حمام خان سنندج یا «حمام پیر ظهیری» مجاور مسجد داروغه، در ضلع شمالی بازار سرپوشیده‌ی سنندج و در بافت قدیمی و مرکزی شهر قرار دارد. در واقع، در بافت قدیمی شهر سنندج محلات متعددی وجود دارند که هر کدام دارای حمام‌های مخصوصی هستند. حمام خان سنندج در سال ۱۳۷۸ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و در حال حاضر از جمله جاهای دیدنی سنندج به شمار می‌آید.
دیرینگی ساخت حمام خان سنندج
با توجه به سنگ‌نوشته‌ای که در این حمام وجود دارد، دوره‌ی ساخت آن به زمان حاکمیت «امان الله خان اردلان»، والی کردستان، بازمی‌گردد. بر طبق این سنگ‌نوشته، ساخت این بنا در سال 1184 خورشیدی به پایان رسیده است.
سپس، در سال ۱۲۹۵ خورشیدی، عموی ناصرالدین شاه، فرهاد میرزای معتمد الدوله، در زمان حکومت خود این بنا را مرمت و بازسازی نمود. در طی این مرمت، تزئینات آهک موجود در بنای مزبور تجدید شد. وجود کتیبه‌هایی در ضلع شمالی و جنوبیِ سکوهای سربینه این حمام که تاریخ ۶۹۴ هجری قمری روی آنها حک شده است، گواهی بر این ادعاست.
از آن‌جا که مالکیت این حمام در دوره‌های بعد به شخصی به نام «ظهیری» تعلق می‌گیرد، با عنوان حمام پیر ظهیری نیز شناخته می‌شود. حمام مزبور در سال ۱۳۷۷ خورشیدی به اداره کل میراث فرهنگی واگذار گردید و یک سال بعد مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.
ویژگی‌ها و سبک معماری
این حمام با استفاده از مصالح مختلفی از قبیل سنگ، آجر و آهک و ملات آبی به طور گسترده ساخته شده است. بنای مزبور، همانند تمامی حمام‌های قدیمی دارای بخش‌های اصلی زیر است:
- سردر ورودی، هشتی، سربینه (حمام سرد)، میان در، بینه (حمام گرم)، خزینه، خلوتی، سرویس‌های بهداشتی، آب‌انبار اضافی و تون (محلی در زیر خزینه‌ی آب گرم حمام برای سوزاندن سوخت).
قسمت میان دَر، یا میان رو این حمام همان قسمتی است که حمام سرد یا سربینه را به حمام گرم یا بینه متصل می‌کند.
این بنای تاریخی دارای حوض‌ها و یا آب‌نماهای زیبایی است که با استفاده از آب قنات پر آب می‌گردند. این حوض‌ها موجب می‌شوند که حمام از جلوه‌ای زیبا برخوردار شود. تعداد این آب‌نماها در بخش های مختلف، متفاوت است که در زیر به شرح آنها می‌پردازیم:
- بخش سربینه یا حمام سرد: دارای سه آب‌نما
- بخش بینه یا حمام گرم: دو آب‌نما
- هر کدام از خلوتی‌ها دارای آب‌نمایی در کف
- در طی مرمت این بنا، دو آب‌نما از سکوهای آن نیز کشف شدند. شواهد موجود نشان از آن دارند که این آب‌نماها در دوره‌ی «امین التجار» پر شده‌اند.
استفاده از سنگ مرمر در کف و سنگ تیشه‌ای منطقه، در ِازاره و درپوش سربینه، از خصوصیات ویژه‌ی این بنا به شمار می‌آید. علاوه بر آن، سقف بنای مزبور، ترکیبی از تاق و گنبد است که به استحکام و ایستایی آن افزوده است.
یکی دیگر از ویژگی‌های متمایزکننده‌ی حمام خان سنندج نسبت به سایر حمام‌های عمومی، وجود مجسمه‌های افرادی از اصناف متفاوت است. به عنوان مثال:
- مجسمه خان، مجسمه بزاز، پهلوان، حجره دار، میرزا و…
قسمت ورودی حمام مزبور چند پله به طرف پایین دارد که با پایین رفتن از آنها در چوبی کوچکی مشاهده می‌شود. چهارچوب آجری در این حمام کوتاه است و افراد برای ورود به آن باید سر خود را خم کنند.
با عبور از این در چوبی، قسمتی مشاهده می‌شود که در گذشته شخصی به عنوان «دخل‌دار» در آن‌جا حضور می‌یافت. در این قسمت روی میز دخل‌دار، کاسه‌ای سیمگون قرار دارد که اشخاص هنگام وارد شدن به حمام مزد او را به داخل آن می‌انداختند.
