روستای اصفهک؛ تجربه معماری خاکی و روح‌نواز کویر!

یکی از روستاهای کویری و جاهای دیدنی طبس در استان خراسان جنوبی، روستای اصفهک است که روستایی پرقدمت محسوب می‌شود. این روستا بافتی تاریخی دارد که منازل مسکونی، مسجد و حمام قدیمی آن در این بافت قدیمی و تاریخی قرار گرفته‌اند. جالب است بدانید فاصله‌ی این بناها از یکدیگر بسیار کم است و کوچه‌های تنگ و باریک آن با ساباط‌های تاق‌دار به یکدیگر متصل شده‌اند. در سال ۱۳۹۵ خورشیدی، رصدخانه‌ای نیز در این روستا ساخته شده است تا امکان تماشای آسمان صاف و پرستاره‌ی کویر برای گردشگران فراهم شود.

قابل ذکر است که روستای اصفهک خراسان جنوبی به عنوان یکی از بهترین روستاهای گردشگری سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۲۴ شناخته شد.

شرح بیان‌شده فقط گوشه‌ای از زیبایی‌های روستاست. با خواندن نوشتار پیش‌رو، بر دانسته‌های شما درباره‌ی این روستای تاریخی افزوده می‌شود.

تاریخچه روستای اصفهک طبس

یکی از روستاهای تاریخی طبس روستای اصفهک نام دارد که زمان ایجاد آن مشخص نیست. بااین‌حال، می‌دانیم این روستا از زلزله‌ی مهیب و ۷٫۸ ریشتری سال ۱۳۵۷ خورشیدی، در امان مانده و به‌طور کامل تخریب نشده است. این زلزله در طبس رخ داد و بسیاری از خانه‌های روستا را ویران کرد و باعث مرگ شمار بسیاری از ساکنان آن شد.

روستای مزبور بافت تاریخی ویژه‌ای داشت که مردم روستا در آنجا ساکن بودند. با وقوع زلزله و ترس مردم، آن‌ها از این خانه‌ها بیرون آمدند و برای مدتی در چادر ساکن شدند. چند سال پس از زلزله، مسئولان خانه‌هایی را در خارج از این بافت تاریخی بنا کردند تا مردم در آن ساکن شوند. سپس، این بافت تاریخی با وجود سالم‌بودن تعدادی از خانه‌های کاهگلی آن، خالی از سکنه شد.

در روستای مزبور، علاوه بر بناهای مسکونی، ساختمان‌های دیگری همچون مسجد جامع و حمام عمومی وجود داشت که از تخریب جان سالم به در بردند. البته، اهالی روستا با کمک‌گرفتن از مسئولان و کارشناسان، برای بازسازی این بناهای تاریخی اقدام کرده‌اند.

در طی این بازسازی‌، بنای جدیدی با عنوان رصدخانه‌ نیز ساخته شد که ویژگی‌های درخورتوجهی دارد. این رصدخانه شامل سه دیواره‌ی آجری است که دایره‌های هم‌مرکزی را به وجود آورده‌اند. دلیل ساخت رصدخانه آسمان صاف و پرستاره‌ی کویری آنجاست. بدین‌ ترتیب، مردم روستا و گردشگران به هنگام شب، امکان تماشای ستارگان و اعماق آسمان‌ها را دارند.

جمعیت روستای اصفهک و اقتصاد آن‌ها

طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی، جمعیت این روستا ۷۲۶ نفر بود که در ۹۲ خانوار زندگی می‌کردند. اقتصاد این مردم مانند اقتصاد هر روستای دیگری وابسته به کشاورزی و دامپروری است.

زعفران، میوه‌ی نارنج و خرما نیز از محصولات مهم این روستا محسوب می‌شوند. فراوانی این محصولات باعث شده است که جزو سوغاتی‌های روستا باشند.

مردم روستا زمین‌های کرت‌بندی‌شده‌ای دارند که در آنجا زعفران و پونه می‌کارند. فروش این محصولات بخشی از اقتصاد مردم روستا را تأمین می‌کند. کاشت این محصولات با وجود قنات‌های پرآبی همچون قنات توکل‌آباد در داخل روستا و قنات‌های عباس‌آباد، ده‌نو و اسکندرآباد در اطراف روستا میسر می‌شود.

صنایع دستی روستا نیز که به‌دست دختران و زنان بافته می‌شود، انواع قالی است. این قالی‌های دستباف بسیار ارزشمندند و امید داریم که مردم روستا همچنان بر تولید آن‌ها مداومت بورزند.

بافت تاریخی اصفهک و ویژگی بناهای واقع در آن

از ویژگی‌های درخور توجه روستای اصفهک بافت تاریخی آن است‌ که‌ مشابه معماری بومی مناطق کویری است. خانه‌های کاهگلی در این بافت تاریخی به‌صورت متمرکز در نزدیکی یکدیگر قرار گرفته‌اند که نیاز به تأمل دارد. در بین این خانه‌ها، کوچه‌های تنگ و باریکی وجود دارند که با ساباط‌های تاق‌دار به یکدیگر متصل شده‌اند.

نزدیکی خانه‌ها باعث می‌شود که در تابستان، با افتادن سایه در کوچه‌ها فضای خنکی ایجاد شود. همچنین، سبب می‌شود این خانه‌ها در گرمای طاقت‌فرسای تابستان، نور آفتاب کمتری دریافت کنند و تبادل حرارتی آن‌ها به حداقل برسد؛ در نتیجه، داخل خانه‌ها خنک بماند. در زمستان نیز نزدیکی خانه‌ها باعث حفظ گرمای بین آن‌ها می‌شود و داخل خانه‌ها بیشتر گرم می‌ماند.

