شهر تاریخی یزد یکی از جذاب‌ترین شهرهای خشتی جهان است. این شهر همواره بهعنوان صاحب مجموعه‌ای از درخشان‌ترین میراث فرهنگی جهان مطرح بوده و در فهرست آثار ایران در یونسکو نیز ثبت شده است. آنچه به‌وضوح می‌توان از هنر معماری یزد دریافت، هنر زیستن یا به‌بیانی هم‌زیستی مسالمت‌آمیز با طبیعت خشن و خشک این منطقه است. هنری که با سخت‌کوشی و پشتکار و قناعت، نمودها و نهادهایی را در عرصه‌ی شهرسازی و معماری پدید آورده است.
در این مطلب، با برخی جاهای دیدنی یزد آشنا خواهید شد.
محله‌های قدیمی شهر تاریخی یزد
در اینجا به معرفی محله‌های قدیمی شهر تاریخی یزد می‌پردازیم:
محله فهادان
محله‌ی فهادان یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین محلات شهر یزد به حساب می‌آید. این محله در گذشته جزو محلات اعیان‌نشین یزد بوده است. مدرسه‌ی ضیائیه یا زندان اسکندر در محله‌ی فهادان قرار دارد. همچنین بقعه‌ی دوازده امام نیز در این محله واقع شده است.
در یزد، حدود ۷۰۰ هکتار بافت تاریخی ثبت شده است که محله‌ی فهادان با ۱۱۴ هکتار مساحت و جمعیت تقریبی ۷هزار نفر، بخش ارزشمند و مهمی از این بافت تاریخی را شامل میشود. این محله با نام «یوزداران» نیز شهرت داشته است؛ زیرا یکی از اتابکان یزد به یوزپلنگ علاقه‌مند بوده و در این محله، یوز نگهداری می‌کرده است.
آثار تاریخی بسیاری در محله‌ی فهادان وجود دارد. قدمت اغلب آنها به دوره‌ی قاجار می‌رسد:
بقعه‌ی شیخ فهادان، مسجد ملا زینل، خانه‌ی لاری‌ها، خانه‌ی تهرانی، حمام ابوالمعالی، مسجد چهل‌محراب، خانه‌ی ملک‌زاده، خانه‌ی محمودی، مهد قرآن، بقعه‌ی دوازده امام، حسینیه‌ی فهادان، خانه‌ی کاشفی، خانه‌ی محمدحسین فرجامی، خانه‌ی نواب وکیل، مدرسه‌ی ضیائیه (زندان اسکندر)، خانه‌ی میرزاده، خانه‌ی عرب‌زاده، مسجد فهادان، مسجد قدمگاه، آب‌انبار فهادان، خانه‌ی رأس‌الحسینی، امامزاده سیدتاج‌الدین (سید پنهان)، مسجد زین‌الدین آقا، مسجد صاحب‌الزمان و مسجد حاجی آخوند عرب عجم.
محله چهار منار یزد
یکی از محله‌های قدیمی شهر تاریخی یزد محله‌ی چهارمنار است که در مرکز این شهر قرار دارد. چهارمنار ازجمله مناطقی است که بزرگ‌ترین بافت تاریخی شهر یزد را از لحاظ وسعت شامل میشود. محله‌ی چهار منار تنها محله‌ی بافت تاریخی یزد است که آثار و بناهای آن در دو مقطع زمانی ثبت جهانی شده‌اند؛ در سال ۲۰۱۱، باغ دولتآباد به‌همراه هشت باغ ایرانی دیگر ثبت جهانی شدند و در سال ۲۰۱۶ همه‌ی آثار تاریخی محله‌ی چهار منار به ثبت ملی رسیدند.
مهمترین بناهای این محله‌ی معروف یزد عبارت‌اند از: مسجد میر خضر شاه (مسجد بزرگ چهار منار)، حسینیه‌ی بزرگ چهار منار، بقعه‌ی سید شمس‌الدین، بقعه‌ی شاه سیدرضا، آب‌انبار کوچه بندون، باغ دولتآباد، آب‌انبار باغ دولتآباد و مدرسه‌ی شاه نعمت‌الله ولی.
محله آبشاهی
از دیگر محله‌های قدیمی یزد محله‌ی آبشاهی است. این محله در گذشته، در حومه‌ی شهر یزد قرار داشته است. محله‌ی آبشاهی یکی از پرجمعیت‌ترین محله‌های قدیمی یزد است. با توجه به منابع و کتب تاریخی، آب قنات این محله به چهار بخش تقسیم شده که سه بخش آن به باغ دولتآباد و یک بخش آن به محله‌ی آبشاهی اختصاص داده میشود.
