در پست قبلی اشاره کردیم که در موزه ملی ایران دو ساختمان برای نمایش اشیای موزه وجود دارند: موزه مربوط به اشیا دوره پیش از اسلام (موزه ایران باستان) و دوره پس از اسلام (موزه دوران اسلامی).
در این مطلب، موزه دوران اسلامی و اشیای آن را معرفی می کنیم که دو مقوله هنرهای ایرانی و معماری ایرانی در بر می گیرد و به دوران پس از حمله اعراب و مسلمان شدن ایرانیان مربوط می گردد. به عبارت دیگر، این مطلب شما را با ساختمان دوم آشنا می کند.
معرفی موزه دوران اسلامی ایران
این موزه، اشیا متعلق به دوران اسلامی، از قرن هفتم میلادی تا زمان معاصر را به شما معرفی می کند. اگرچه این ساختمان پیش از انقلاب سال 1357 ایران، برای اهداف دیگری ساخته شده بود، اما موزه ملی ایران در سال 1375 خورشیدی، آن را به عنوان مکانی برای به نمایش گذاشتن هنرهای ایرانی پس از اسلام در ایران، بازگشایی کرد.
این ساختمان سه طبقه دارد:
- طبقه همکف، مختص کنفرانس ها و نمایشگاه های موقتی است. خود موزه، از
- طبقه اول که بخشی از موزه را شامل می شود، و
- طبقه دوم که بخش دیگری از اشیای موزه را در خود دارد.
از آنجایی که اشیا در موزه دوران اسلامی به ترتیب زمانی چیده شده اند تا نمایانگر هنر و معماری در عصرهای تاریخی مختلف پس از اسلام باشند، بهتر است که دو طبقه بالاتر بروید تا بازدید خود را از زمان های قدیمی تر آغاز کنید و به زمان معاصر برسید.
طبقه دوم در موزه
در طبقه دوم، تاثیر ساسانیان در دستاوردهای هنری پس از اسلام، به طور چشمگیری قابل مشاهده است.
- تالار اوایل دوران پس از اسلام
نسخه های خطی قرآن، آثار اصلی به جا مانده از این دوره هستند که به عنوان بن مایه اساسی، در این طبقه به نمایش درآمده اند. این قرآن ها بیشتر به خط کوفی و بر روی کاغذ و کاغذ پوستی نوشته شده اند.
ظروف سفالی تزئین شده با نقوش مختلف چه انواع لعاب دار چه انواع بی لعاب، هم در این قسمت به نمایش درآمده اند. اشیا فلزی به سبک ساسانی، سکه های نقره عربی-ساسانی، سکه های طلا و غیره، اینجا معرفی می شوند. همچنین پارچه های ساخته شده از مواد مختلفی مانند ابریشم، در این بخش در معرض نمایش هستند.
- تالار سلجوقی (قرن های 11 و 12 میلادی)
در دوره سلجوقیان، هنرهای ایرانی شکوفا شدند و در بخش های مختلف ایران توسعه یافتند. در سفال سازی، شیشه سازی و فلزکاری، ظرافت هنر و مهارت های ظریف تر تکامل یافت و آثار هنری زیبایی تولید شد. در پارچه بافی، مواد ابریشمی و طرح های برجسته، کاملا محبوب بودند. همچنن قرآن های بسیار زیبایی در دوره سلجوقی کتابت شدند. می توانید برخی از چنین آثاری را در این بخش ببینید.
در زمینه معماری، گچ بری ها، آثار آجری و سنگی، کتیبه های آجری، آجرهای لعاب دار و کاشی ها توسعه چشمگیری یافتند. همچنین در این بخش از موزه دوران اسلامی می توانید آثار با ارزش بسیار دیگری را مشاهده کنید.
- تالار ایلخانی (قرن های 13 و 14 میلادی)
علی رغم تمام ویرانی هایی که مغول ها به بار آوردند، زمانی که در ایران مستقر شدند و فرمانروایی بر آن را آغاز کردند، هنرهای مختلفی شروع به شکوفایی و رونق کردند. فلزکاری که در شرق شکل گرفته بود، روند توسعه و گسترش در غرب را ادامه داد. آبکاری فلزاتی مانند برنز، با طلا و نقره رونق گرفت. کارهای سرامیکی، کاشی های نقاشی شده براق و ظروف سفالی لعابی به اشکال ظریف و دلپسندی درآمدند. برخی از چنین آثاری را می توانید در این بخش پیدا کنید.
شیشه سازی که از سال های آخر دوره سلجوقی آغاز شده بود، در دوره ایلخانیان به رونق و شکوقایی خود ادامه داد. همچنین، ظروف سفالی لعاب دار دو غلافی، به عنوان محصولاتی رایج، تولید می شدند.
از طرف دیگر، از آنجا که کتاب سازی، تحت حمایت مالی برخی از دولت های ایلخانی بود، خوشنویسی به عنوان یک هنر محبوب شکوفا شد و نسخه های خطی بسیار ظریف و زیبایی خلق شدند. در این بخش از موزه، آثار منحصربه فردی در معرض نمایش هستند.
برخی از برجسته ترین محراب های ساخته شده با گچ بری و کاشی کاری، در زمان ایلخانیان ساخته شدند، نمونه هایی از آنها، در این بخش از موزه دوران اسلامی به نمایش گذاشته شده اند.
