تراش روی شیشه؛ از صنایع دستی جذاب ایران

تراش روی شیشه یکی از صنایع دستی محبوب کشورمان است که در شهر اصفهان رواج بیش‌تری دارد. این هنر دستی، به دلیل جذابیت هنری، به کشورهایی نظیر چین و ایتالیا نیز گسترش یافته است.

هنرمندان با ذوق ایرانی با استفاده از این هنر، به تزیین انواع ظروف دکوری و ظروف مورد استفاده در منزل می‌پردازند. آن‌ها برای این کار قادرند از ابزارهای دستی و ماشینی بهره ببرند. در این مقاله، این رشته از صنایع دستی ایران را بیش‌تر شرح می‌دهیم.

ابزار تراش روی شیشه

این هنر دستی که گاهی با عنوان «تراش‌کاری شیشه و بلور» نیز از آن یاد می‌شود، ابزارها و دستگاه‌های خاصی نیاز دارد. این ابزارها، علاوه بر کاربردی که در ایجاد تراش بر سطح شیشه دارند، برای از بین بردن لبه‌ها، تیزی و ناهمواری آن نیز به کار می‌روند.

برخی از ابزارآلات مورد استفاده در این رشته از صنایع دستی عبارتند از:

• سمباده و دستگاه‌هایی مشابه مَته با لبه‌های دو یا سه قسمتی.

از ابزارهای بالا صرفاً برای تزیین لوازم شیشه‌ای استفاده نمی‌شود. این ابزارآلات، جهت طراحی پانل‌ها یا صفحات شیشه‌ای بزرگ نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

انواع تراش روی شیشه

این هنر دستی که یکی از انواع هنر تزیین شیشه محسوب می‌گردد، دارای انواع مختلفی است که در زیر به شرح آن‌ها میپردازیم:

تراش روی شیشه با گل‌های رنگی:

برخی از شیشه‌های مورد استفاده در دکوراسیون، به «شیشه‌های کهنه‌کاری» شده شهرت دارند. این دسته از شیشه‌ها، طی مراحل بسیار سخت و طولانی تهیه می‌شوند و متخصصین این حوزه بسیار محدود هستند که تمایلی برای افشای راز تهیه‌ی این شیشه‌ها ندارند‌.

چنانچه بر روی شیشه‌های کهنه‌کاری‌شده از گل‌های طلایی و مسی استفاده شود، جلوه‌ی بسیار زیبایی به خود می‌گیرند. در واقع، این شیوه یکی از انواع روش‌های تراش روی شیشه است که توسط هنرمندان این رشته اجرا می‌شود.

با این وجود، یکی از ترفندهای ایجاد ترک و کهنه‌کاری در شیشه، روش سرد کردن و گرم کردن بلافاصله‌‌ی شیشه‌ی حرارت دیده، در کوره است. در این روش، استادکار، مواد حرارت دیده را در داخل آب سرد غوطه‌ور می‌سازد.

در نتیجه‌ی این کار، خطوط ترک در شیشه پدیدار می‌گردند. سپس، بلافاصله، شیشه‌ی سرد شده را درون کوره می‌برد تا از شکستن آن جلوگیری نماید. به این ترتیب، خطوط زیبای ترک، در بطن کار ایجاد می‌گردند.

تراش روی شیشه با عناصر طبیعی:

هنگامی که هنرمندان برای تزیین آیینه‌های کهنه‌کاری‌شده از اَشکال و عناصر طبیعی استفاده می‌کنند، این نوع از تراش روی شیشه را به کار می‌بندند.

تراش روی شیشه با نقش و نگار سنتی:

این نوع از تراش، با استفاده از نقش‌های اصیل و سنتی از قبیل نقش گل و بوته و… انجام می‌شود.

دستگاه تراش روی شیشه

در گذشته، از ابزارهای دستی برای خلق وسایل تزئینی استفاده می‌شد که هم اکنون تا حدودی کاربرد خود را از دست داده‌اند. امروزه، به جای این ابزارها، از دستگاه‌های پیشرفته‌ای استفاده می‌کنند که موجب می‌شود ظرافت و سرعت کار بالا برود.

دستگاه تراش روی شیشه که برای تزیین وسایل دکوری کاربرد دارد به دو صورت ایستاده و متحرک (گردان) به بازار عرضه شده است. این دو دستگاه، تنها در سرعت و انعطاف، باهم تفاوت دارند که هنرمندان متناسب با نوع قطعه، از آن‌ها بهره می‌برند.