محله خلف خانعلی
یکی دیگر از محله‌های قدیمی یزد محله‌ی «خلف خانعلی» است. این محله در زمان‌های دور یکی از محله‌های زرتشت‌نشین شهر تاریخی یزد به شمار می‌رفت و جالب است که زرتشتیان و مسلمانان در این محله با یکدیگر زندگی می‌کردند. بناهای مذهبی زرتشتیان در این محله، ازجمله انجمن مرکزی زرتشتیان یزد، کتابخانه‌ی هورشت، در مهر پشت خانعلی، پیر الیاس، پیر وهن سپند و دبستان خسروی، نشانه‌ی رونق و اعتبار این محله برای زرتشتیان است. زرتشتیان همچنان نیز از حمام خلف خانعلی استفاده می‌کنند. در گذشته، شغل اکثر اهالی این محله شعربافی و جوراب‌بافی بوده است.
محله سر دو راه
محله‌ای به نام «سر دو راه» در فهرست محله‌های معروف یزد قرار دارد. این محله از محلات خوش‌آب‌وهوای یزد است و به‌دلیل قرارگیری بر سر دوراهی اصفهان و شیراز به این نام خوانده میشود. مهمترین بناهای این محله عبارت‌اند از: مسجد زاویه، کارخانه‌ی اقبال، آب‌انبار زاویه، آب‌انبار سر دو راه و آب‌انبار محمدباقر.
محله لب خندق
محله‌ی لب خندق در نزدیکی خندق قدیمی شهر تاریخی یزد قرار داشته و به همین دلیل، به این نام خوانده میشود. کندن خندق دور شهر یزد مربوط به دوره‌ی آل مظفر است و یکی از راهکارهای دفاعی حفاظت از شهر بوده است. مهمترین بناهای این محله بخشی از برج و باروی یزد، حسینیه‌ی لب خندق، کاروان‌سرای لب خندق و بازار خان هستند.
محله شاهدباز
از دیگر محله‌های قدیمی یزد، محله‌ی شاهدباز است که در نزدیکی مجموعه‌ی میدان امیرچخماق قرار دارد. محله‌ی شاهدباز از قدیم به رونق مراسم مذهبی و روضه‌خوانی در حسینیه‌هایش شهرت داشته است. مهمترین بناهای این محله آب‌انبار شاهدباز، حسینیه شاهدباز، مسجد شاهدباز و خانه‌ی اردکانیان هستند.
ساختار قنات‌ها در یزد
شاید بتوان گفت یزد بخشی از شهرت خود را مدیون وجود تعداد فراوان قنات‌هایش است. تعداد قنات‌های استان یزد به هزاران رشته می‌رسد. برای اطلاعات بیشتر درخصوص این سیستم آبرسانی به مقاله‌ی قنات‌های ایران مراجعه کنید.
سیستم قنات شبیه مسیری از لانه‌ی مورچه‌هاست که از دامنه‌ی کوه آغاز میشود و تا رسیدن به محل برداشت آب در بیابان، امتداد دارد.
معرفی قنات‌های معروف یزد
در اینجا به معرفی معروف‌ترین قنات‌های ایران در یزد می‌پردازیم:
قنات زارچ
معروف‌ترین قنات در شهر تاریخی یزد قنات زارچ است. زمان بهره‌برداری از این قنات در حدود سال‌های ۱۳۰۰ میلادی بوده است. این قنات، به قدیمی‌ترین و طولانی‌ترین قنات جهان معروف است. طول قنات زارچ ۱۰۰ کیلومتر و تعداد چاه‌های آن ۲۱۱۵ حلقه است. این قنات از روستای فهرج شروع میشود و با طی مسیری ۶۰ کیلومتری به یزد می‌رسد و پس از خروج از یزد، به منطقه‌ی زارچ وارد میشود.
قنات زارچ سه شاخه به نام‌های شیرین و شور و ابراهیم خویدکی دارد. البته درحال‌حاضر فقط شاخه‌ی شور آن آب دارد و دو شاخه‌ی دیگر خشک شده‌اند.
پس از ورود اسلام به ایران، مسجد جامع تاریخی شهر یزد در حریم قنات زارچ ساخته شد و چند میله چاه این قنات در محدوده اين مسجد قرار گرفت تا افزون‌بر پرکردن آب‌انبار وسیع زیر مسجد، نمازگزاران بتوانند از طریق پایاب برای وضو‌گرفتن از آب قنات استفاده کنند. این پایاب هنوز هم استفاده میشود. در تاریخچه‌ی مسجد جامع یزد نیز ذکری از این قنات به میان آمده است.