امروزه بخش کوچکی از این حمام پس از مرمت‌های طولانی به بخش خصوصی واگذار شده است و به عنوان سفره‌خانه کاربرد دارد.
آدرس حمام خان سنندج
مسیرهای دسترسی مختلفی برای بازدید از این حمام وجود دارند که در زیر به شرح برخی از آنها می‌پردازیم:
- دسترسی از طریق خیابان‌های انقلاب و طالقانی
- دسترسی از راه میدان انقلاب
- دسترسی از طریق خیابان چهار باغ و کوچه‌های پشت بازار
- دسترسی از طریق شمال میدان سنندج
تزیینات حمام
قسمت‌های مختلف این حمام دارای تزئینات منحصربه‌فردی است که بر زیبایی آن می‌افزاید. برای مثال، بر روی دیوارهای حمام مزبور نقوشی از طرح طاووس، گل و گیاه، نقش‌های حیوانی و انسانی و نقش پرندگان به چشم می‌خورند. استفاده از این نقوش در دوران قاجار رواج بسیاری داشته است که همین گواهی بر متعلق بودن حمام به این دوره به شمار می‌آید.
در قسمت سربینه‌ی این حمام و در سقف آن نقش چهار طاووس و نقش‌های انسان و پرنده وجود دارند که زیبایی آن را دو چندان کرده‌اند. حاشیه‌ی این نقوش و طرح‌های اسلیمی با استفاده از اشکال هندسی زینت یافته‌اند که موجب می‌شود بیننده تصور کند این نقوش داخل قابی قرار گرفته‌اند.
بازدید از حمام خان سنندج را در برنامه سفر بگنجانید
حمام خان سنندج یکی از حمام های سنتی ایران است که به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، مورد توجه گردشگران قرار دارد. دستی بر ایران از شما دعوت می‌کند ضمن رعایت اصول گردشگری مسئولانه از این اثر تاریخی و سایر جاذبه‌های گردشگری سنندج بازدید نمایید.
حمام خان سنندج کجاست؟
این حمام در ضلع شمالی بازار سرپوشیده‌ی سنندج، در نزدیکی مسجد داروغه و در بافت قدیمی و مرکزی شهر قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این حمام تاریخی را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره حمام خان سنندج
اگر پاسخ پرسش‌های خود را در موارد زیر پیدا نکردید، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست، سوالهایتان را با ما در میان بگذارید. ما در اولین فرصت به آنها پاسخ خواهیم داد.
حمام خان سنندج چه تاریخچه و قدمتی دارد؟
طبق سنگ‌نوشته‌هایی موجود در حمام، این بنا در دوران حاکمیت امان‌الله‌خان اردلان، والی کردستان ساخته شده و ساخت آن در سال ۱۱۸۴ خورشیدی به پایان رسیده است. در سال ۱۳۷۷، اداره‌‌کل میراث فرهنگی این خانه را خریداری کرد و پس از ثبت در فهرست آثار ملی ایران در سال ۱۳۷۸، مرمت آن را آغاز کرد.
معماری حمام خان سنندج چگونه است؟
حمام خان سنندج سبکی مشابه سایر حمام‌های ایرانی دارد و از بخش‌های مختلف آن می‌توان به سردر ورودی، هشتی، سربینه (حمام سرد)، میان‌در، بینه (حمام گرم)، خزینه، خلوتی، سرویس‌های بهداشتی و آب‌انبار اضافی اشاره کرد. در دو سکوی حمام دو آب‌نما وجود داشته که به احتمال زیاد، در زمان امین‌التجار پر شده بودند و بعدها در پی‌گردی و مرمت کشف شدند.
ویژگی حمام خان سنندج که به آن تمایز می‌بخشد، چیست؟
مهم‌ترین ویژگی این بنای تاریخی تزیینات کم‌نظیر آن است؛ مانند آهکبری‌های پرنقش‌و‌نگار با طرح‌های هندسی، گل و گیاه، نقش‌های حیوانات و انسان و ترکیب انسان و پرندگان، کاشی‌کاری هفت‌رنگ با طرح‌های اسلیمی و موضوع شکار و نبرد شیر و اژدها، طرح‌های گل و برگ و بلبل قاجاری و… .
افزون بر این‌ها، مجسمه‌های افرادی از اصناف مختلف مانند مجسمه‌ی خان، مجسمه‌ی بزاز، پهلوان، حجره‌دار، میرزا و… در این حمام قدیمی، در خور توجه است.
