موزه و عمارت سالار سعید در خیابان امامِ شهرستان سنندج و در کوچه‌‌ی حبیبی قرار دارد و به سفارش «ملا لطف الله شیخ الاسلام» بنا شده است. عمارت مزبور، پس از وفات ملا لطف الله به دو بخش مختلف تقسیم و هر کدام از بخش‌ها توسط دو خانواده‌ی حبیبی و سالار سعید خریداری شدند.
به همین دلیل، هر کدام از بخش‌های آن به نام مالک خود شناخته می‌شوند و نام عمارت «سالار سعید» یا عمارت «حبیبی» سنندج را به خود گرفته‌اند. هم اکنون، این عمارت به موزه سنندج تغییر کاربری داده است و اشیای ارزشمندی در آن نگهداری می‌شوند.
در این مقاله ضمن اشاره به اشیای موجود در موزه، به شرح زیبایی‌های این عمارت تاریخی که از جاهای دیدنی سنندج به حساب می‌آید، نیز می‌پردازیم.
دیرینگی ساخت عمارت سالار سعید
این بنای با شکوه تاریخی در اواخر دوره‌ی ناصرالدین شاه قاجار و به سفارش ملا لطف الله ساخته شد. همان‌طور که در بالا اشاره شد، پس از وفات او عمارت مزبور توسط وارثانش به دو بخش مختلفِ اندرونی و بیرونی تفکیک و فروخته شد.
بخش اندرونی عمارت، توسط خانواده‌ی حبیبی و بخش بیرونی آن توسط عبدالحمیدخان سنندجی (سالار سعید) خریداری گردید. بعدها، مالک بخش بیرونی (سالار سعید)، منزل خود را به «اداره فرهنگ» واگذار نمود. علاوه بر آن، قسمت اندرونی بنا که به خانواده‌ی حبیبی تعلق داشت، تحت تملک میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان درآمد.
این بنای تاریخی تا سال 1351 خورشیدی تحت حفاظت این اداره قرار داشت. اداره فرهنگ از این عمارت تاریخی به عنوان دانش‌سرا ، کتابخانه و خانه‌ی پیش‌آهنگان استفاده می‌کرد. پس از مرمت و بازسازی، در سال 1354 خورشیدی، این اثر تاریخی با نام عمارت سالار سعید به پیشنهاد وزارت فرهنگ و هنر، تبدیل به موزه شد.
ویژگی‌ها و سبک معماری
بنای عمارت سالار سعید دارای زیرزمینی است که در مرکز آن حوضی شش‌ضلعی مشاهده می‌شود. سقف این زیرزمین، گنبدی شکل با تزئینات تلفیقی از گچبری و آیینه‌کاری است.
در بالای زیرزمین یک طبقه دیگر نیز وجود دارد که بام آن شیروانی است و یک سالن به نام سالن تشریفات دارد. در ضلع شمالی این سالن یک اُرسی هفت‌دری مشاهده می‌شود که مُشرف به حیاط است.
این ارسی از جمله زیباترین قسمت‌های عمارت سالار سعید محسوب می‌شود که توسط یکی از استادکاران معروف سنندج به نام «حبیب الله سنندجی» ساخته شده است. این استادکار به نام «استاد نساء» نیز شناخته می‌شد.
قسمت‌های مختلف موزه سنندج
عمارت سالار سعید هم اکنون به عنوان موزه استفاده می‌شود که شامل دو قسمت زیر است:
بخش باستان‌شناسی:
در این بخش، اشیای دوره‌های مختلف ماقبل تاریخ تا دوره‌ی قاجار نگهداری می‌شوند. تعدادی از آنها از استان کردستان و تعدادی دیگر نیز از استان‌های هم‌جوار کشف شده‌اند. برخی دیگر از این اشیا نیز از قاچاقچیانی به دست آمده است که قصد داشتند این آثار تاریخی را از کشور خارج کنند.
بخش مردم‌شناسی:
پیش‌تر، این بخش از موزه به عنوان نمایشگاه موقت کاربرد داشت. سپس، برای نمایش آثار مردم‌شناسی استفاده می‌شد. هدف از این کار، در معرض نمایش قرار دادن شیوه‌ی زندگی مردم کردستان بود. در این بخش از موزه، اشیای مختلفی از قبیل ابزار کشاورزی، هنرهای دستی، ابزار موسیقی سنتی و پوشاک مردم کردنشین به نمایش درآمده بود.
پس از مدتی در سال 1382 خورشیدی، اشیای بخش مردم‌شناسی این موزه به خانه‌ای موسوم به «خانه کُرد یا آصف وزیری» انتقال یافت. بنابراین، موزه سنندج به نمایش اشیای باستان‌شناسی اختصاص یافت.