در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو که در ژوئیه ۲۰۱۶ و در استانبول برگزار شد، یازده قنات ایرانی بهعنوان بیستمین اثر ایران بر اساس دو معیار از شش معیار فرهنگی کمیته‌ی میراث جهانی در فهرست این نهاد قرار گرفت.
قنات اهرستان، غیاث‌آباد پشتكوه، علی‌آباد و مزرعه‌ی دربید منصورآباد نیز از قنات‌های معروف شهر تاریخی یزد هستند.
خانه‌های سنتی یزد
یکی از چشمگیرترین جاذبه‌های شهر تاریخی یزد، خانه‌های سنتی آن است که در اینجا به معرفی آنها می‌پردازیم:
خانه لاری‌ها در شهر تاریخی یزد
تاریخ ساخت این خانه‌ی تاریخی به دوره‌ی قاجار برمی‌گردد. ساختمان خانه‌ی لاری‌ها در محله‌ی فهادان یزد قرار دارد و با توجه به سبک کلی منزل‌های اعیانی دوره‌ی خود ساخته شده است. خانه‌ی لاری‌ها خانه‌ای است با دو قسمت اندرونی و بیرونی و همچنین، حیاطی که در مرکز آن قرار دارد. از قسمت‌های شمالی خانه بهعنوان بخش زمستان‌نشین و از قسمت جنوبی بهعنوان بخش تابستان‌نشین استفاده میشود که شامل تالار و بادگیر است.
از ضلع شرقی شامل اتاق آیینه، مطبخ، سرداب و سایر فضاهایش بهعنوان بخش پاییزه و از ضلع غربی بهعنوان بهارخواب استفاده میشود. این خانه اکنون موزه‌ی اسناد و مدارک است و به نام موزه‌ی اسناد تاریخی یزد مشهور است.
خانه‌ی لاری‌ها دو ورودی دارد که یکی از آنها به کوچه‌ای با در بزرگ باز میشود. در گذشته داشتن کوچه‌ی دربند، نشانی از ثروتمندی ساکنان کوچه بوده است.
خانه کلاهدوزها (موزه آب)
خانه‌ی کلاهدوزها در خیابان قیام قرار دارد و مربوط به دوره‌ی قاجار است. این بنا ۷۲۰ متر مربع مساحت دارد. قنات معروف زارچ همچنان در زیر این خانه در جریان است. در این بنا اتاقهای پنج‌دری، تالار، اتاق ارسی، آشپزخانه و محل زندگی برای خدمتکاران وجود دارد. همچنین دو عرصه‌ی تابستان‌نشین و زمستان‌نشین دارد.
این خانه هم‌اکنون با عنوان «موزه‌ی آب» پذیرای گردشگران است. در این موزه روش ساخت قنات با عکس و ماکت‌ها نمایش داده شده است. ابزارهای کندن قنات مانند کلنگ، چرخ چاه، لباس چاه‌کن و مشک آب در معرض نمایش قرار دارد. ظرف‌های آب شیشه‌ای و سفالی و وقف‌نامه‌های زیرساخت‌های آبی نیز از دیگر اشیای موزه هستند. ساعت آبی با دیرینگی ۷۰۰ سال نیز در میان اشیای موزه وجود دارد.
خانه مرتاض یزد
خانه‌ی قاجاری مرتاض یزد دو بخش بیرونی و اندرونی دارد. هریک از این دو بخش حیاط و ورودی جداگانه دارند. مساحت حیاط اندرونی تقریباً سه برابر مساحت حیاط بیرونی است و تالار بزرگ آن از بناهای پیرامون بلندتر است. از این خانه هم‌اکنون بهعنوان دانشکده‌ی هنر و معماری دانشگاه یزد استفاده میشود.
خانه شکوهی یزد
خانه‌ی شکوهی با معماری درون‌گرا، چهار حیاط بزرگ دارد. یکی از حیاط‌ها با نام نارنجستان ورودی مجزایی از بیرون خانه دارد. یکی دیگر از حیاط‌ها به اندرونی‌ها راه دارد و افزون بر آن، حوض بسیار بزرگی در وسط آن قرار گرفته است. دو حیاط دیگر نیز در دو سمت دیگر بنا واقع شده‌اند و به بخش‌های دیگر راه دارند. در ساخت این بنا، معماری یزدی به‌خوبی دیده میشود. از این خانه هم‌اکنون بهعنوان اداره‌ی میراث فرهنگی یزد استفاده میشود.
