بسیاری از شما با واژه سافاری آشنا هستید و قدری درباره آن می دانید. این روزها برخی عبارت “وحش گشت” را نیز به عنوان معادل این واژه به کار می برند. بد نیست بیشتر درباره این نوع از گردشگری بدانیم و با ریشه و تاریخچه آن نیز آشنا شویم. در ادامه این مبحث، قدری نیز به اهمیت گردشگری مسئولانه در سافاری خواهیم پرداخت، زیرا بدون این رویکرد، سفرهای گردشگران می تواند صدمه های جبران ناپذیری به محیط زیست و افراد بومی ساکن مناطق بکر وارد سازد.
امروزه سافاری به سفرهایی اطلاق می شود که در مناطق طبیعی و بکر با چشم اندازهایی زیبا و دیدنی صورت می گیرند که توام با ماجراجویی هستند و در طی آن گردشگران با مناطق مختلف، افراد و قبایل گوناگون و فرهنگ آنان آشنا می شوند، در طبیعت می خوابند، عکس و فیلم می گیرند و با رعایت اصول منشور گردشگری مسئولانه از طبیعت و مواهب آن لذت می برند.
ریشه واژه سافاری (وحش گشت) و پیدایش آن
واژه سافاری از زبان سواحیلی در افریقا گرفته شده است که به معنای سفر می باشد. واژه “سفر” عربی نیز برای ما ایرانیان پارسی زبان آشناست و کاربرد بسیار دارد. بسیار جالب است که بدانید در ابتدا این واژه به نوعی از گشت و گذار در طبیعت اطلاق می شد که با هدف شکار حیوانات برنامه ریزی می شد. شکار حیوانات بزرگ و خاصی نظیر شیر، پلنگ، کرگدن، فیل و بوفالوی کیپ (Cape buffalo) هدف های اصلی گشت های سافاری در افریقا بوده اند.
در تاریخ ایران نیز با نمونه هایی از سفر با هدف شکار و کشتن حیوانات وحشی آشنا هستیم. پادشاهان و درباریان از زمان های بسیار قدیم که حیات وحش نیز دارای تنوع بسیاری بود، از این کار لذت می بردند. البته این لذت منجر به نابودی بسیاری از گونه ها شد که برخی از آنها را می دانید: شیر ایرانی، ببر کاسپین، … در دوران قاجار نیز این گونه تفریح و سرگرمی صدمات مهلکی بر طبیعت ایران وارد کرد که جبران ناپذیرند.
در سال 1836 میلادی، ویلیام کرن والیس هریس (William Cornwallis Harris) که یک مهندس نظامی، هنرمند و شکارچی بود، سفری را هدایت کرد که هدف آن صرفا مشاهده و ثبت حیات وحش و مناظر طبیعی توسط اعضای گروه گردشگران بود. این سفر که قرار نبود چندان سنگین باشد، با بیداری اول صبح و هنگام برآمدن خورشید آغاز می شد، و با پیاده روی در طبیعت ادامه می یافت. استراحت بعدازظهر، یک شام رسمی و نقل داستان هایی در هنگام غروب و حین صرف نوشیدنی و دود کردن تنباکو بخش دیگر این سفر محسوب می شد. شاید بتوان گفت این ابتدای تورهای سافاری به مفهوم امروزی آن است.
مد لباس و نوع خودروهای گردشگران سافاری
افسران انگلیسی که به این گونه سفرها می رفتند، پوشش خاصی را جهت چنین تفریحی برگزیده بودند. لباس های مخصوص خاکی رنگ، جلیقه های کتان دارای کمربند، کلاه خود های لبه دار سبک، و طرح هایی از پوست حیوانات مد خاص ایشان برای تورهای سافاری در افریقا بود. کلاه خودهای مزبور ابتدا توسط نظامیان انگلیسی انتخاب شده بود که در مناطق استوایی کار می کردند.
پوشیدن این سبک لباس برای سافاری های افریقا هنوز هم در بین افراد مشهور که موضوع رسانه ها هستند، رواج و ادامه دارد. مد لباس سافاری قدری تغییر هم یافته است، اما اساسا همان سبکی است که توسط نظامیان انگلیسی طراحی و انتخاب شده بود.
