غذا یکی از مقولههایی است که به‌دلیل ارتباط آن با سلامتی، همواره باید به آن توجه کنیم. شاید دلیل محبوبیت غذاهای ایرانی در میان مردم محلی، همین تأثیر مثبت آنها بر سلامتی باشد. از نظر طب سنتی، اقلیمها و آبوهوای هر منطقه در انتخاب نوع غذا نقشی کلیدی دارند.
با توجه به تنوع اقلیم و آبوهوای مناطق مختلف ایران، در هر منطقه از کشورمان، تمایل به مواد غذایی مختلف و همچنین، مواد اولیه موجود در آن منطقه، نوع غذاهای آن منطقه را تعیین می‌کنند. بنابراین، اهالی هر منطقه با توجه به مواد اولیه و گرایشات خود، غذای مدنظرشان را تهیه می‌کنند. بدین ترتیب، رفع نیاز اساسی بشر یعنی نیاز به غذا، به این شیوه سلامتی افراد را تضمین می‌کند.
دلایل محبوبیت غذاهای سنتی ایران
با بررسی انواع غذاهای سنتی و محلی، به ویژگیهای درخورتوجهی میرسیم که ازجمله‌ی عوامل تمایل افراد به این غذاها هستند. در ادامه، به تعدادی از این ویژگیها اشاره می‌کنیم:
استفاده از مواد اولیه سالم و طبیعی
مواد اولیه‌ی بیشتر غذاهای سنتی و محلی شامل انواع گوشت‌ها، مغزها، سبزیجات و ادویهجات مختلف است. اکثر این مواد، تولید داخلی هستند و کشاورزان و افراد محلی آنها را تهیه یا کشت می‌کنند.
تازگی
بسیاری از افراد محلی که به کشاورزی اشتغال دارند، مواد اولیه خود را همهساله به‌طور کاملاً تازه از زمینهای کشاورزی برداشت می‌کنند.
شیوهی طبخ مواد غذایی
در تهیهی اغلب مواد غذایی سنتی از شیوهی پخت‌وپز درست و مناسبی استفاده می‌کنند. در این شیوه، تلاش بر این است که مطابق توصیههای طب سنتی، با توجه به گرممزاجی و سردمزاجی مواد عمل شود. برای مثال، هنگام پخت برنج به آن کشمش یا خرما اضافه می‌کنند؛ چراکه برنج طبع سردی دارد.
استفاده از مخلفات در کنار غذا
در ایران، در کنار هر وعدهی غذایی از مخلفات بهرهی زیادی میبرند. ازجمله‌ی این مخلفات میتوان به ترشیها، سالادهای مختلف، سبزیخوردن، ماست، زیتون و نوشیدنیهایی مانند دوغ اشاره کرد. این مواد افزون بر بهبود طعم غذا، سفره را بسیار جذاب نشان میدهند و باعث افزایش اشتهای افراد می‌شوند.
عاریبودن از نگهدارندههای شیمیایی
همانطور که میدانید، بیشتر غذاهای آماده و صنعتی، حاوی نگهدارندههایی هستند تا طول عمر و ماندگاری آنها افزایش یابد. این نگهدارندهها در بسیاری از مواقع، اگر بیش از اندازه مصرف شوند، میتوانند سلامت افراد را به مخاطره بیندازند. در مقابل، غذاهای سنتی همیشه بهصورت تازه استفاده می‌شوند و مسمومیت ناشی از مصرف آنها گزارش نشده است.
ارزانبودن مواد غذایی سنتی
مواد غذایی سنتی قیمت مناسب‌تری از تولیدات کارخانه‌ای دارند؛ چراکه از مواد اولیه‌ی محلی و در دسترس تهیه می‌شوند.
تنظیم میزان نمک و چربی در غذاهای سنتی
غذاهای سنتی نسبت به غذاهای آماده از نظر میزان روغن و چربی، سالمتر هستند. گفته می‌شود که میزان انرژی غذاهای آماده ۵ تا ۷ برابر انواع غذاهای سنتی است. دراینباره، با قاطعیت میتوان گفت که این مقدار کالری از چربی و نمک بیش از اندازهی غذاهای آماده حاصل می‌شود.