خانه رسولیان
خانه‌ی رسولیان از دو بخش متمایز به‌صورت بیرونی و اندرونی تشکیل شده است. بخش بیرونی محل پذیرایی از میهمانان و برگزاری مراسم روضه‌خوانی بوده است.
بخش داخلی قسمت خصوصی خانه است و از اتاقهای سه‌‌دری، پنج‌دری، ارسی، تالار، کلاه‌فرنگی و بادگیر تشکیل شده است. حیاطی وسیع همراه با حوضی بزرگ نیز در وسط این بخش قرار داد.
خانه تهرانی‌ها
خانه‌ی تهرانی‌ها یکی از خانه‌های تاریخی محله‌ی فهادان است و امروزه به هتل‌موزه تبدیل شده است. قدمت این خانه به دوره‌ی قاجار بازمی‌گردد. سازنده‌ی بنا شیخ مهدی عرب است. ازآنجاکه ساکنان خانه به شهر تهران رفتوآمد داشتند، این خانه کم‌کم به نام خانه‌ی تهرانی‌ها شهرت یافت. این خانه بخش‌های سردر، حیاط اصلی، حیاط نارنجستان، هشتی، چاه‌خانه، قنات، سرداب و دو اتاق شاه‌نشین با بادگیر دارد.
بازارهای قدیمی یزد
شهر تاریخی یزد از دیرباز، شهری بوده است با بازرگانان بسیار. بنابراین، آشنایی با بازارهای قدیمی این آن بسیار جالب و درخور توجه است.
مجموعه بازارهای قدیمی یزد در دوران پهلوی با احداث خیابان شاه به دو نیم تقسیم شدند که بر اثر این تقسیم‌بندی، برخی از بازارها تخریب شدند. در این راسته بازارها می‌توان کالاهایی چون پارچه، طلا، فرش و شیرینی‌های سنتی تهیه کرد.
بازار قیصریه
بازار قیصریه با معماری بسیار زیبا و دو در چوبی بسیار ارزشمند محل خریدوفروش پارچه‌های یزدی است.
بازار قنبر
بازار قنبر قدیمی‌ترین قسمت بازار را تشکیل می‌دهد و بخشی از مجموعه‌ی تاریخی‌فرهنگی امیرچخماق به حساب می‌آید. در این بازار تکیه‌ی بسیار زیبایی متعلق به قرن ۱۸ میلادی نیز وجود دارد.
بازار دروازه مهریز
بازار دروازه مهریز با ۳۸ متر طول، در زمان گورکانیان تأسیس شده است.
بازار تبریزیان
بازار تبریزیان متعلق به دوران قاجار است و در انتهای بازار پنجه‌علی قرار دارد. معماری این بخش از بازار بسیار دیدنی و زیباست.
بازار زرگری
بازار زرگری بازاری است که قدمت آن به قرن ۱۷ و ۱۸ میلادی بازمی‌گردد. این بازار امروزه با طول ۹۴ متر در بخش شمالی خیابان قیام قرار گرفته است.
بازار یزد از بخش‌های مشهور دیگری نیز تشکیل شده است که هریک با نام خاص خود از سایر بخش‌ها متمایز می‌گردد.
حمام‌های یزد
در این بخش، شما را با حمام‌های شهر تاریخی یزد آشنا می‌کنیم:
حمام خان یزد معروف به گرم‌خانه یا گرمابه‌ی نور
حمام خان یزد در سال ۱۷۹۷ میلادی به مساحت ۱,۱۷۰ متر مربع و زیربنای ۹۰۰ متر مربع بنا شد. حمام خان مربوط به دوران ناصرالدین‌شاه قاجار است و به این دلیل که بیشتر بزرگان شهر از آن استفاده می‌کردند، به حمام خان مشهور شده است. این حمام ترکیبی از سادگی و زیبایی است و افزون بر آن، به‌شکلی ساخته شده که عموم مردم ازجمله اقشار کم‌درآمد بتوانند از آن استفاده کنند.
حمام خان هم مثل سایر حمام‌های قدیمی، در گذشته فقط محل استحمام نبوده است، بلکه مردم برای اهدافی مثل گذراندن اوقات فراغت، گفت‌وگو و تبادل نظر، رفع خستگی و حتی عبادت، گردهم‌آمدن دوستان و حل‌و‌فصل مسائل زندگی به آن مراجعه می‌کردند.
