معرفی ذخیره گاه زیست کره دشت ارژن و تالاب پریشان

ذخیره گاه زیست کره ارژن و تالاب پریشان که در بخش جنوبی رشته کوه های زاگرس و در شصت کیلومتری غرب شیراز قرار دارند، در فهرست ذخیره گاه های زیست کره ایران در یونسکو ثبت جهانی شده اند. همچنین راه مهم ارتباطی فارس به استان های خوزستان و بوشهر از کنار این منطقه می گذرد. در شمال این منطقه روستای دشت ارژن و در غرب منطقه شهر کازرون به فاصله بیست کیلومتری واقع شده اند.

در حد فاصل تالاب ارژن و دریاچه پریشان منطقه ای به وسعت حدودا شش هزار هکتار غالبا از جنگل های انبوه بلوط وجود دارد. این جنگل ها به عنوان محدوده امن ذخیره گاه زیست کره ارژن و پریشان انتخاب شده اند. از سال 1978 میلادی توجه ویژه ای به این جنگل ها شد. به طوری که از هر گونه فعالیت کشاورزی و دامداری و فعالیت های انسانی در آن جلوگیری به عمل آمد.

دشت ارژن مساحتی تقریبا ۹۰ کیلومتر مربع و ارتفاعی معادل ۱۹۹۰ متر دارد. این دشت توسط ارتفاعات محصور می باشد. از سوی دیگر سیستم آب های سطحی و همچنین تغذیه سطحی و زیر سطحی در این منطقه بسته است. اما به دلیل فرایند تبخیر و خرد شدگی سطوح سخت و فرار آب از درز و شکاف ها، انباشتگی آب که گاه یک متر عمق دارد موقتی است. در نتیجه آبی در این دشت باقی نمی ماند.

تالاب بین المللی پریشان یک تالاب آب شیرین دائمی است که ارتفاع آن از سطح آب های آزاد ۸۲۰ متر است. تالاب پریشان وسعتی معادل ۴۷۰۰ هکتار و حوضه آبریزی به مساحت ۲۶۶ کیلو مترمربع دارد. این تالاب در دوازده کیلومتری جنوب شرقی شهر کازرون و در حاشیه ارتفاعات زاگرس واقع شده است. عمق متوسط تالاب یک و نیم متر بوده و در عمیق ترین قسمت ها پنج متر می باشد.

نام های دیگر این تالاب، مور، پریشان و فامور است. تالاب پریشان در کنوانسیون رامسر به عنوان تالاب بین المللی ثبت گردیده و در مجموعه مناطق حفاظت شده توسط یونسکو و پروژه انسان و کره مسکون (MAB) به عنوان ذخیره گاه زیست کره انتخاب شده است. این تالاب از تالاب های مهم جهت پرندگان مهاجر می باشد.

بیشتر ساکنان منطقه کشاورز و باغدار بوده و عشایر نیز در منطقه به دامداری مشغولند. در مواقع پرآبی تالاب حاشیه نشینان به صورت محلی به صید ماهی نیز می پرداختند.

تاریخچه ثبت ذخیره گاه زیست کره ارژن و تالاب پریشان

این منطقه در سال 1972 میلادی با وسعت ۱۹۱ هزار هکتار به عنوان پارک بین المللی انتخاب گردید. در 1982 میلادی با کاهش وسعت به ۵۶۷۱۳ هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده ارژن و پریشان در یونسکو معرفی شد. پس از آن در مدت زمان کوتاهی از طرف سازمان ملل به عنوان ذخیره گاه زیست کره ارژن و پریشان معرفی گردید.

جاذبه های بوم گردی ذخیره گاه زیست کره ارژن و تالاب پریشان

درختان بلوط در ارتفاعات میانکتل و دشت برم گونه غالب این منطقه می باشند. این درختان در فصل رویش منظره بسیار بدیعی از جنگل های زاگرس را نمایش می دهد. نرگس زار فامور در جنوب شرقی تالاب در فصل پاییز و زمستان دشتی مملو از گل های نرگس است.

آبشارهای دشت ارژن با ارتفاعی بالغ بر پنجاه متر در شرق منطقه و در دامنه ارتفاعات کوه بیل واقع شده اند به طوری که از فواصل بسیار دور نیز قبل رویت می باشند.

