به عنوان یک میراث فرهنگی ناملموس، فرهنگ پخت نان لواش و به اشتراک گذاشتن آن در ایران، سالها است که در مناطق مختلف کشور متداول و در جریان بوده است. اغلب اوقات، آنها این نان را درون “تنور” می پزند، اما عشایر، این کار را روی “ساج” (یک سطح صاف فلزی یا سنگی) انجام می دهند. تنورهای قدیمی از سنگ یا سفال ساخته و داخل زمین نصب می شدند.
به هر حال، امروزه پخت نان لواش در کوره هایی نیز صورت می گیرد که داخل دیوار ساخته شده اند. سازمان یونسکو در یازدهمین گردهمایی خود، فرهنگ پخت نان لواش را در فهرست آثار ایران در یونسکو به ثبت رساند. آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکیه هم در این سنت با ما مشترک هستند. در سفر به سراسر ایران، تلاش کنید تا با روش های متفاوت این عنصر فرهنگی آشنا شوید و رایحه زندگی را در این نان تجربه کنید.
علاوه بر این، از نظر فرهنگی، این نان در مراسم عروسی، زمانهای تولد، مراسم ترحیم و همچنین تعطیلات مختلف و گاهی اوقات در زمان عبادت، در بین افراد پخش می شود.
فرهنگ پخت نان لواش و ریشه تاریخی آن
ریشه لواش به زبان فارسی میانه، پهلوی، بر می گردد. البته برخی محققان بر این باورند که این واژه به طور کلی از خاورمیانه گرفته شده است و به نظر برخی به سومری ها تعلق دارد. در حقیقت، واژه لواش و نان لواش به ایران تعلق دارد. علاوه بر این، سنت پخت آن به عنوان یک مهارت و فرهنگ، به کشورهای همسایه منتقل شده است.
از نقطه نظر تغذیه ای، نان، جایگاه قابل توجهی در تاریخ بشر دارد. می توان گفت که قدمت پخت نان به عصر حجر بر می گردد. در آن دوره، مردم آموختند که آب را با دانه های آسیاب شده مخلوط کنند و خمیر درست کنند. سپس، به منظور پخت نان، خمیر را در معرض آتش قرار می دادند.
بر اساس شواهد تاریخی، طی هزاره اول، نان غذای اصلی انسانها بود و در آیین های مذهبی هم از آن استفاده می شد. در یونان باستان، یک بخش اصلی پخت و پز روزانه، پخت نان بود.
با این وجود، پس از سال 1912 میلادی، نان نازک در این بخش از دنیا، متداول شد. در ابتدا، نان نازک، مورد علاقه بسیاری از مردم نبود. آنها فکر می کردند که این نان مدت زیادی دوام نمی آورد و طعم و رایحه خود را از دست می دهد. با این وجود، بعدها طرفداران بسیاری را به خود جذب کرد. البته، روش آماده کردن و پختن نان و مواد اولیه آن، تا حدی در بین ملتهای مختلف، متفاوت است.
نان لواش و میراث فرهنگ ناملموس ایرانی
حدود 800 سال است که فرهنگ پخت نان لواش در بین مردم متداول شده است. ایرانیان در گویشهای مختلف، آن را “لَواش”، “لِواش” و “لِباش” تلفظ میکنند. دیگران آن را نان «تنوری» مینامند. در ارمنستان “لاواش” و در گرجستان “لواش ارمنی” مینامند. نوع دیگری از لواش که بهعنوان “لواش ساجی” شناخته میشود مدتهاست که در خانههای مردم در قزوین (غرب تهران) پخته میشود.
4 ویژگی خاص نان لواش
ویژگی های خاصی وجود دارند که لواش را از انواع دیگر نان در ایران متمایز می کنند:
- نازک و ترد است، حداکثر 3 میلیمتر ضخامت دارد و یکی از انواع سنتی نان در ایران است.
- این نان را از خمیر کمی تخمیر شده در اجاقهای مخصوص یا روی ساج می پزند.
- معمولا از آرد سفید گندم (بدون سبوس) هم در پخت این نان استفاده می شود.
- اخیرا از گندم سیاه، آرد سبوس، آرد جو، بلغور جو دوسر و ذرت را هم به طور جداگانه یا به صورت ترکیبی از آنها با آرد گندم استفاده می شود.
روی تکه های نازک نان لواش ترد، کنجد نیز می پاشند.
مخمر نان در لواش
در واقع، این مخمر است که آرد را تخمیر می کند. در نتیجه تخمیر، نان ترد، معطر و خوشمزه تر می شود. همچنین، آن را قابل هضم تر و بادوام تر می کند.
