، با ضعیف شدن سلجوقیان روم در پایان قرن چهاردهم میلادی، بیگ‌نشین‌های آناتولیایی بیشتر قسمت‌های آناتولی را به دست گرفتند. آنها جزو دولت‌های خودمختار محلی در آسیای کوچک بودند که از بزرگان خود پیروی می‌کردند. بیگ‌نشین‌ها در ابتدا تحت فرمان سلجوقیان قرار داشتند و بعد از ضعیف شدن آنها از مغولان فرمان گرفتند. آنها زیر سلطه‌ی مغول حکومت می‌کردند و حق ضرب سکه برای خود نداشتند.
در اواخر قرن پانزدهم میلادی، یکی از بیگ‌نشین‌ها به نام عثمان بیک که از اعضای قبیله قایی بود، به فتح مناطق مختلف آناتولی پرداخت. سپس، حکومت بیگ‌نشینی را به حکومت عثمانی تبدیل کرد.
قبیله قایی ترکیه همان ایل قشقایی ایران است؟
منابع معتبری همچون «دیوان الغات ترک» محمود کاشغری و کتیبه‌های دشت اورخون، قایی را از قبایل ۲۴گانه ترکان اوغوز می‌دانند که در جنگاوری بسیار قدرتمند بودند. احتمال می‌رود که آنها را به دلیل قلعه‌نشینی قایی نامیده‌اند.
اعضای قبیله قایی از نوادگان اوغوزخان بودند. خود اوغوزخان نیز از نوادگان حضرت نوح محسوب می‌شد. قایی نام شخصی از این قبیله بود که از سایر برادران و اعضای قبیله‌ی خود قوی‌تر و باهوش‌تر بود. او به سپاهی‌گری اشتغال داشت و با فراهم کردن قشون و سربازان بسیار به لشکرکشی و کشورگشایی می‌پرداخت. او سپاهیان خود را به سه دسته‌ی زیر تقسیم کرده بود:
- جناح راست که در ترکی «ساق قایی» خوانده می‌شدند؛
- جناح چپ که لفظ ترکی آن «سول قایی» بود و
- جناح پیش قراول که به صورت قشقایی تلفظ می‌شد.
مستندات تاریخی حاکی از آنند که ساق قایی‌ها بعدها با تبدیل «ق» به «ک»، ساک کایی خوانده شدند و بعدها آنها را سکایی نامیدند. این جناح از سپاهیان قایی، در شرق ایران ساکن شدند و محل سکونت آنها با عنوان سکستان یا سگستان شهرت یافت. سپس، نام آنها به سکازی یا سگزی تغییر کرد. بعد از حمله‌ی اعراب به کشور نیز به دلیل نبود حرف «گ» در الفبای آنها «گ» به «ج» تبدیل شد و محل سکونت آنها را سجستان یا سیستان نامیدند.
جناح چپ یا سول قایی‌ها نیز در گذر زمان و برای تلفظ راحت‌تر ابتدا «سول غوری» یا «سلغری» و بعدها سلجوقی خوانده شدند. آنها قبل از خوارزمشاهیان برای مدتی در ایران حکومت کردند و سپس حکومت خود را به عثمانی تغییر دادند. این حکومت بعدها به امپراتوری عثمانی تبدیل شد.
جناح پیش قراول یا قسمت مرکزی سپاهیان قایی نیز که قشقایی‌ها بودند، در قسمت‌های مختلف آسیا و اروپا ساکن شدند. قشقایی‌ها را با لفظ‌های مختلف دیگری نیز می‌شناختند که عبارتند از:
- قره قایی لی یا همان قره‌قویونلوها؛
- آق قایی لی یا همان آق‌قویونلوها؛
- ده ده قاییلی؛
- علی قاییلی؛
- شاییلی و شایی و
- قاشقایی یا کاشکایی، کشانی، کاشانی و کشکاییلی یا کشکولی امروز.