یک کاروانسرای قدیمی در این منطقه وجود دارد که در جاده میانکتل واقع شده است و مربوط به دوره قاجار می باشد. امامزاده عبدالله در روستای وارک (دشت برم)، امامزاده پیر ابوالحسن در روستای ابوالحسنی، امامزاده پیربنکی در جاده کتل پیرزن، امامزاده بی بی حوری در شرق تالاب پریشان و دامنه کوه عربان، راه های قدیمی و تاریخی موجود در منطقه سایر جاذبه های این تالاب هستند.

جاده قدیمی شیراز به بوشهر معروف به کتل پیرزن که هنوز قابل استفاده است نیز یکی از دیدنی های این منطقه می باشد. این جاده در برخی از نقاط، به شکل زیبایی بر روی پرتگاه ها طراحی شده است.

پوشش گیاهی این ذخیره گاه های زیست کره

در بلندترین ارتفاعات منطقه حفاظت شده ارژن و پریشان (قله چاه برفی با ۲۹۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا) درختان سرو کوهی به صورت پراکنده روییده اند. از کمی پایین تر از قله، جنگل بلوط شروع شده و بخش عمده منطقه را پوشانده است.

کم ارتفاع ترین بخش منطقه دشت های اطراف تالاب پریشان است. این بخش ها تنها ۸۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و گونه گیاهی غالب آن در گذشته کنار بوده ولی امروزه جز در مناطقی محدود، اثری از آن به چشم نمی خورد.

گونه های شاخص جانوری این ذخیره گاه ها

همانطور که گفته شد ذخیره گاه زیست کره ارژن و تالاب پریشان دارای دو آب و هوای کاملاً متفاوت و ارتفاعات از 800 متر تا 2900 متر است. این امر منجر به ایجاد شرایط زندگی و زیستگاههای متنوعی در سراسر منطقه شده است. به طوری که شامل جنگلهای زاگرس در قسمتهای مرکزی و جنوبی، ارتفاعات میانکتل و تالابهای ارژن و پریشان است.

وجود دو تالاب در این منطقه طیف گسترده ای از جانوران آبزی و گونه های متفاوتی را شامل می شود. مطالعات اخیر انجام شده در استان فارس، 2،253 گونه گیاهی و 398 گونه جانوری (شامل 60 گونه پستاندار ، 43 گونه ماهی ، 41 گونه خزنده و 4 گونه دوزیستان) را در این منطقه نشان داد.

در سال 1981 میلادی حدود ۱۰۵ هکتار از محدوده امن منطقه حفاظت شده ارژن و پریشان جهت طرح احیاء و تکثیر گوزن زرد ایرانی محصور شد. در پاییز 1993 میلادی، هفده راس از گوزن های زرد پناهگاه حیات وحش دشت ناز ساری به منطقه میانکتل در دشت ارژن فارس منتقل شدند و در محوطه مذکور رهاسازی شدند.

در این مدت با حفاظت و مراقبت شبانه روزی محیط بانان منطقه اهداف طرح محقق گشته و طبق سرشماری سال 2010 میلادی تعداد گوزن ها تا ۷۵ راس افزایش یافته است.

اما امروزه به دلیل عدم تطابق تعداد گوزن ها و وسعت منطقه محصور شده در میانکتل، کهولت سن برخی گوزن ها و … جمعیت این گونه در منطقه تا حد زیادی کاهش یافته است. در نتیجه جهت تامین فضای زیستی مناسب نسبت به توسعه سایت میانکتل اقدام شد. این سایت به وسعت ۳۰۰ هکتار گسترش یافت و احداث و بهره برداری از سایت ارسنجان به وسعت ۲۰۰ هکتار در سال 2011 میلادی انجام شد. خوشبختانه این فعالیت منجر به احیاء مجدد این گونه ارزشمند شد.

ویژگی های اقتصادی – اجتماعی ذخیره گاه زیست کره ارژن و تالاب پریشان

این منطقه شامل 29 روستا است که از این میان تنها 17 منطقه در اطراف تالاب پریشان متمرکز شده اند و مابقی آن در سراسر ذخیره گاه زیست کره پراکنده است. علاوه بر این، تعداد زیادی از عشایر در طول تابستان در سراسر منطقه پراکنده شده اند. در مجموع، ذخیره گاه زیست کره ارژن و تالاب پریشان تقریباً 14000 نفر جمعیت و بیش از 4500 عشایر را در خود جای داده است.