علاوه بر مد لباس که بخشی از آن کاربردی و به دلیل حضور در مناطقی با گرمای سوزان و سرمای گزنده است، خودروهای این نوع سفرها نیز ویژه هستند. معمولا خودروهایی قوی با دو دیفرانسیل و مجهز به امکانات نجات و… را برای سافاری انتخاب می کنند. گاهی اوقات خود خودرو محل خواب و استراحت است و گاهی اقامتگاه های محلی یا چادر برای گردشگران در نظر گرفته می شود.
این انتخاب ها باید کاملا تخصصی و فکر شده باشند. در غیر اینصورت، مارگزیدگی، گرما، سرما، رطوبت و عوامل بسیار دیگری می توانند سفر شما را تلخ کنند.
وضعیت فعلی این سبک سفر در جهان
امروزه این سبک از سفر که در تورهای داخلی ایران هم می توانید آنها را بیابید، نوعی ماجراجویی در طبیعت بکر است که شکار به طور کلی از آن حذف شده است. تورهای سافاری از جمله خاص ترین شیوه های گذراندن تعطیلات هستند و شامل گذراندن وقت در پاره ای از نقاط طبیعی می باشند که کمتر کسی پا به آنها گذاشته است.
تعداد محدودی از افراد با یکدیگر سفر می کنند، در چادر شب ها را سر خواهند کرد و از خدمات راهنمایانی دوره دیده و بسیار مجرب بهره خواهند برد. علت تخصصی بودن این تورها آن است که در چنین سفرهایی گاهی برخی از گونه های در خطر انقراض را مشاهده می کنند و به همنشینی با برخی از قبایل بسیار باستانی می پردازند.
حاصل این نوع تورها شامل درآمد برای پروژه های حفاظت از محیط زیست، حیات وحش و زیستگاه های آنان می باشند. در عین حال، بخشی از هدف تورهای سافاری ایجاد آگاهی در زمینه اهمیت حفاظت از محیط زیست و منفعت رسانی به جامعه محلی این مناطق است.
لحاظ نمودن گردشگری مسئولانه در تورهای سافاری ایران
بسیاری از سفرهایی که در این مقوله صورت می گیرند، گردشگران را راهی مناطق بکر و بسیار آسیب پذیر کشورهایی می کنند که کمتر توسعه یافته اند. این مسافران به جاهایی می روند که داشتن برق و آب لوله کشی در آن یک مزیت به حساب می آید، نه یک حق شهروندی. ممکن است منازعات قومی، قحطی و گرسنگی زندگی بسیاری را با دشواری روبرو کرده باشد و مناظر طبیعی آنان را مورد تهدید های جدی قرار داده باشد.
بنابراین، در گردشگری مسئولانه، اعتقاد بر آن است که ثروت نهفته در تورهای سافاری باید در ریشه کن کردن فقر در آن نواحی و قدرتمند سازی افرادی به کار رود که صدایشان به جایی نمی رسد. مجریان این گونه تورها باید وظیفه اجتماعی خود را در مقابله با شکار غیر قانونی و دست درازی به منابع طبیعی ایفا نمایند.
جا دارد که در ایران هم تورگردان های ما با پایبندی به منشور گردشگری مسئولانه، نکته های فوق را در نظر داشته باشند. صرف این که تورهایی را به مناطق بکر و زیبا گسیل کنیم و گردشگری آگاهانه را نادیده بگیریم، لطمه های بسیاری به محیط زیست وارد خواهیم کرد. منفعت صرفا مادی و منحصر به یک آژانس مسافرتی نیست. افراد بومی و نسل های بعدی نیز باید از منافع چنین فعالیت هایی بهره مند شوند. خود گردشگران نیز باید کمترین ردپا را در این سفرها از خود به جا بگذارند.
آنچه که جامعه ما امروز نیازمند آن است همکاری دولت ها، تورگردان ها، جوامع محلی و مسافران در راستای اهداف متعالی فوق است. تنها در این صورت است که می توانیم به سمت گردشگری پایدار گام برداریم. نباید دست روی دست گذاشت تا در آینده ای نه چندان دور، با یکدیگر چنان از تورهای سافاری سخن بگوییم که گویی دیگر حیات وحشی نیست که در زیستگاه های خود جابجا شود، و مردمانی نیستند که در آنجا زندگی کنند و پاسدار میراث های باستانی مردمان سرزمین ما باشند.