تقسیم‌بندی دیگر برای موزه عمارت سالار سعید
هم اکنون، اشیای مختلف این موزه در چهار بخش مختلف نگهداری می‌شوند که عبارتند از:
بخش پیش از تاریخ:
در قسمت راهروی ورودی عمارت و در مجاورت سالن اصلی، اتاقی مشاهده می‌شود که در آن اشیای مربوط به پیش از تاریخ، نگهداری می‌شوند. این بخش از موزه به نمایش ظروف سفالی کشف شده از مناطق مختلف کردستان و به ویژه شهرستان بانه اختصاص دارد.
در میان ظروف مکشوفه از بانه، پیه‌سوزهایی وجود دارند که توجه گردشگران را به خود جلب می‌کنند. لازم به ذکر است که برخی از اشیای موجود در این بخش، متعلق به شهرستان کنگاور هستند.
بخش عصر تاریخ:
این بخش نیز در مجاورت سالن اصلی و در داخل یکی از اتاق‌ها برپا شده است. البته، راهروی خروجی عمارت نیز به نمایش آثار مربوط به عصر تاریخ اختصاص دارد.
بیشتر اشیای موزه در این بخش در معرض نمایش قرار دارند. از مهم‌ترین اشیای به نمایش درآمده در بخش مزبور می‌توان به اشیای کشف شده از تپه‌ی تاریخی زیویه (از جمله مهم‌ترین تپه‌های کردستان) اشاره کرد. این اشیا از جنس‌های مختلفی ساخته شده‌اند که به صورت زیر تفکیک می‌شوند:
- چند قطعه از زیورآلات زنانه که از طلا ساخته شده اند.
- ظروف سفالی به رنگ‌های خاکستری، قرمز و نخودی که در میان آنها، تُنگ کوچکی منقوش به طرح گل وجود دارد. لعاب این تنگ به رنگ‌های فیروزه‌ای، سفید و زرد است.
- اشیای مفرغی که شامل انواع تبر، سنجاق‌های تدفینی، سوزن‌های دوخت و حلقه‌ها، اشیایی از جنس استخوان و عاج و… می‌شود.
- اشیای سنگی که انواع سردوک‌ها، حلقه‌ها و مهره‌ها را در بر می‌گیرد.
علاوه برآن، تعدادی اشیای توقیفی نیز در این بخش وجود دارند که محل دقیق کشف آنها مشخص نیست. تعدادی از این اشیا عبارتند از:
- انواع سرنیزه، خنجر، مجسمه‌های کوچک و…
در این بخش از موزه، خمره‌های تدفینی نیز قرار دارند که تعدادی از آنها به دلیل حجم بزرگ‌شان در فضای باز تعبیه شده‌اند. تعدادی نیز حجم کوچک‌تری دارند و در فضای داخلی موزه به نمایش درآمده‌اند. علاوه بر آن، در بخش عصر تاریخ، اشیای دیگری نیز وجود دارند که از حفاری‌های «غار کَرَفتو» کشف شده‌اند.
بخش دوران اسلامی:
بخش مزبور به دو قسمت تقسیم شده است که یکی از آنها برای نمایش ظروف سفالی و قسمت دیگر جهت نمایش ظروف فلزي کاربرد دارد. در زیر به ذکر برخی از اشیای موجود در هر کدام از این قسمت‌ها می‌پردازیم:
- قسمت اشیای سفالی: قسمت کمی از این اشیا متعلق به استان کردستان و مابقی متعلق به سایر نقاط کشور از قبیل کاشان، ری و نیشابور است. تعدادی از این اشیا عبارتند از: کاسه، قدح، بشقاب، مجسمه، ریتون و…
- قسمت اشیای فلزی: این قسمت شامل انواع کاسه و بادیه تنگ، سینی، سنگابه، دیگچه و انواع پیه‌سوز است.
بخش نمایش موقت:
زیرزمین یا حوض‌خانه‌ی عمارت به نمایش اشیای این بخش از موزه اختصاص دارد. در این بخش، اشیایی از قبیل مجسمه‌ای برنزی و ظروف شیشه‌ای به نمایش درآمده‌اند. این بخش از موزه بدان جهت موقت خوانده می‌شود که با تغییر برنامه‌های موزه، اشیای موجود در آن تعویض می‌شوند.
علاوه بر بخش‌های مزبور، در فضای باز موزه نیز اشیای مختلفی به معرض نمایش درآمده‌اند. این اشیا شامل انواع کتیبه و سنگ قبر هستند.
از عمارت سالار سعید یا موزه سنندج بازدید کنید
اگر قصد دارید به شهرستان سنندج سفر کنید، حتما بازدید از عمارت سالار سعید را در برنامه‌ی خود بگنجانید. این عمارت از جمله برترین موزه‌های ایران به شمار می‌رود. دستی بر ایران پیشنهاد می‌کند در کنار بازدید از عمارت مزبور از سایر جاذبه‌های گردشگری سنندج نیز بازدید داشته باشید.