دستگاه ایستاده، نسبت به دستگاه متحرک، سرعتِ عمل بالایی دارد که جزو مزیّت‌های آن به شمار می‌رود. در مقابل، دستگاه متحرک نیز به دلیل برخورداری از دقتِ بیش‌تر، برای قطعاتی با لبه‌های تیز و غیر هموار استفاده می‌شود.

استفاده از این هنر دستی در شیشه، آینه و کریستال

این رشته از صنایع دستی ایران، علاوه بر استفاده بر روی ظروف شیشه‌ای، جهت تزیین آینه و کریستال نیز استفاده می‌شود. البته، این هنر دستی فقط برای ظروف کاربرد ندارد و شیشه‌ها و آینه‌های گوناگون پس از برش با دستگاه‌های مختلف، با این هنر دستی تزیین می‌شوند. در نتیجه‌ی استفاده از تکنیک‌های تراش مزبور، شیشه‌ها و آینه‌های تراش خورده در رنگ‌های مختلف مورد استفاده‌ی طراحان دکوراتیو قرار می‌گیرند.

از مهمترین دستگاه‌هایی که جهت برش شیشه کاربرد دارند، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• دستگاه دیاموند، دستگاه تراش دو پله، دستگاه تراش سه پله و دستگاه تراش انگشتی.

امروزه برای تزیین آینه، ابتدا زوایا و اضلاع آن را زاویه‌دار می‌کنند یا به اصطلاح پس از «پَخ زده شدن»، آن را تراش می‌دهند. چنانچه آینه پس از تراش، حالت براق خود را حفظ کند و حالت موجدار نداشته باشد، عمل تراش به خوبی بر روی آن انجام گرفته است.

علاوه بر آن، این صنایع دستی بر روی کریستال نیز اجرا می‌شود که روش کار به شرح زیر است:

• در ابتدا، استادکار یک ظرف کریستالِ باکیفیت را انتخاب می‌کند تا طرح مورد نظر بر روی آن اجرا شود. هرچه طرح انتخابی ریزه‌کاری بیش‌تری داشته باشد، ارزش هنری محصول نیز افزایش می‌یابد.
• او بر روی ظرف کریستال مورد نظر، با توجه به طرح انتخابی، خطوط راهنما را با استفاده از ماژیکِ ضد آب ترسیم می‌کند.
• سپس، استادکار، ظرف مورد نظر را تراش می‌دهد تا طرح بر روی ظرف بنشیند.

تاریخچه کشف شیشه و آینه

در گذشته، زمانی که آتشفشان کشف شد، سنگ‌های سیلیسی از آن به دست آمدند که در دوره‌های بعدی از آن‌ها برای ساخت شیشه و آینه استفاده شد. تاریخ شیشه‌گری در ایران به دوران عیلامیان باز می‌گردد.

در زیر به شرح روش ساخت شیشه می‌پردازیم:

• ماسه‌های سیلیسی با کربنات سدیم و کربنات کلسیم (سنگ آهک) ترکیب می‌شوند.
• سپس، این مواد اولیه در داخل کوره حرارت داده می‌شوند.
• در مرحله‌ی بعد، ماده‌ی مذابی حاصل می‌شود که آن را داخل قالب خاصی سرد می‌کنند تا ظرف یا شیشه مورد نظر حاصل گردد.

صنایع دستی تزیین شیشه از آثار ناملموس کشورمان است

هنر تزیین شیشه یکی از شاخه‌های صنایع دستی ایران محسوب می‌شود که در گردشگری میراث فرهنگی جزو آثار ناملموس دسته‌بندی می‌شود. شما می‌توانید به هنگام گشت و گذار در ایران با تورهای داخلی ضمن بازدید از کارگاه‌های صنایع دستی با خرید اجناس از آن‌ها به اقتصاد جوامع محلی کمک کنید. دستی بر ایران شما را به شناخت بیش‌تر این هنر دستی فرا می‌خواند.

پرسش‌های متداول درباره تراش روی شیشه

برای پیداکردن پاسخ سایر سؤال‌هایتان، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست با ما در ارتباط باشید. ما در کوتاه‌ترین زمان به پرسش‌های شما پاسخ خواهیم داد.