گفتنی است که خانه‌های موجود در بافت تاریخی روستا معماری متفاوتی دارند و بام آن‌ها گنبدی است. جالب اینکه هنگام تابش مستقیم آفتاب در فصل تابستان، فقط یک طرف این بام گنبدی نور آفتاب را دریافت می‌کند و طرف دیگر در سایه می‌ماند. بنابراین، جذب گرما کمتر اتفاق می‌افتد که این موضوع عامل دیگری برای خنک‌ماندن فضای داخلی خانه‌هاست.

سبک معماری مسجد جامع روستا نیز مشابه خانه‌های موجود در بافت تاریخی روستاست. این مسجد فضای کوچکی دارد و در یکی از اضلاع آن، چند پنجره‌ی کوچک مشاهده می‌شود. بر روی بام مسجد نیز گنبدی کاهگلی خودنمایی می‌کند.

حمام اصفهک

یکی از بناهای تاریخی روستا که در بافت قدیم آن قرار دارد، حمام اصفهک است که معماری مشابه حمام‌های قدیمی دارد. این حمام شامل قسمت‌های مختلفی همچون درگاه‌های کوتاه، سربینه، سکوهایی برای نشستن و حوضی در مرکز است. امروزه، تمامی این قسمت‌ها بازسازی شده‌ و امکان بازدید از آن‌ها برای عموم فراهم است.

آداب و رسوم مردم روستا

در روستای اصفهک که قدمت بسیاری نیز دارد، آداب و رسوم خاصی در بین مردم متداول است. برای مثال، یکی از رسم‌های جالب مردم این روستا مراسم چراغن اصفهکی است. این رسم به‌علت نبود برق در زمان قدیم، در بین مردم تداول داشته است.

شیوه‌ی برگزاری مراسم به این صورت بود که اهالی روستا در منزل یکی از اقوام جمع می‌شدند و فانوسی با خود می‌بردند. با این کار ضمن انجام صله رحم و باخبرشدن از اوضاع یکدیگر، نیازی به روشن‌کردن فانوس در همه‌ی خانه‌ها نداشتند. بدین ترتیب، هم محفلشان گرم‌تر بود و هم روشنایی بیشتری داشتند.

امروزه، مردم روستا برای زنده نگه‌داشتن این رسم قدیمی، هنگام تاریک‌شدن هوا، در مکان‌هایی از روستا فانوس‌هایی را روشن می‌کنند.

آدرس روستای اصفهک و مسیر دسترسی به آن

روستای اصفهک در کیلومتر ۳۸ شرق طبس از توابع استان خراسان جنوبی قرار دارد. برای دسترسی به این روستا ابتدا باید به شهر طبس بروید. سپس، در آنجا وارد خیابان خرمشهر شوید و به‌طرف بلوار شهید عباس‌پور برانید. از این بلوار، به جاده‌ی طبس-دیهوک وارد شوید و با پیمودن مسیری ۳۸ کیلومتری، به روستای مزبور برسید.

شرایط اقامت در روستا

در بافت تاریخی روستای اصفهک اقامتگاه بوم‌گردی زیبایی قرار دارد که پذیرای مسافران از نقاط مختلف کشور است. این اقامتگاه امکاناتی همچون رستوران، سرویس بهداشتی و حمام برای رفاه اقامت‌کنندگان دارد.

بهترین زمان سفر به روستای اصفهک

به‌دلیل قرارگیری این روستا در منطقه‌ی کویری، سفر به آن در فصل‌های سرد سال یعنی پاییز و زمستان مناسب‌تر است. البته، در اوایل بهار نیز هوای این روستا چندان گرم نیست و مناسب گردشگری است. سپس، به‌تدریج دمای هوا در این روستا رو به گرمی می‌گذارد و تحمل گرما به‌خصوص در اواسط تابستان برای گردشگران بسیار دشوار می‌شود. بنابراین، کمتر کسی در تابستان به این روستا سفر می‌کند.

بازدید از روستای اصفهک و بافت تاریخی آن را از دست ندهید

در کشورمان روستاهای متعددی وجود دارند که با داشتن طبیعتی زیبا و هوایی پاک و بدون آلودگی، شهرت بسیاری کسب کرده‌اند. روستای اصفهک نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ اما طبیعت آن کم‌نظیر است. در واقع، این روستای کویری با برخورداری از بافتی تاریخی با معماری متفاوت و درختان نخل و نارنج، شهرت بسیاری دارد. «دستی بر ایران» پیشنهاد می‌کند که در سفر به طبس، از این روستا دیدن کنید.

روستای گردشگری اصفهک کجاست؟

این روستا که از توابع بخش دیهوک محسوب می‌شود، در شهر طبس استان خراسان جنوبی قرار دارد. موقعیت مکانی این روستا را در نقشه زیر می‌بینید:

پرسش‌های متداول درباره روستای اصفهک

لطفاً پس از مطالعه‌ی متن حاضر و بررسی پرسش و پاسخ‌های زیر، نظر یا انتقاد خود را در بخش دیدگاه‌های همین پست مطرح کنید. ما مشتاقانه آماده‌ی شنیدن آن‌ها هستیم و در زمانی کوتاه به شما پاسخ می‌دهیم.