حمام گلشن (حمام گازرگاه)
حمام گلشن مربوط به دوره‌ی قاجار است و در محله‌ی قدیمی گازرگاه، کنار باغ معین شهر تاریخی یزد واقع شده است. این اثر بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
حمام فرط
حمام فرط از دوره‌ی قاجار به‌جا مانده است و در خیابان امام خمینی، محله‌ی دارالشفاء قرار دارد. این اثر بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
حمام قدیمی زارچ
حمام قدیمی زارچ از دوره‌ی افشاریان و زندیان باقی مانده است و هم‌اکنون در تقاطع بلوار تازه‌ساز زارچ قرار دارد. این اثر بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
حمام کسنویه
حمام کسنویه مربوط به دوره‌ی قاجار است و در خیابان انقلاب، محله‌ی کسنویه قرار دارد. این اثر بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
حمام کلیمیان
حمام کلیمیان از دوره‌ی قاجار به‌جا مانده است و در محله‌ی کلیمیان، در چهارسوق کلیمیان واقع شده است. این اثر بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
حمام شاه کمالیه
قدمت حمام شاه کمالیه به دوره‌ی ایلخانیان برمی‌گردد. این حمام در محله‌ی شاه ابوالقاسم واقع شده و بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجدهای یزد
از آنجا که یزد یکی از شهرهای مذهبی ایران است، آشنایی با مسجدهای آن اطلاعات باارزشی درباره‌ی این شهر در اختیار ما قرار می‌دهد:
مسجد جامع کبیر شهر یزد
مسجد جامع یزد در دل کویر و به‌شیوه‌ی یک‌ایوانی، در طی حدود صد سال و سه دوره، بنا شده است. پایه‌های اصلی مسجد از دوره‌ی ساسانیان باقی مانده و بنای فعلی مسجد، با توجه به شیوه‌ی معماری آن، به دوره‌های ایلخانی و تیموری تعلق دارد که شیوه‌ی معماری آذری مرسوم بوده است. بنای گنبدخانه به دوره‌ی ایلخانی و سردر رفیع مسجد به زمان شاهرخ و دوره‌ی تیموری تعلق دارد. این بنا به‌دلیل سبک خوابیدگی گنبد، سردر بلند و همچنین کاشی‌کاری زیبا و کم‌نظیرش شهرت دارد.
مسجد فعلی به‌جای سه مسجدی بنا شده که در قرون متمادی، در جوار یکدیگر قرار داشته‌اند. این سه نهایتاً در دوره‌ی قاجاریان به مسجدی واحد با صحن وسیع تبدیل شده‌اند. مسجد جامع یزد نقش محوری در شکل‌گیری طراحی شهری یزد داشته و در نقشه‌ی جامع شهر یزد، یکی از ارکان تعیین‌کننده‌ی مسیرها و قطعه‌بندی زمین‌های اطراف خود به حساب می‌آید.
شاخه‌ی شور قنات زارچ از پایاب مسجد جامع یزد می‌گذرد. این پایاب حدود ۶۰ پله دارد که دسترسی به آب قنات را میسر می‌سازد.
مسجد جامع فهرج
روستای فهرج در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر تاریخی یزد و در کنار راه اصلی یزد-بافق قرار دارد. از آثار تاریخی این روستا قلعه‌ی باستانی، آب‌انبار قدیمی، مجموعه‌ی مزار شهدا و مسجد جامع در خور توجهند. گفته میشود که این بنا قدیمی‌ترین مسجدی است که در ایران و شاید در دنیا بدون هیچ‌گونه پیرایه‌ای و دست‌نخورده باقی مانده است.
مسجد جامع نو (امیرچخماق)
این مسجد در مجموعه‌ای شامل تکیه، میدان، حمام، کاروانسراها، خانقاه، قنادخانه و چاه آب سرد قرار گرفته است. مجموعه‌ی مذکور در قرن چهارده میلادی بنا نهاده شده است. مجموعه‌ی امیرچخماق که از شاخص‌ترین مجموعه‌‌های تاریخی شهر یزد محسوب میشود، تقریباً در وسط بافت قدیمی شهر واقع شده و یکی از نقاط راهبردی و مهم یزد به حساب می‌آمده است.
مسجد چهار منار
مسجد چهارمنار، مشهور به مسجد خضرشاه یا میرخضرشاه در محله‌ی چهارمنار شهر یزد قرار دارد. این مسجد در سال ۱۴۴۵ میلادی ساخته شده است. در قدیم، شب‌ها در چهار منار آن آتش برپا می‌شده تا کاروان‌ها راه را گم نکنند.