فهرست محبوب ترین غذاهای سنتی ایران
هنر آشپزی ایرانی و فوت‌و‌فن‌های به‌کاررفته در این هنر باعث شده است که امروزه غذاهای رنگارنگی در سفره‌ی هر ایرانی وجود داشته باشد. البته، آشپزی به‌سبک نوین نیز در طولانی‌شدن فهرست غذاهای ایرانی تأثیرگذار بوده است؛ اما نمی‌توان عطر و طعم غذاهای محلی و سنتی را نادیده گرفت. بر همین اساس، چند نمونه از محبوب ترین غذاهای سنتی ایران را به تفکیک گروه‌بندی آنها معرفی می‌کنیم:
- پلوهای سنتی: لوبیاپلو، باقالی‌پلو، عدس‌‌پلو، زرشک‌پلو، آلبالوپلو؛
- خورشت‌ها: خورشت قورمه‌سبزی، خورشت قیمه، خورشت فسنجان، خورشت قلیه‌ماهی؛
- غذاهای نونی: کشک بادمجان، میرزاقاسمی، آبگوشت؛
- انواع آش و سوپ: آش دوغ، آش رشته، آش شله‌قلمکار و سوپ جو.
تعداد غذاهای محلی و سنتی از آنچه معرفی کردیم، بسیار بیشتر است. تلاش ما بر این بود که معروف‌ترین غذاها را در فهرست خود بگنجانیم. جالب است بدانید که هرکدام از این غذاها مخصوص یکی از اقوامی بوده است که از دیرباز در ایران زندگی می‌کرده‌اند. در واقع، وجود مواد اولیه‌ی در دسترس در هر منطقه‌ای، باعث پدیدآمدن غذاهای مخصوصی می‌شده که با اقلیم آن منطقه نیز سازگاری داشته است. با گذشت زمان و افزایش ارتباط میان اقوام و جوامع، سنت‌های آشپزی و دستورهای پخت‌وپز نیز به اشتراک درآمده‌اند؛ به‌گونه‌ای که امروزه، این غذاها به‌اندازه‌ای شهرت یافته‌اند که آوازه‌ی آنها را از کشورهای خارجی نیز می‌شنویم.
غذای ملی ایران
در هر کشور یا در میان هر ملتی، یکی از غذاها به‌دلیل داشتن دستور پخت متفاوت و طعم دلپذیری که دارد، به‌عنوان غذای ملی شهرت می‌یابد. برای مثال، در کشور افغانستان کابلی‌پلو و در کره‌ی شمالی کیمچی محبوبیت خاصی دارند. در کشورمان نیز چلوکباب به‌عنوان غذای ملی ایران پذیرفته شده است. البته، این غذا قدمت چندانی ندارد و طبخ آن از حدود پانصد سال پیش و در دوره‌ی صفویان آغاز شده است. بنابراین، در مقابل آبگوشت و سایر غذاهای سنتی، قدمت و اصالت کمتری دارد.
به‌طور کلی، در برخی کشورها نظیر ایران و ایتالیا، به دلایل فرهنگی و منطقه‌ای و نکاتی از این دست، فقط یک غذا را به‌عنوان غذای ملی نمی‌شناسند. بر همین اساس، در ادامه فهرستی از غذاهای سنتی ایران ارائه شده‌اند که در ردیف غذاهای ملی معرفی شده و شهرت و محبوبیت بسیاری پیدا کرده‌اند:
- چلوکباب؛ خورشت قورمه سبزی؛ خورشت فسنجان؛ آبگوشت؛ شله‌زرد؛ فالوده و بستنی سنتی ایرانی.
غذای اصیل ایرانی
به‌دلیل تنوع فراوان غذاهای ایرانی، برای آنها دسته‌بندی‌های متنوعی در نظر گرفته می‌شود. تعدادی از این غذاها که مدت زمان طبخ آنها بیشتر است و در مجالس سرو می‌شوند، جزو غذای اصیل ایرانی هستند.
البته، آبگوشت و دیزی از اصیل‌ترین، قدیمی‌ترین، لذیذترین و مقوی‌ترین غذاها در ایران هستند که در مجالس سرو نمی‌شوند؛ اما طرفداران بسیاری دارند. جالب است بدانید که دیزی با آبگوشت تفاوت دارد. به این صورت که دیزی داخل تنور طبخ می‌شود، اما آبگوشت را در منزل و روی اجاق گاز می‌پزند.
برخی از دیگر غذاهای اصیل ایرانی عبارت‌اند از:
- زرشک پلو با مرغ، لوبیا پلو، عدس پلو، هویج پلو، چلو گوشت، ته‌چین مرغ، خورشت قیمه، خورشت قورمه سبزی، خورشت بامیه و کباب تابه‌ای.
