قمصر از توابع شهر کاشان در استان اصفهان است که در منطقه کوهپایه ای قرار دارد. این شهر، جزو بهترین مناطق، برای پرورش گل محمدی (رز) جهت تولید گلاب است. بخش قمصر، بنام ترین و مناسب ترین منطقه در سطح کشور از نظر صنعت گلاب گیری است. همه ساله در میانه فصل بهار جشنواره گلاب گیری قمصر کاشان در این شهر برگزار می شود و این شهر از محبوب‌ترین جاهای دیدنی کاشان به حساب می‌آید.
شیوه انجام جشنواره گلاب گیری قمصر کاشان
از سال های بسیار دور، در بسیاری از شهرهای کاشان مراسمی به نام جشنواره گلاب گیری انجام می شود. از آنجا که گل محمدی در اواسط اردیبهشت ماه می شکفد، مراسم گلاب گیری هم در این زمان انجام می شود. برای جشن گلاب گیری، مردم قمصر و دیگر شهرها قبل از طلوع آفتاب به چیدن گل ها مشغول می شوند.
گل محمدی در هنگام سپیده دم صبح و قبل از طلوع آفتاب بهترین شرایط را برای تبدیل به گلاب دارد. بعد از چیدن گل ها، آنها را به کارگاه می آورند و با استفاده از دستگاه های خاص آن را تبدیل به گلاب می کنند.
در گذشته جشن گلاب گیری، با آداب و رسوم خاصی انجام می شد. امروزه این آداب و رسوم رنگ باخته اند، اما کارگاه های تولید گلاب همواره دایر هستند. طول جشنواره گلاب گیری هم از اواسط اردیبهشت تا اواسط خرداد است.
جشنواره گلاب گیری قمصر کاشان به شیوه ای خاص انجام می شود. در این شیوه، دیگ ها به همراه گل های چیده شده به کنار رودخانه منتقل می شوند. سپس مراسمی مذهبی برگزار می شود و در آن به خواندن دعا مشغول می شوند.
سپس دیگ ها را به کارگاه های گلاب گیری منتقل می کنند. در هنگام جشنواره، در کنار هر باغچه و گلستانی کارگاه های گلاب گیری برپا می شوند. در این مواقع، گردشگران زیادی در این مکان ها جمع می شوند تا مراسم را از نزدیک تماشا کنند.
تاریخچه گلاب گیری در قمصر
پرورش گل محمدی و صنعت گلاب گیری در قمصر، قدمتی دیرینه دارد. این صنعت به قرن هشتم و نهم میلادی بر می گردد. گلاب پاش های قبرستان قدیمی امام زاده داوود قمصر، گواهی بر این ادعا هستند. مسلمانان قرن هشتم و نهم برای معطر کردن قبرهای اموات، در داخل قبرها گلاب قرار می دادند.
شرایط لازم جهت پرورش گل محمدی
برای پرورش گل محمدی، نیاز به فراهم آوردن شرایط خاصی وجود دارد که عبارتند از:
- خاک های شنی با بافت ریز
- دمای ۲۱ درجه سانتی گراد در روز و ۱۵ درجه در شب
- آبیاری با دوره ی ۷ الی ۲۰ روزه و ۴ الی ۱۴ مرتبه در سال
تمامی این شرایط در منطقه قمصر کاشان فراهم است. به همین دلیل است که شهر قمصر، در نزدیکی کاشان و منطقه کوهپایه ای، این شرایط را داراست.
ویژگی گل های محمدی و تولید گلاب
گل محمدی که به طلای معطر هم شهرت دارد، از جمله گیاهان کم توقع است که پرورش آن بسیار راحت است. گیاه این گل در شرایط سخت از نظر خاک، اقلیم، آب و شیب زمین رشد می کند. نام علمی این گل، رز داماسنا می باشد و به عنوان یکی از گل های خاص ایران شناخته می شود.
در زمان ملکشاه سلجوقی، نماینده یکی از اتابکان روم شرقی، بوته ای از گل محمدی را از قمصر به دمشق آورد. در آن زمان دمشق را داماسکوس می نامیدند. به همین علت، نام علمی گل محمدی به رز داماسنا شهرت می یابد.
این گل، بومی سرزمین ایران است و کاشت و پروش آن در ۱۴ استان رواج دارد. استان اصفهان جزو مناطق مهم پرورش گل محمدی است. از نظر تولید گلاب و اسانس هم شهرستان کاشان مقام اول را در کشور کسب کرده است. به همین دلیل است که جشنواره گلاب گیری قمصر هم در نزدیکی کاشان برگزار می شود.
شهر قمصر کاشان، قدیمی ترین و به نام ترین مرکز پرورش گل محمدی و تولید عطر و گلاب است. تولید گلاب در دیگر شهرهای کاشان از قبیل نیاسر، برزک، سده و کامو نیز انجام می شود. لازم به ذکر است که تولید گلاب در این مناطق رواج نداشت، بلکه بعدها این صنعت از قمصر به این مناطق انتقال یافت.