کنیسه‌های یزد
روزگاری، تعداد بسیاری از یهودیان در شهر تاریخی یزد می‌زیستند و برای برگزاری مراسم عبادی خود، کنیسه‌های متعددی داشتند.
کنیسه کمال یزد
یکی از قدیمی‌ترین کنیسه‌های شهر تاریخی یزد، کنیسه کمال است که با سبک معماری ویژه‌اش به دوره‌ی صفویه تعلق دارد. کتیبه‌هایی به خط و زبان عبری از جمله آثار برجامانده در این بنای تاریخی هستند. این بنا بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
سایر کنیسه‌های یزد که بیش از ده معبد هستند، همچنان پابرجا و سالم‌اند.
آتشکده‌های یزد
شهر تاریخی یزد از دیرباز به کانون اصلی زرتشتیان ایران معروف بوده و آتشکده‌های بسیاری داشته است.
آتشکده (آتش ورهرام) شهر یزد
بنای فعلی آتشکده یزد در سال ۱۹۳۴ میلادی با همت و کمک مالی زرتشتیان یزد و پارسیان هندوستان احداث گردیده است. ساختمان آتشکده با معماری زیبایی برگرفته از هنر معماری هخامنشیان در مرکز حیاطی بزرگ و سرسبز و بر بلندی قرار گرفته و بر پیشانی عمارت، نقش «فروهر» جلوه‌گر است.
اهمیت آتشکده ورهرام شهر یزد به قدمت آتش درون آن است که گفته میشود از حدود ۱۵۰۰ سال پیش تاکنون، فروزان مانده و حفاظت شده است. آتش ورهرام درون مجمری برنجی و در اتاقی مخصوص، در میان ساختمان آتشکده و در سطحی بالاتر از سطح زمین به دور از باد و باران و تابش خورشید نگهداری میشود.
موزه‌های یزد
دیرینگی فرهنگ و تمدن شهر تاریخی یزد این امکان را فراهم آورده است تا موزه‌های گوناگونی در این شهر برپا شوند و بازدیدکنندگان را با تاریخ این شهر آشنا سازند. اغلب این موزه‌ها در بناهای تاریخی شهر برقرار هستند؛ مانند موزه‌ی آب که در خانه‌ی کلاهدوزها قرار دارد و پیش‌تر درباره‌اش توضیحاتی ارائه شد. در ادامه، چند موزه‌ی دیگر این شهر را معرفی می‌کنیم.
موزه نور و روشنایی
این موزه در خیابان کاشانی قرار دارد. موزه نور و روشنایی در واقع، کوشکی در میان باغی زیباست که در عهد پهلوی ساخته شده است. بازرگانی به نام صراف‌زاده این کوشک را بهعنوان مهمان‌سرایی خصوص ساخت که در سال ۱۳۷۷ خورشیدی به موزه تبدیل شد.
این بنا معماری خیره‌کننده‌ای دارد که ترکیبی از معماری ایرانی و اروپایی است. در میان اشیای این موزه، بیش از همه چراغ‌ها خودنمایی می‌کنند: انواع چراغ‌های دستی و پایه‌دار و آویزی و همچنین، چراغ‌های پیه‌سوز و شمع‌سوز قدیمی. جالب است بدانید برخی از این پیه‌سوزها متعلق به دوره‌ی ساسانیان هستند.
موزه علوم طبیعی یزد
سازمان آموزش‌وپرورش استان یزد در سال ۱۳۷۷ با کمک فرهنگیان شهر، موزه علوم طبیعی یزد را برپا کرد. موزه چهار بخش اصلی دارد: زمین‌شناسی، زیست‌شناسی، فیزیک و نجوم.
ساختمانی که موزه علوم طبیعی در آن برپا شده، در اصل اولین مدرسه‌ی قدیمی یزد است. این مدرسه با نام ایرانشهر بین سال‌های ۱۳۰۶ تا ۱۳۰۷ خورشیدی ساخته شده است. معمار فرانسوی بنا، آندره گدار، در ساخت بنا از آمیختگی شیوه‌ی معماری ساسانی و صفوی استفاده کرده است تا محیطی آرامش‌بخش و جذاب بیافریند. مدرسه‌ی ایرانشهر در سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ثبت شد.