در برخی مناطق، نانواها، پس از آنکه لواش را از تنور در آوردند، آن را در معرض هوای آزاد قرار می دهند. این کار برای این است که نانها خشک شوند. بنابراین، می توان آنها را به مدت طولانی در همان شرایط حفظ کرد، این نوع نان لواش خشک را می توان با غذاهای محلی و سنتی متفاوتی خورد. سپس، زمانی که می خواهید این نان را پس از چند روز میل کنید، کمی آب سرد روی آنها می پاشید تا نرم تر شوند.
طرز پخت و مواد اولیه نان لواش
در فرهنگ پخت نان لواش سنتی، به مواد زیر نیاز دارید:
- آرد گندم بدون سبوس
- آرد
- کمی نمک و
- مخمر نان
ابتدا مخمر را با آرد و آب مخلوط می کنند و کاملا ورز میدهند. این خمیر را مدتی در محیط گرم نگه می دارند تا آماده شود. پس از تقریبا یک ساعت، خمیر باد می کند و حجمش بیشتر می شود.
سپس، نانوا آن را به تکه های کوچکتر تقسیم می کند و با استفاده از وردنه، هر قسمت را روی یک سطح مسطح، صاف می کند. در نهایت، خمیر پهن شده (ضخامت تقریبی 3 میلیمتر) را محکم به دیوارهای داخلی اجاقی می کوبند که قبلا گرم شده است. زمانی که نان کاملا پخته شد، به راحتی و با کوچکترین تلاشی از روی دیوار کنده می شود.
انواع مختلف نان ایرانی
برخی از انواع نان ایرانی به مناطق خاصی از کشور تعلق دارند و به طور محلی در نواحی روستایی و شهرک ها پخته می شوند. با این حال، انواع دیگری هم وجود دارند که روزانه به طور گسترده در نانواییهای سراسر کشور پخته می شوند. لواش یکی از این نانها است که اکنون در سطح جهانی به عنوان میراث فرهنگی ناملموس ایرانی شناخته میشود.
علاوه بر این نان، نانهای دیگری هم وجود دارند که مورد علاقه ایرانیان هستند، مانند “سنگک”، “بربری”، “تافتون”، “نان روغنی”، “نان خشک”، “نان شیرمال” و “فتیر”.
شما به عنوان یک گردشگر می توانید در زمان سفرتان در نقاط مختلف ایران، تمام انواع نان های ایرانی را بچشید. فرهنگ پخت نان لواش چیزی بیشتر از خود نان است. فقط به یاد داشته باشید که آشنایی با این تجربه فرهنگی، جدا از چشیدن طعم خوشمزه آن، مهارت های نانوایی، نقش آن در سبد غذایی مردم، و علت وجود آن را از دیرباز در شیوه خوراک ایرانیان کاوش کنید. این خاطرات، مدت ها در ذهن شما باقی خواهند ماند.
پرسش‌های متداول درباره فرهنگ پخت نان لواش
اگر پاسخ پرسش‌های خود را در میان سوال‌های زیر پیدا نکردید می‌توانید با ما در بخش دیدگاه‌ها در ارتباط باشید. سوال‌های خود را در این بخش بپرسید، ما حتما به آنها پاسخ خواهیم داد.
اصل نان لواش متعلق به کدام منطقه است؟
در حال حاضر، نان لواش در مناطق و کشورهای مختلف پخته و استفاده میشود. طبق اسناد موجود، در اصل اولین بار نان لواش در خاورمیانه و ایران تهیه شد.
طرز تهیه نان لواش در طول تاریخ چه تغییری کرده است؟
دستور تهیه نان در طول تاریخ تغییر چندانی نداشته و ثابت بوده است. نانهای اولیه بدون تخمیر پخته می‌شدند، لیکن بشر به مرور کشف کرد که اضافه کردن خمیرمایه کیفیت و طعم آن را بهتر می‌کند.
چه اهمیتی دارد تا نان به عنوان یک میراث فرهنگی به ثبت برسد؟
در ادیان و فرهنگ‌های مختلف سراسر جهان، نان یک قوت غالب، قابل احترام و دارای اهمیت ویژه‌ای است. نان لواش نیز به دلیل اهمیت غذایی، فرهنگی و تاریخی که برای مردم ایران دارد به عنوان یک میراث فرهنگی تلقی میشود. خوشبختانه، تلاش برای ثبت جهانی آن در سازمان یونسکو نیز به نتیجه رسید.