جمعیت روستایی ساکن در این منطقه عمدتاً از سه طایفه فارس ، عرب و ترک هستند. کشاورزی اصلی ترین فعالیت اقتصادی در منطقه است. افرادی که در نزدیکی تالاب ها زندگی می کنند ماهیگیری سنتی انجام می دهند. افرادی که در حاشیه شرقی تالاب ها ساکن هستند به دامداری و تولید لبنیات مشغول می باشند.

رخدادهای مهم منطقه ذخیره گاه زیست کره ارژن و تالاب پریشان:

• اولین گوساله گوزن زرد ایرانی در 2013 میلادی در سایت تکثیر و احیاء گوزن زرد ایرانی در محدوده میانکتل واقع در منطقه حفاظت شده ارژن و پریشان متولد شد.
• در بهار سال 2013 میلادی میزان مناسب بارش های فصلی منجر به آبگیری نسبی تالاب پریشان گردید به نحوی که حدود ۱۰ درصد از تالاب آبگیری شد.
• همچنین مشاهده گرازها در منطقه، تخم گذاری پرندگان آبزی و کنار آبی در نیزارها، پروازهای پرندگان بر فراز پریشان و مشاهده تعداد زیادی فلامینگو، کیشم، بوتیمار، اگرت و یک پلیکان رخ داد.

تعارضات و تهدیدهای ذخیره گاه زیست کره ارژن و تالاب پریشان

در ایران با وجود تهیه طرح‌های تفضیلی زون‌بندی، در بعضی از ذخیره گاه های زیست کره شاهد روند رو به قهقرای این مناطق هستیم. الگوی بهره‌برداری پایدار مردم محلی و حفاظت از تنوع ‌زیستی در برهه کنونی تغییر کرده است. چرای بیش از ظرفیت زیستگاه، شکار غیرمجاز و… وضعیت بعضی مناطق را دچار دگرگونی نموده است.

الگوی کلی یک ذخیره گاه زیست کره، یک هسته مرکزی حفاظت‌شده است که اطراف آن به وسیله زون ضربه‌گیر احاطه شده است. زون ضربه‌گیر جایی است که در آن فعالیت‌های انسانی به دقت پایش و مدیریت شده و در ضمن تحقیقات هم در آن انجام می‌شود.

این زون در عوض به وسیله زون انتقالی احاطه شده است. زون انتقالی جایی است که توسعه پایدار و تحقیقات تجربی در آن انجام می‌گیرد.
واقعیت این است که جمعیت ‌های انسانی به افزایش چشمگیر خویش در دهه‌های آینده ادامه خواهند داد. در نتیجه منابعی مانند هیزم، گیاهان دارویی و گوشت شکار روز به روز سخت‌تر پیدا خواهد شد.

اما مدیران مناطق حفاظت‌شده در کشورهای در حال توسعه می‌بایست این پیش‌بینی را بکنند که تقاضا برای استفاده از اندک قطعات برجای مانده از زیستگاه‌های طبیعی از این هم بیشتر خواهد شد. همچنان که تراکم کشاورزی و سکونت در مجاورت مناطق حفاظت‌شده بیشتر می‌شود، تعارضات هم بالطبع افزایش خواهند یافت.

ذخیره گاه زیست کره ارژن و تالاب پریشان در معرض تهدیدات زیر هستند:

• تصرف اراضی خریداری شده و ملی در تالاب ارژن
• خشک شدن تالاب پریشان و تصرف اراضی تالابی
• عدم آموزش مردم محلی و تامین شرایط مناسب زندگی برای آن ها
• عدم اطلاع رسانی عمومی به مردم پیرامون اهمیت ذخیره گاه های زیست کره در کشور و حفاظت از آن ها
• عدم آینده نگری نسبت به وضعیت آتی ذخیره گاه زیست کره ارژن و تالاب پریشان

دشت ارژن و تالاب پریشان در کجا قرار دارند؟

دشت ارژن در کیلومتر 60 جاده شیراز به کازرون قرار دارد. دشت ارژن نیز در همین مسیر، اما نزدیک‌تر به کازرون است. موقعیت مکانی این دشت و دریاچه پریشان را در زیر می‌بینید:

پرسش‌های متداول درباره ذخیره گاه زیست کره ارژن و تالاب پریشان

برای پیدا کردن پاسخ سایر سوال‌هایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.