روش انجام گلاب گیری در قمصر کاشان
گلاب گیری در قمصر به دو شکل سنتی و صنعتی انجام می شود. در این منطقه، بیشتر از روش سنتی استفاده می شود و کارگاه هایی برای تولید گلاب ایجاد شده اند. در هر دو روش سنتی و صنعتی، اساس کار یکسان است و بر اساس عمل تقطیر می باشد.
ابزار کار در روش سنتی بسیار ساده است، ولی در این روش زمان زیادی صرف می شود. وسایل سنتی لازم برای گلاب گیری عبارتند از دیگ مسی، در مخصوص دیگ، نیچه یا لوله آلومینیومی با زاویه ۴۵ درجه، پارچ مسی و دستگاه گرمایشی به نام شاخه که با نفت سفید یا گازوئیل کار می کند.
در این روش چند کیلوگرم گل محمدی را با مقداری آب به داخل دیگ می ریزند. سپس، درپوش مخصوص دیگ بر روی آن گذاشته می شود. بعد از محکم کردن درب دیگ، نیچه ها را در جای مناسب خود می گذارند.
یک طرف لوله های نیچه به پارچ مسی و طرف دیگر به درپوش دیگ متصل هستند. پارچی که نیچه به آن متصل است در داخل آب سرد قرار می گیرد تا عمل تقطیر به خوبی انجام شود. در مرحله بعدی چراغ کوره ای یا شاخه زیر دیگ را روشن می کنند.
حدود ده دقیقه زمان لازم است تا محتویات داخل دیگ بجوشند. بعد از جوشیدن، بخارات حاصل با عبور از لوله های نیچه با پارچ مسی برخورد می کند. از آنجا که این پارچ در آب سرد قرار دارد بخارات حاصل سرد می شود و عمل میعان صورت می گیرد. در نتیجه گلاب مرغوبی تولید می شود. گردشگران بسیاری همه ساله با شرکت در جشنواره گلاب گیری قمصر مشتاق دیدن همین فرایند هستند.
حدود ۴ الی ۵ ساعت زمان لازم است که پارچ مسی پر از گلاب شود. با پر شدن پارچ آن را به ظرف دیگری انتقال می دهند و دوباره مراحل بالا از سر گرفته می شود. بنابراین، تولید گلاب به روش سنتی زمان بر است و به وقت و انرژی زیادی نیاز دارد.
با اینکه هنوز هم کارگاه های سنتی گلاب گیری در منطقه قمصر وجود دارند، اما کارخانه هایی برای تولید گلاب نیز احداث شده اند. در این کارخانه ها، با استفاده از دستگاه و طی مراحلی گلاب صنعتی تولید می شود.
اهمیت گلاب گیری و فعالیت های جنبی صنعت تولید گلاب
جشنواره گلاب گیری در مناطقی چون قمصر که شغل بیشتر مردم کشاورزی می باشد، بسیار حائز اهمیت است. کار کشاورزی نمی تواند به تنهایی اشتغال و درآمد کافی برای جوانان فراهم آورد. بنابراین، توسعه مشاغل جنبی از قبیل گلاب گیری می تواند از مهاجرت افراد به شهرها جلوگیری به عمل آورد.
صنایعی از قبیل گلاب گیری اهمیت بسیاری در روستاها دارند که در زیر به آنها اشاره شده است:
- سرمایه گذاری ناچیز و ابزار و وسایل ساده و ابتدایی
- فعالیت پایه اقتصادی جهت توسعه منطقه
- اشتغال زایی
- جلوگیری از مهاجرت جمعیت منطقه
- پتانسیل قوی در توسعه صنعت گردشگری
- صادرات محصول و ارز آوری
تولید اسانس و عطر از فعالیت های جنبی صنعت گلاب گیری هستند. این فعالیت ها در قمصر همزمان با گلاب گیری انجام می شوند. در روش سنتی، وقتی گلاب تهیه شد، بر روی آن یک لایه روغنی ایجاد می شود. این لایه روغنی با سرنگ برداشته می شود و به عنوان عطر مورد استفاده قرار می گیرد.
بازدید از جشنواره گلاب گیری قمصر را از دست ندهید
با وجود اینکه جشنواره گلاب گیری در گذشته با آداب و رسوم خاصی همراه بود، اما امروزه هم جذابیت خاص خود را دارد. استشمام عطر گل محمدی در باغچه ها و گلستان های شهر قمصر تجربه ای است که با حضور در جشنواره می توان به آن دست یافت.
در صورتی که با تورهای داخلی یا به صورت شخصی قصد سفر به کاشان را دارید، از جشنواره گلاب گیری قمصر کاشان هم دیدن کنید. با وجود این جشنواره، بهترین زمان برای این مسافرت فاصله بین اواسط اردیبهشت تا خرداد است. امیدواریم از تماشای این جشنواره در کنار بازدید از سایر جاذبه های گردشگری کاشان لذت کافی را ببرید.