موزه مارکار
این موزه به نام موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان مشهور است و در میدان مارکار قرار دارد. موزه مارکار بخشی از مجموعه‌ی مارکار است که فردی نیکوکار به نام «پشوتن جی مارکار» آن را ساخته است و بخش‌های پرورشگاه، خوابگاه شبانه‌روزی، دبستان و دبیرستان و برج ساعت مارکار را شامل میشود.
در موزه‌ی ماکار، اشیا و تصاویر و ماکت‌هایی قرار داده شده است تا بازدیدکنندگان با شیوه‌ی زندگی و باورهای زرتشتیان آشنا شوند. همچنین در آن، فیلم‌های کوتاهی از آیین‌ها و زندگی و لباس زرتشیان در ۸۰ سال گذشته نمایش داده میشود.
شیوه شهرسازی یزد
بافت و ساخت معماری و شهرسازی ویژه‌ی شهر تاریخی یزد از بارزترین نمونه‌های معماری خاص اقلیم‌های گرم و خشک در جهان است. تناسب آن با نیازها و شرایط اقلیمی‌فرهنگی مردم منطقه، گذشته از زیبایی خاص این معماری، از ویژگی‌های آن است. در مرکز هر محله معمولاً مسجد، حسینیه، بازارچه، حمام، آب‌انبار، لَرد (محوطه‌ای میدان‌مانند برای نگهداری اجناس مصرفی)، کارگاه‌های کوچک و جوی آب برای دسترسی به قنات قرار داشته است که بسیاری از این امکانات هنوز پابرجا هستند.
خانه‌های قدیمی در جهت قبله ساخته شده‌اند. بنابراین هندسه‌ی بخش قدیمی شهر تاریخی یزد جنوب غربی-شمال شرقی است. با این جهت‌گیری، فضاهای تابستانی و اتاقهای زمستانی به‌طرزی مفید پیرامون حیاط مرکزی قرار می‌گیرند.
سایر آثار تاریخی یزد
در اینجا به معرفی برخی دیگر از بناهای تاریخی این شهر می‌پردازیم:
باغ ایرانی دولتآباد یزد
این باغ در زمان زندیه ساخته شده است و از قناتی با نام دولتآباد تغذیه می‌کند. باغ دولتآباد از کهن‌الگوی باغ‌های ایرانی پیروی می‌کند. این ساختمان، محل اقامت حاکم وقت نیز بوده است.
بنای موجود در باغ دولتآباد، مجموعه‌ای از چندین عمارت است. فضای سبز این باغ مانند سایر باغ‌های ایرانی، شامل درختان زینتی و میوه است. چشمگیرترین ویژگی این بنا بادگیر ۳۳٫۸ متری آن است که بلندترین بادگیر جهان محسوب میشود.
مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر)
مدرسه ضیائیه معروف به زندان اسکندر در سال ۱۲۳۳ میلادی ساخته شده است. شبستان مدرسه دارای محراب است و در اطراف مدرسه، رواق‌هایی ساخته شده است. گنبد خشتی این بنا با تزیینات گچبری و نقاشی آبرنگ بر بلندای این ساختمان خودنمایی می‌کند که نمونه‌ای از معماری دوره‌ی مغول در ایران است.
آب‌انبار شش بادگیری
آب‌انباری است قدیمی با شش بادگیر که در محله‌ی تل قرار گرفته است. این بنا دارای دو ورودی در شمال و جنوب و ۵۵ پله است. مخزن آب‌انبار گنبد تخم‌مرغی‌شکلی دارد. تاق ضربی خشتی با نمای آجری و سقف بزرگ مخزن آب از ویژگی‌های مهم این آب‌انبار است.
نارین قلعه (نارنج قلعه)
این بنا در زبان عامه به نارنج قلعه معروف است و یکی از مهمترین آثار تاریخی پیش از اسلام شهر تاریخی یزد محسوب می شود. این دژ قدیمی بر فراز تپه‌‌ای مشرف بر شهر میبد احداث شده، تمامی بنای آن از خشت و گل ساخته شده و معماری آن به شکل مطبّق است.
بقعه دوازده امام
این بقعه از قدیمی‌ترین بناهای برجامانده از گذر تاریخ در محله فهادان است. همچنین، از بناهای شاخص آجری و نمونه‌های سبک غالب سلجوقی در معماری به شمار می‌رود که به‌دلیل سبک بنا و نقش‌ونگار کتیبه‌ی کوفی‌اش شایان توجه است. بقعه دوازده امام تک‌گنبدی است.
