باغ نگارستان تهران، مجموعه‌ی باغ و عمارتی است که با عناوین «موزه مکتب کمال‌الملک و دانشکده علوم اجتماعی» نیز شهرت دارد. در این بنای تاریخی که از جاهای دیدنی تهران به حساب می‌آید، آثار کمال‌الملک به همراه نقاشی‌هایی از «میرزا جانی نقاش»، «میرزا بابا نقاش» و «عبدالله خان نقاش‌باشی» در معرض نمایش قرار دارند. این اثر تاریخی زیبا در سال ۱۳۷۷ خورشیدی به ثبت ملی ایران رسیده است.
دیرینگی ساخت باغ نگارستان تهران
این باغ و عمارت زیبای موجود در آن را علی اکبر باغبان به دستور فتحعلی شاه قاجار طراحی و بنا نموده است. در ضلع شمالی باغ نیز گلخانه‌ی بزرگی به نام «نارنجستان» وجود دارد.
این باغ-عمارت بین سال‌های ۱۸۰۸ تا ۱۸۱۳ میلادی احداث شد؛ در ابتدا هدف از بنای آن ایجاد یک مرکز ییلاقی حکومتی در خارج از دارالخلافه‌ی تهران بود.
شایان ذکر است که فتحعلی شاه قاجار به دلیل علاقه به این باغ زیبا، ساختمان‌ها و تزئینات بسیاری را به آن افزود. این علاقه به اندازه‌ای بود که هنگامی که این پادشاه قاجار عزم سفر می‌کرد، ابتدا به این باغ می‌آمد و سپس، از آن‌جا سفر خود را آغاز می‌نمود.
در طول مدت اقامت فتحعلی شاه در باغ نگارستان، روحانیان، شاهزادگان و رجال برای دیدن او به این باغ می‌آمدند. آنها ضمن آرزوی سلامتی برای شاه، هدایایی را نیز تقدیم می‌کردند.
فتحعلی شاه پس از سفر به مسکو و بازدید از «مدرسه‌ی فلاحت امپراتوری»، اولین «مدرسه‌ی فلاحت ایران» را در این باغ دایر نمود. مدتی بعد، کمال‌الملک نیز مدرسه‌ی دیگری به نام «مستظرفه» را در یکی از بناهای جنوبی باغ، راه اندازی کرد.
این باغ در دوران پادشاهی فتحعلی شاه خارج از حصار شهر قرار داشت. تا این‌که در سال ۱۸۶۸ میلادی، ناصرالدین شاه در اواسط سلطنت خود تصمیم گرفت شهر تهران را گسترش دهد. در طی این کار، باغ نگارستان در داخل حصار جدید قرار گرفت. عمارت موجود در باغ مزبور در آن زمان به عنوان اقامتگاه تابستانی پادشاهان قاجار، مدرسه و دانشکده کاربرد داشت.
سپس، ناصرالدین شاه با احداث کاخ‌های «صاحب قرانیه و سلطنت آباد» باغ مزبور را به نهادهای حکومتی واگذار نمود. پس از آن، در سال ۱۸۸۷ میلادی، وزارت عدلیه این باغ را به مدت یک سال در اختیار گرفت.
به تدریج، به دلیل این‌که باغ مزبور از زمره‌ی بناهای سلطنتی خارج شده بود، رسیدگی به آن کمتر شد و رو به ویرانی گذاشت. با این وجود، در سال ۱۳۰۷ خورشیدی در این باغ، سه بنای بزرگ به دستور وزارت معارف بنا گردید و به «دارالمعلمین عالی» تعلق گرفت.
پس از تاریخ مزبور، بناهای دیگری نیز در این مکان ساخته شدند که در زیر به شرح آنها می‌پردازیم:
- تأسیس مدرسه علمیه در سال ۱۳۱۱ خورشیدی در یکی از سه بنای ساخته شده توسط وزارت معارف.
- تأسیس دانشسرای عالی در همان سال و تأسیس مدرسه علمیه و انتقال تمامی فعالیت‌های باغ به این دانشسرا.
- ایجاد کتابخانه برای دانشسرای عالی در سال ۱۳۱۵ خورشیدی با معاونت پروین اعتصامی.
- تأسیس موسسه‌ی لغت‌نامه دهخدا، کلاس‌های زبان خارجه، جغرافیا و کلاس‌های عمومی دانشکده ادبیات.
- آغاز به کار موسسه‌ی تحقیقات اجتماعی در سال ۱۳۳۷ خورشیدی در مکان این باغ و…
امروزه از عمارتهای این باغ به عنوان موزه‌های « تاریخ و مفاخر دانشگاه تهران»، «منیر فرمانفرمائیان»، «مکتب کمال‌الملک و مجموعه آثار علی اسفرجانی» استفاده می‌شود.
مساحت و موقعیت قرارگیری باغ نگارستان
این باغ در گذشته دارای وسعتی معادل ۴۳۲۰۰ متر مربع بود که در گذر زمان به علت تخریب‌های صورت گرفته از وسعت آن کاسته شد. هم اکنون فقط ۱۱۶۴۹ متر مربع از باغ نگارستان باقی مانده است.