جنبش غذای محلی چیست و به چه اشاره دارد؟
در جنبش غذای محلی، افراد با هدف توسعهی شبکههای غذایی محلی و بهبود اقتصادی آنها فعالیت می‌کنند. به عقیدهی آنها، غذاهای محلی بر سلامت محیط و افراد و جامعه تأثیر مثبت دارند.
در حقیقت، هدف از این جنبش، بررسی روابط میان تولیدکنندگان، توزیعکنندگان، خردهفروشان و مصرفکنندگان در هر محله‌ی خاص است. همهی این افراد در یک محله با هم همکاری می‌کنند تا امنیت مواد غذایی افزایش یابد. بدین ترتیب، پایداری و ثبات اقتصادی، زیست‌محیطی (اکولوژیکی) و اجتماعی جامعه تأمین می‌شود.
غذای محلی چیست؟ معروف ترین غذای محلی ایران کدام است؟
غذای محلی به غذایی گفته می‌شود که طبخ آن در میان قومیت‌های مختلف کشورمان، نظیر فارس، کرد، ترک، لر و عرب متداول است. در واقع، تنوع قومی و فرهنگی کشورمان و اینکه هرکدام از آنها غذای مخصوصی دارند، سبب ایجاد گروه‌بندی خاصی از غذاها به‌عنوان غذای محلی شده است. تعدادی از این غذاها به‌دلیل طعم و عطر بی‌نظیرشان محبوبیت بسیاری دارند و حتی در میان گردشگران خارجی شهرت و اعتبار خاصی یافته‌اند. در ادامه، معروف ترین غذاهای محلی ایران با ذکر نام منطقه‌‌ی طبخ آنها آمده است:
- خوزستان: قلیه ماهی، سمبوسه، فلافل و آش ارده؛
- اردبیل: پیچاق قیمه، آش دوغ، سوتی پلو و آش رشته؛
- آذربایجان شرقی: کوفته تبریزی، خورشت آلو هویج، کباب بناب و آش یخ؛
- گیلان: باقالاقاتق، میرزاقاسمی، سیر قلیه، ترشی تره، خورشت آلو مسما و مرغ ترش؛
- کردستان: آش دوغه وا، خورشت ریواس، قایرمه و شلکینه؛
- کرمانشاه: خورشت پسته کوهی، کوفته شیرین، خورشت خلال و نان کاک؛
- همدان: آبگوشت قورمه، سرداشی همدان و انگشت پیچ؛
- کرمان: آبگوشت بادمجان و کشک و خورشت آلوچه؛
- زنجان: جغوربغور، خورشت آلوچه با مرغ، آش شیر و آش گندم؛
- تهران: آش رشته، دم پختک، سرگنجشکی، آش شله قلمکار و شله زرد.
رابطهی مواد غذایی سنتی و فرهنگ
یکی از جنبههای مهم شناسایی و احیای غذاهای بومی، توجه به جنبههای فرهنگی و روانی آنهاست. از این نظر، این غذاها از ارزش فراتغذیهای برخوردارند.
غذاهای سنتی و بومی ایران میتوانند هویتهای قومی و نژادی و ملی مردم ایران را به‌نحوی حفظ کنند. توجه کنید که مصرف غذاهای بومی افزون بر تأثیر مثبت بر تغذیهی افراد، عاملی برای پیوند بین نسلها به شمار میرود. این پیوند از طریق انتقال پیامهای فرهنگی و ایجاد تحرک و شادابی در مراحل پخت و صرف غذا و توجه به فرهنگ سفره امکانپذیر است.
لذت چشیدن غذاهای سنتی ایران را از دست ندهید
خودکفایی و استفاده از داشتههای خود همیشه صرفهی اقتصادی درخورتوجهی را به همراه داشته است. حال‌اینکه دربارهی غذاهای سنتی، افزون بر صرفهی اقتصادی، بحث سلامتی نیز مطرح است و همین، از دلایل اهمیت غذاهای سنتی ایران به شمار میرود. سفر به مناطق مختلف کشور، شما را با انواع غذاهای سنتی با طعم و رنگ بی‌نظیرشان آشنا خواهد کرد.
اگر به گردشگری داخلی علاقه دارید، توصیه می‌کنیم از تورهای ایرانگردی برای سفر استفاده کنید. دستی بر ایران که به معرفی جاذبههای گردشگری ایران میپردازد، با آگاهی از محبوبیت غذاهای سنتی ایران، شما را به شناخت بیشتر آنها دعوت می‌کند.
