مناطق مختلف ایران از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب، با توجه به مواد اولیه در دسترس، غذاهای مخصوص خود را دارند. با این وجود، نمیتوان از تأثیر عواملی همچون فرهنگ و سبک زندگی و اقلیم در ایجاد تنوع مواد غذایی غافل شد؛ بنابراین، غذاهای سنتی اقوام ایرانی با توجه به این مشخصه‌ها تغییر میکنند. ازاین‌روست که در ایران از ۲۵۰۰ نوع غذای سنتی برخورداریم.
کشور ایران چهار نوع اقلیم متفاوت دارد که سبب شده‌اند در نقاط مختلف کشور، محصولات کشاورزی متنوعی به عمل آید. این محصولات، پایه و اساس شکلگیری فرهنگ غذایی هر منطقه به شمار میروند. مواد اصلی غذاهای ایرانی را حبوبات و انواع سبزیهای فصلی و محلی تشکیل میدهند.
بررسی غذاهای سنتی اقوام ایرانی از نظر طب سنتی
با توجه به اینکه مناطق مختلف ایران، آبوهوا و اقلیمهای متفاوتی دارد، مردم هر منطقه باید غذاهای مخصوص به خود را مصرف کنند. از نظر طب سنتی، قدرت هضم مواد غذایی در نقاط مختلف کشور متفاوت است. به‌طور مثال، در مناطق مرکزی و جنوبی و بخشی از مناطق شرقی کشور، آبوهوای گرم و خشک حاکم است. قدرت هضم مواد غذایی ساکنان این مناطق بسیار کمتر است. در این مناطق، نباید از غذاهای سنگین، از قبیل گوشت قرمز و سرخکردنیها و گرمیجات (فلفل و ادویهها) استفاده کرد.
در مقابل، در مناطق سردسیری از قبیل مناطق شمالی کشور، هضم مواد غذایی بسیار راحت‌تر است؛ بنابراین، استفاده از گوشتها، مغزها (انواع آجیل و تخمه)، مواد چرب و کره توصیه میشود. در این مناطق، نیاز افراد به این مواد غذایی بیشتر احساس میشود.
طبق گفتههای طب سنتی، در مناطق شمالی کشور و در فصول سرد سال نباید در مصرف غذاهای مرطوب از قبیل لبنیات و ترشیجات زیادهروی کرد. با بررسی غذاهای سنتی درمییابیم که در گذشته به بسیاری از این توصیهها توجه میشده است.
بررسی غذاهای سنتی بخش شمالی کشور
ویژگیهای اقلیمی و تفاوتهای آبوهوایی در مناطق مختلف کشور، تفاوتهای درخورملاحظه‌ای در شیوهی زندگی مردم مناطق مختلف ایجاد می‌کند. برای مثال در شمال کشور، رشته کوه البرز همانند مرز فرهنگی بین ساکنان دو سوی این رشته کوه (مردم شمال و غرب ایران) عمل می‌کند. ساکنان هرکدام از این دو منطقه شیوهی معیشتی متفاوتی دارند. میتوان تأثیر اقلیم و آبوهوا را در سبک زندگی مردم این دو منطقه به‌وضوح مشاهده کرد.
در مناطق شمالی کشور (بهخصوص گیلان) بهدلیل داشتن آبوهوای مرطوب و نیمه‌گرمسیری، بستری مناسب برای کاشت برنج و مرکبات و چای فراهم است. این در حالی است که در قسمت مرکزی و غرب رشته‌کوه البرز، بیشترِ کشت و زرع مردم گندم و جو میباشد. در این منطقه، دامپروری نیز جزو مشاغل اصلی به شمار میرود.
نکتهی درخورتوجه دربارهی همهی غذاهای سنتی اقوام ایرانی این است که همگی آنها با وجود تفاوتها، وحدتی نسبی با یکدیگر دارند. انواع غذاهای سنتی که در گذشته محدود به مناطقی خاص بودند، امروزه در سفرهی غذای هر ایرانی یافت میشوند.
تقسیمات اقلیمی ایران و غذاهای مصرفی آنها
کشور ایران چهار اقلیم متفاوت دارد که به شرح آنها میپردازیم:
1.اقلیم معتدل و مرطوب:
در شهرهای ساحلی دریای خزر، از قبیل رشت و انزلی و بابلسر، اقلیم معتدل و مرطوب حاکم است. در این مناطق، دمای هوا در تابستان بین ۲۵ تا ۳۰ درجهی سانتیگراد و در زمستان معمولاً کمی بیشتر از صفر است. استفاده از ادویههای مختلف و سیر و سبزیجات در این مناطق بسیار مرسوم است.
2.اقلیم سرد (کوهستانهای سرد):
این اقلیم دامنهی رشتهکوههای مرکزی ایران، ازجمله شهرهای تبریز و اردبیل را شامل میشود. میانگین دمای گرمترین ماههای سال در این مناطق حدود ۱۰ درجه و میانگین دمای سردترین ماههای سال در حدود منفی ۳ درجهی سانتیگراد است. در این مناطق، استفاده از انواع آش، از قبیل آش میوه و آش دوغ و سوپ، از جایگاه ویژهای برخوردار است.
3.اقلیم گرم و خشک (فلات مرکزی):
مناطق نیمهاستوایی، شامل مناطق بیابانی و نیمهبیابانی، در این دسته قرار دارند. در این مناطق شاهد تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای بسیار سرد هستیم. در اقلیم گرم و خشک، از غلات و حبوبات و لبنیات بهوفور در غذاهای سنتی استفاده میشود.
4.اقلیم گرم و مرطوب (سواحل جنوبی):
مناطقی با اقلیم گرم و مرطوب، تابستانهای بسیار گرم و مرطوب و زمستانهای معتدل دارند. در این مناطق، حداکثر دمای هوا در تابستان بین ۳۵ الی ۴۰ درجهی سانتیگراد است و حداکثر رطوبت نسبی در آن ۷۰درصد میباشد. بهدلیل نزدیکی به خلیج‌فارس، مردم این مناطق از انواع ماهیها بهعنوان وعدهی غذایی استفاده میکنند. همچنین، انواع سبزیها از قبیل گشنیز و شنبلیله، در سفرهی غذای آنها جایگاه ویژهای دارند.
لذت چشیدن غذاهای سنتی اقوام ایرانی در سفر
در سفر به هر یک از مناطق کشور، با انواع مختلفی از غذاهای سنتی و محلی آشنا خواهید شد. در جایجای کشور عزیزمان غذاهای متفاوتی سرو میشوند که متناسب با اقلیم آن منطقه هستند.
اگر قصد گشتوگذار در ایران را دارید و میخواهید با تورهای ایرانگردی سفر خود را آغاز کنید، توصیه میکنیم لذت چشیدن غذاهای سنتی را از دست ندهید. در سایت «دستی بر ایران» که به معرفی جاذبههای گردشگری ایران میپردازد، میتوانید تعدادی از غذاهای سنتی اقوام ایرانی را مشاهده کنید.