در زمین باقی مانده از این باغ، ساختمان‌های متعددی بنا شده‌اند که عبارتند از:
- دانشسرای عالی پیشین، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
باغ مزبور از غرب به خیابان صفی علی شاه، از شرق به خیابان دروازه شمیران، از جنوب به میدان بهارستان، از شمال به خیابان آتشکده و محل سابق دانشکده ادبیات، محدود می‌شود. علاوه بر آن در جنوب غربی این باغ، سازمان برنامه واقع شده است.
ویژگی‌ها و سبک معماری باغ نگارستان و عمارتهای موجود در آن
این باغ و بنای تاریخی در ابتدا دارای عمارتی بود که به سبک کلاه فرنگی بنا شده بود. در معماری ایرانی، سبک کلاه فرنگی به نوعی اقامتگاه موقت اطلاق می‌شود که در فضای باز و مشجر قرار بگیرد. در این باغ، برخی از وقایع سیاسی نظیر قتل میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی، منشی و وزیر بزرگ مظفرالدین شاه، اتفاق افتاد. این اتفاقات موجب شهرت تاریخی باغ مزبور گردید.
این باغ به طور کلی دارای ۶۴ اتاق با درهای چوبی، چهار تالار، کتابخانه با ۴ سالن و ۶۰۰ متر زیربنا است. تالارهای موجود در این باغ مزین به آیینه‌کاری، نقوش طلایی و چلچراغ‌های با ارزش هستند که به زیبایی کار شده‌اند.
علاوه بر آن، در باغ-موزه‌ی مزبور اماکن دیگری نیز وجود دارند که در آنها مجموعه آثار هنرمندان معروف در معرض نمایش قرار دارند. این اماکن عبارتند از:
- مجموعه‌ی ملک‌الشعرای بهار.
- موزه مکتب کمال‌الملک.
- تالار منیر فرمانفرمائیان، نخستین تالار موزه به نام یک زن هنرمند ایرانی.
- مجموعه مجسمه‌های مینیاتوری مردم‌شناسی جهانگیر ارجمند.
- سردیس فردوسی.
- مجموعه و تالار محمود روح‌الامینی.
- مجموعه آثار مینیاتور و معرق چرم استاد علی اسفرجانی.
- دیوار صف سلام فتحعلی شاهی.
- اتاق کاشی‌های باغ نگارستان.
- موزه‌ی مجموعه‌ی آثار قلم‌زنی روی نقره، اهدایی غلامعلی ملول (وجود دو اثر قلم‌زنی از محمد مهدی باباخانی).
بازدید از باغ نگارستان و موزه‌ی موجود در آن را از دست ندهید
این باغ به سبب معماری بی‌نظیر و آثار زیبایی که در عمارتهای آن در معرض نمایش قرار دارند، از اعتبار زیادی برخوردار است. دستی بر ایران پیشنهاد می‌کند ضمن سفر به پایتخت با تورهای ایرانگردی، از باغ نگارستان و سایر جاذبه‌های گردشگری تهران دیدن کنید.
باغ نگارستان کجاست؟
مسیر دسترسی به این باغ از میدان بهارستان تهران، خیابان دانشسرا، خیابان شریعتمدار رفیع می‌گذرد. موقعیت دقیق باغ‌موزه‌ی نگارستان را در نقشه‌ی زیر مشاهده می‌نمایید:
پرسش‌های متداول درباره باغ نگارستان
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
باغ نگارستان به‌دستور چه کسی ساخته شد و قدمت آن چگونه است؟
این باغ در سال ۱۸۰۷ میلادی به‌دستور فتحعلی‌شاه قاجار و به‌عنوان اقامتگاه تابستانی وی ساخته شد.
باغ نگارستان را به چه نام‌هایی می‌شناسند؟
این باغ‌موزه را به نام‌های موزه مکتب کمال الملک و دانشکده علوم اجتماعی نیز می‌شناسند.
باغ نگارستان شامل چه قسمت‌هایی می‌شود؟
ساختمان دانشسرای عالی و کتابخانه‌ی آن، موزه‌ی هنرهای ملی، موزه‌ی کمال الملک، مجموعه‌ی مجسمه‌های مینیاتوری جهانگیر ارجمند، مجموعه‌ی عکس‌های مردم‌نگاری محمود روح‌الامینی، تعدادی از آثار به‌جامانده از ملک‌الشعرا بهار، نقاشی‌های علی اسفرجانی، تالار منیر فرمانفرمائیان و دیوار صف سلام فتحعلی‌شاه ازجمله قسمت‌های این باغ‌موزه‌ی غنی هستند.
معماری باغ نگارستان چگونه است؟
امروزه قسمت کوچکی از باغ و کاخ باقی مانده است؛ ولی بنای کاخ به‌سبک کلاه‌فرنگی ساخته شده بود و دو عمارت دلگشا و تالار قلمدان داشت. اتاق‌هایی با درهای چوبی و دو تالار در دو طرف ساختمان مرکزی این باغ قرار دارند. باغ ۶۴ اتاق، ۴ تالار، کتابخانه با چهار سالن و ۶۰۰ متر زیربنا دارد. تالارها با آینه‌کاری و نقوش طلایی و چلچراغ‌هایی باارزش تزیین شده‌اند.