بقعه سیدشمس‌الدین
بر طبق اسناد قدیمی، در سال ۱۳۶۵ میلادی، مدرسه‌ی شمسیه بنا شده است و اکنون از آن مدرسه‌ی بزرگ، فقط گنبد باقی مانده است. گچبری، کاشی‌کاری معرق، نقوش هندسی زیر گنبد، کتیبه‌‌های مختلف از هنرهای به کار گرفته‌شده در این بنا هستند.
بقعه سیدرکن‌الدین در شهر تاریخی یزد
در کتب تاریخ یزد، از این مدرسه و قسمت‌های مختلف آن مانند رصدخانه، دارالکتب با سه‌هزار جلد کتاب، دارالسیاده، دارالادویه و… یاد شده است. اکنون از آن مدرسه، بقعه‌ای باقی مانده که مدفن خود سیدرکن‌الدین است.
بازدید از شهر تاریخی یزد
امروزه مسافران و گردشگران حرفه‌ای که پیش از سفر به مقاصد گردشگری مختلف، به مطالعه و یادگیری درباره‌ی آن می‌پردازند، به‌خوبی با شهر یزد آشنایی دارند. دستی بر ایران پیشنهاد می‌کند در سفر به شهر تاریخی یزد، دست‌کم نیمی از روز را صرف قدم‌زدن در شهر کنید تا با جاذبه‌های گردشگری آن که در این نوشتار شرح داده شد، از نزدیک آشنا شوید و اهمیت این میراث جهانی بشر را بیشتر دریابید.
موقعیت مکانی یزد کجاست؟
استان یزد در مرکز ایران قرار دارد. این استان از شمال و غرب به استان اصفهان و از شمال شرقی به استان خراسان محدود میشود. اگر قصد بازدید از شهر تاریخی یزد را با وسیله‌ی شخصی، قطار و… دارید، کافی است موقعیت مکانی زیر را دنبال کنید:
پرسش‌های متداول درباره شهر یزد
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سؤالتان را بپرسید. ما حتماً به آن پاسخ خواهیم داد.
دلیل شهرت جهانی شهر یزد در چیست؟
مهمترین دلیل شهرت جهانی شهر یزد، زنده‌بودن بافت تاریخی و سنتی آن است؛ به‌طوری که در دنیا با نام «نخستین شهر خشت خام جهان» شناخته میشود.
دلیل وجود رشته قنات‌های مختلف و فراوان در استان یزد چیست؟
یزد در بخش گرم و خشک ایران قرار دارد. برای رساندن آب به دل این استان و بخش‌های مختلف آن، قنات‌های بسیاری حفر شده‌اند. اکنون این قنات‌ها بخشی از میراث تاریخی بشر در جهان به شمار می‌روند.
چرا یزد را «شهر دوچرخه‌ها» می‌نامند؟
شهر یزد به این دلیل به شهر دوچرخه‌ها مشهور است که مردم آن در گذشته، برای رفتوآمد خود بیشتر از دوچرخه استفاده می‌کردند. در حال حاضر، به‌دلیل وجود موتورسیکلت‌ها و اتومبیل‌ها، کمتر دوچرخه‌ای در خیابان‌ها دیده میشود. البته هنوز هم صدای زنگ دوچرخه‌ها در کوچه‌های باریک بافت تاریخی شهر یزد شنیده میشود.
بادگیر چیست؟
بادگیرها در معماری خانه‌های قدیمی، نوعی سیستم سرمایشی و تهویه بوده‌اند که بیشتر در معماری بناهای مناطق گرم و خشک مانند یزد استفاده می‌شدند.
بادگیرها در جهت باد و در بالای ساختمان‌ها ساخته می‌شدند؛ سپس باد مطلوب و خنک را به داخل ساختمان انتقال می‌دادند و هوای گرم و نامطبوع را خارج می‌کردند.
چرا برخی از کوچه‌های بافت تاریخی یزد به کوچه آشتی‌کنان شهرت یافته است؟
در بافت تاریخی یزد، کوچه‌های باریک و تنگی وجود دارند که دو نفر به‌سختی می‌توانند در آنها راه بروند. این کوچه‌ها که از خشت و گل ساخته شده‌اند، باعث صمیمیت بیشتر و نزدیکی افراد می‌شدند. بر اساس گفته‌ها، دو نفری که در یک محله با هم قهر بودند، هنگام حرکت در جهت مخالف هم، نمی‌توانستند بدون لبخند از مقابل یکدیگر عبور کنند. همین صحنه‌ی خنده‌دار موجب آشتی آنان می‌شد.