دلیل سکونت قشقایی‌ها در ایران
کشورمان به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه‌ی خود همواره پل ارتباطی میان شرق و غرب بوده است و در تاریخ خاورمیانه و سایر سرزمین‌ها نقش مهمی دارد. بنابراین، اقوام مختلفی از ایران گذر کرده و بسیاری از آنها در ایران ساکن شده‌اند. سپس، تأثیر روابط اجتماعی آنها بر یکدیگر، دگرگونی‌هایی در تاریخ و جغرافیای ایران بزرگ و آسیا پدید آورده است.
درخور توجه است که مساحت ایران بزرگ در گذشته دومیلیون‌و‌ششصد‌هزار کیلومترمربع بود. حدود این کشور نیز به صورت زیر تعریف می‌شد:
- از شرق منتهی به رود سند در هندوستان؛
- از غرب به بین‌النهرین؛
- از شمال به آمودریا یا جیحون و
- از جنوب به خلیج فارس و دریای عمان.
اقوام قشقایی نیز ضمن گذر از ایران به دلیل موقعیت خاص این کشور آن را برای سکونت انتخاب کردند. سپس، در دوره‌های مختلف تاریخ از سرزمین‌های حاشیه‌ی ترکستان که به ایران بزرگ تعلق داشت، به فلات ایران وارد شده و در جنوب کشور ساکن شدند. آنها به دلیل قدرت سیاسی خود همواره توسط قوم‌های دیگر پذیرفته می‌شدند.
مردمان قشقایی به زبان ترکی صحبت می‌کردند. آنها از جمله قدرت‌های اول در استان فارس و جنوب ایران بودند. درباره‌ی این قوم نظرات متفاوتی وجود دارد، اما حقیقت زندگی آنها همان بود که در این نوشتار به آن اشاره کردیم.
قبیله قایی ترکیه؛ پایه‌گذار امپراتوری عثمانی
یکی از قبیله‌های ترکان اغوز به نام قبیله قایی ترکیه بعد از وارد شدن به آناتولی و سپس تهاجم به ایران سلسله سلجوقی را در کشورمان تشکیل دادند. این سلسله حدود یک و نیم قرن در ایران پایدار بود و بعدها در طی جنگ با مغولان ضعیف شدند و از بین رفتند. سپس، بیگ‌نشین‌های آناتولیایی به جای آنها آمدند و حاکمان آنها تحت فرمان مغول بودند. سپس، یکی از بیگ‌نشین‌ها به نام عثمان که از قبیله قایی بود، حکومت عثمانی را پایه‌گذاری کرد. «دستی بر ایران» با بیان واقعیت‌های تاریخ ایران و کشورهای همسایه قصد دارد مخاطبان را به حوادث گذشته کشورمان آگاه‌تر کند.
پرسش‌های متداول درباره قبیله قایی
در اینجا پرسش و پاسخ‌هایی درباره متن حاضر طراحی شده‌اند که با بررسی آنها به درک بهتری از موضوع متن حاضر می‌رسید. چنانچه، شما سؤال دیگری دارید، آن را در قسمت دیدگاه‌های پایین همین پست مطرح کنید تا در اولین فرصت پاسخ دهیم.
معنی قایی چیست؟
این کلمه به صورت قدرتمند، محکم و مانند طوفان معنا می‌شود.
قبیله قاش قایی چه قبیله‌ای بود؟
این قبیله در واقع پیش قراولان قبیله قایی بودند که بعدها در ایران ساکن شدند.
آیا سلجوقیان از قبیله قایی بودند؟
تعداد زیادی از سپاهیان سلجوقی را اعضای این قبیله تشکیل می‌دادند و آنها تحت فرمان سلجوقیان قرار داشتند. سلجوقیان خود نیز از ترکان اغوز بودند.
ارطغرل که بود؟
او پدر عثمان یکم و پسر سلیمان‌شاه، رئیس قبیله قایی، بود که موفقیت‌های بسیاری در نبرد با مغول و صلیبی‌ها کسب کرد. به همین دلیل، یکی از حاکمان سلجوقیان روم به نام علاء‌الدین کی‌قباد او را به عنوان حاکم مناطق دومانیچ، سوگوت و اطراف آن انتخاب کرد.
