طبق آئین زرتشت، روز دوم هر ماه به نام نخستین امشاسپند و مَلِک دیانت، «بهمن» نام گرفته است. به همین دلیل در روز دوم از یازدهمین ماه سال، به دلیل توافق نام ماه و روز، جشن بهمنگان برگزار می‌شود. این جشن هنوز در بخش‌های مرکزی و غربی از جمله آداب و رسوم ایرانی به حساب می‌آید و هرساله برگزار می‌شود.
جشن مزبور، از قرون پس از ساسانیان تا پیش از حمله‌ی مغول در بین مردم مرسوم بود و با آداب خاصی برگزار می‌گردید. فرخی سیستانی درباره‌ی این جشن قصیده‌ای سروده است که در ادامه یک بیت از آن را ذکر می‌کنیم:
فرخش باد و خداوند فرخنده کُناد
عید فرخنده بهمنجه و هم بهمن ماه
جشن بهمنگان در اوستا
در کتاب دینی زرتشتیان، بهمن به صورت vohumana آمده است که مرکب از دو جزء vohu به معنای خوب و نیک و man به معنی اندیشیدن است. این کلمه در فارسی جدید به صورت بهمن ذکر شده و در کل به معنای «نیک منشی» است.
این امشاسپند در جهان مینوی در قالب نیک منشی، خوب‌اندیشی، خرد و دانایی خداوند و از جمله صفات بارز اهورایی به شمار می‌رود. این در حالی است که در جهان مادی و صورت زمینی، به عنوان سرپرست و نگاهبان انسان و ستور شناخته می‌شود. با توجه به این‌که نام ماه یازدهم سال نیز بهمن است، در روز دوم ماه بهمن بنا بر قاعده‌ی کلی به جهت توافق ماه و روز جشن بهمنگان برگزار می‌شود.
آداب و رسوم جشن
آداب و رسومی که در گذشته و در جشن بهمنگان انجام می‌گرفت به «وزیر خردمند شاه ویشتاسب» یعنی «جاماسب» منسوب است. به عقیده‌ی ایرانیان، انجام این رسوم، نتایج پرسودتری را برای آنها به بار می‌آورد. هم اکنون، تعدادی از این آداب و رسوم، از خاطر رفته و تعدادی هنوز متداول است که برخی از آنها به شرح ذیل هستند:
پختن نوعی آش بهمنگان به نام دیگ بهمنجه:
این آش را اغلب بزرگان قبایل مهیا می‌کردند و سپس یک میهمانی ترتیب می‌دادند تا همگان به دور یک سفره جمع شوند. البته، آماده‌سازی آش توسط طباخان انجام می‌شد و به فروش می‌رسید.
در دستور پخت این آش، انواع گوشت، سبزی، حبوبات فصلی وجود دارند و در آن از گیاه بهمن سرخ و سفید نیز استفاده می‌شود. این گیاه، خواص دارویی بسیاری دارد و به عقیده‌ی ایرانیان باستان از خواص درمانی ویژه‌ی این گیاه، کمک به تقویت حافظه است. به همین جهت آنها در اغلب غذاهای خود از گیاه مزبور استفاده می‌کردند.
علاوه بر آن، ایرانیان گیاه خشک شده‌ی بهمن سرخ یا سفید را خشک و دم می‌کردند و یا گَرد آن را بر روی غذا می‌پاشیدند. همچنین، این گیاه را با گَرد قند و نبات می‌آمیختند و میل می‌کردند. در روز جشن بهمنگان نیز چنین رسم بود که به هنگام صبح این گیاه را با شیر تازه و خالص مخلوط و میل کنند.
جمع کردن گیاهانی با خواص دارویی:
همچنین، آنها طی تشریفاتی به کوه و دشت می‌رفتند و گیاهان دارای خواص دارویی را جمع می‌کردند و به خانه می‌آوردند. علاوه بر آن، شیره‌ها، روغن‌های نباتی، ساقه‌ها، چوب‌ها و برگ‌های سوزاندنی را آتش می‌زدند تا بوی خوش در هوا بپراکند و محیط را گندزدایی نماید.
پوشیدن لباس تمیز و کوتاه کردن مو و ناخن:
به عقیده‌ی زرتشتیان، انجام این اعمال در روز جشن بسیار نیک و پسندیده بود. بنابراین، آنها در روز جشن از نظافت و پاکیزگی خود غافل نمی‌شدند.
جلوگیری از سر بریدن حیوانات و خوردن گوشت آنها:
زرتشتیان معمولاً در روز جشن، سر بریدن حیوانات و خوردن گوشت را مناسب نمی‌دانستند. این بدان جهت بود که باور داشتند با منع خوردن گوشت می‌توانند از بیماری‌های ناشی از آن جلوگیری کنند.
در کتابی از «شمس الدین صوفی دمشقی» درباره‌ی این جشن چنین آمده است:
«دیگر از اعیاد ایرانیان بهمنجه است که آن را در نخستین روز از ماه بهمن جشن می‌گیرند. بزرگان و پیشوایان خراسان و دیگر مردمان در آن روز هر دانه‌ای را که خوردنی است می‌پزند و هرچه از بقولات ببینند در آن روز فراهم می‌آورند و طبخ می‌کنند. اما در شام حبوبات گوناگون را در روز عاشورا می‌پزند.»
البته، این جشن در دربار شاهان، بارگاه خلیفگان و در حضور امیران و فرمانداران با تشریفات ویژه‌ای انجام می‌گرفت. برای این‌کار، میهمانی بزرگی ترتیب می‌دادند و دیگ آش بهمنجه به هنگام نیم‌روز آماده می‌شد تا پذیرای مهمانان باشد.
اعران و خطیبان نیز سروده‌ها و خطبه‌هایی را برای روز جشن آماده می‌کردند تا برای تهنیت عید، تقدیم دربار پادشاهان کنند.
آشنایی با جشن بهمنگان، همانا آشنایی با فرهنگ نیاکان ماست
جشن بهمنگان یکی از آئین‌های جالب و کهن ایرانی محسوب می‌شود که از گذشته تا امروز برگزار می‌گردد. دستی بر ایران در تلاش است از طریق معرفی جامع و جذاب میراث ناملموس فرهنگی شما را بیشتر با آنها آشنا کند.