طبقه اول موزه دوران اسلامی
در ادامه بازدید خود، به طبقه اول می رسید و تالارهای زیر را در آن خواهید دید:
- تالار تیموری (قرن های 15 تا 16 میلادی)
در دوره تیموریان، شیشه گری در سمرقند شکوفا شد. هنرهای دیگر، توسط دولت های مختلفی که به قدرت می رسیدند، حمایت مالی می شدند. کتاب سازی، به گونه ای استثنایی مورد حمایت بود و برخی از چشمگیرترین شاهکارها در این زمینه، در این دوره خلق شدند.
در این بخش از موزه دوران اسلامی، می توانید موزائیک کاری های ظریفی همچون کتیبه ها و کاشی کاری هایی را ببینید که در زمان تیموریان، بسیار محبوب بودند. سایر اشیا عبارتند از کاشی های نقاشی شده زیرلعاب و یک محراب مرمرین حکاکی شده، محراب موزائیکی حکاکی شده و یک منبت کاری چوبی که دعاهایی با ظرافت بر روی آن حک شده اند.
- تالار صفوی (قرن های 16 تا 19 میلادی)
در دوره صفویان، زمان شکوفایی چندین هنر مانند خوشنویسی، مینیاتور، بافت فرش ابریشم، فلزکاری با الگوی چکش کاری، سفال های آبی و سفید و غیره بود. چنین آثاری و همچنین دیگر دستاوردهای هنری و معماری، در این تالار در معرض نمایش هستند.
در معماری، کاشی های هفت رنگ پدیدار شدند و مسجدهای باشکوهی با کتیبه های زیبا، ساخته شدند که نمونه هایی از این کتیبه ها در اینجا به نمایش گذاشته شده اند.
- تالار قاجار (قرن های 19 و 20 میلادی)
در دوره قاجاریان، برخی هنرها مانند فرش بافی، روند توسعه و شکوفایی خود را ادامه دادند. هنرهای خاصی مانند منبت کاری، آینه کاری، فولادسازی با طرح های طلا، میناکاری نقره و غیره پیشرفت چشمگیری داشتند. رنگ روغن و بوم نقاشی در آن زمان در فرایند نقاشی بسیار رایج بودند و عمدتا از سبک اروپایی تقلید می شد. کاشی های هفت رنگی که همچنان تولید می شدند، مورد استقبال بسیاری از مردم قرار گرفتند. معماری قاجار، سبکی مشابه صفویه اما در مقیاسی کوچک تر را ادامه داد.
در ادامه، به معرفی اشیایی می پردازیم که به هنگام بازدید از موزه دوران اسلامی، طور کلی در معرض نمایش هستند.
معرفی کلی اشیای موزه دوران اسلامی
به طور کلی، وقتی در این موزه مشغول بازدید از ویترین های مختلف هستید، این اشیا را خواهید دید:
وسائل روشنایی:
شمعدان ها و چراغ های روغنی از جنس شیشه، برنج، سفال، سرامیک و سنگ به نمایش در آمده اند.
فرش و پارچه:
مواد مختلف اسفاده شده برای پارچه و روش های مختلف برای خلق آثار هنری بر روی پارچه ها و فرش ها، روکش های قبر، پیراهن های تشریفاتی ای که دعاهای ویژه ای با سبک خوشنویسی خاص نوشته شده است، در معرض نمایش هستند.
ابزارهای نجومی و علائم زودیاک:
اسطرلاب های برنجی و برنزی، نسخه های خطی، کتاب ها، کُره ها، نقاشی های رنگ روغن و مینیاتور با موضوعاتی در این زمینه، به نمایش درآمده اند.
سرامیک ها:
بشقاب ها، ظروف، کوزه ها، کاسه ها، چراغ های روغنی و بطری هایی با اشکال مختلف در معرض نمایش هستند.
شیشه و ابزارآلات پزشکی:
بادکش های شیشه ای، لوله های آزمایش، کاسه های آزمایش، بطری های آزمایش، عطردان ها، تنگ ها، آب پاش ها، چراغ ها، ریتون ها، نسخه های خطی و غیره در معرض نمایش هستند.
فلزکاری ها:
شمشیرها، کاسه ها، کوزه ها، ظروف، منقل ها، دیگ های بزرگ، پارچ ها ، بازو بند، دستبند، آینه ها و قابهایشان، لوله های آب، شمعدان ها ، لیوان ها، حوضچه ها، مجمرها، هاون ها، جعبه های قلم، چاقوها، جعبه ها، چراغ ها، سینی ها و ملاقه هایی ساخته شده با تکنیک ها و فلزات متفاوت و غیره، در معرض نمایش هستند.
نقاشی لاکی و ابزار نوشتن:
جعبه های قلم، جوهردان ها، لوازم نوشتن، قاب های آینه، جعبه های آرایش، نُسخ خطی و غیره در معرض نمایش هستند.
بازدید از موزه دوران اسلامی را از دست ندهید
در نهایت، “دستی بر ایران” به همه توصیه می کند که چه به صورت شخصی به تهران سفر می کنید چه از آژانس های مسافرتی تور تهرانگردی خریداری می نمایید، بازدید از موزه های این شهر و به ویژه این موزه را از دست ندهید.
در موزه دوران اسلامی که بخشی از موزه ملی ایران است، اشیای شگفت انگیز بسیاری را پیدا خواهید کرد که به خوبی می توانند تخصص و علایق ایرانیان به هنرهای مختلف در طول تاریخ را شرح دهند.
