شهر شیراز، مرکز استان فارس، در حدود 900 کیلومتری جنوب تهران واقع شده است. این شهر باستانی ایران حتی در زمان ساخت شهر پارسه و تخت جمشید نیز وجود داشته است. همین واقعیت، دلیلی بر قدمت این شهر است. جاهای دیدنی شیراز، از جمله مجموعه تاریخی زندیه و حمام وکیل شیراز که بخشی از آن است، گواهی بر این ادعا هستند.
شیراز شهرت و اعتبار و اهمیت خود را در قرون پس از اسلام کسب نمود. کریم خان زند شیراز را به پایتختی خود انتخاب کرده بود. به فرمان او اطراف شهر باروئی کشیده شد و خندقی حفر گردید. در شهر ساختمان های تازه، بازارها و کاخ ها بنا شدند. از جمله مهم ترین بناها می توان به حمام وکیل اشاره کرد.
در دوره ی زندیه به دستور کریم خان، مجموعه زندیه ساخته شد. این مجموعه شامل بازار، مسجد، مدرسه و حمام وکیل است که در مرکز شهر شیراز قرار دارد. زمان ساخت این بنا به قرن هجدهم میلادی برمی گردد.
سبک معماری و 3 بخش حمام وکیل شیراز
در معماری اکثر حمام های قدیمی ایران (از ابتدا تا زمان پهلوی) سه فضا وجود داشت. این فضاها عبارتند از: سربینه، میان در، و خزانه یا گرم خانه. این نوع حمام ها را اصطلاحا حمام خزینه ای (خزانه ای) می گویند. بعد از لوله کشی آب، حمام های خزانه ای جای خود را به حمام های نمره یا دوش دادند.
- سربینه حمام
بیشتر حمام های قدیمی دارای سربینه یا رختکن هستند. در این میان، سربینه حمام وکیل شیراز منحصر به فرد است. در قسمت سربینه حمام وکیل، آیین واسونک خوانی با گویش زیبای محلی اجرا می شد. همین امر وجه تمایز سربینه حمام وکیل از دیگر حمام های قدیمی است.
در این محل، شخصی به نام استاد حمامی حضور داشت. افرادی که به حمام وارد می شدند، همه امانتی های خود را به استاد حمامی تحویل می دادند. جایگاه های مختلفی در قسمت سربینه دیده می شوند. افراد بر اساس موقعیت اجتماعی خود در هریک از این جایگاه ها قرار می گرفتند.
در گذشته اعتقاد بر آن بود که بهتر است بعد از حمام پای خود را در آب سرد فرو ببریم. به همین منظور، در جای جای سربینه حوض های آب سرد دیده می شوند. همچنین حوض بزرگی در مرکز آن قرار گرفته است.
علاوه بر این، در سربینه حمام وکیل شیراز شخصی به عنوان نقال حضور داشت. ایشان موارد سیاسی اتفاق افتاده را با صدای بلند برای مردم تشریح می کرد. علاوه بر آن، نقال داستان های ادبی و روایاتی را که به صورت نقاشی در سقف سربینه نقش بسته بودند، برای مردم تعریف می کرد.
به دلیل رطوبت زیاد، در حمام، سقف حمام وکیل شیراز به جای گچ، از آهک استفاده شده است. آهک هر قدر رطوبت بخورد، محکم تر می شود. این آهک بری ها دور تا دور سقف سربینه به کار رفته اند. روایات قرآنی، ادبی و اسطوره ای ایران در این آهک بری ها به نمایش در آمده اند.
تصاویر نقش بسته بر روی این آهک بری ها داستان های زیادی را روایت می کنند، داستان هایی از قبیل:
- معراج حضرت رسول (ص)
- قربانی کردن اسماعیل به دست حضرت ابراهیم
- شیرین و فرهاد و کندن بیستون به دست فرهاد
- بیژن و منیژه
- شستشوی شیرین در چشمه و خسرو در شکار گاه
- به چاه انداختن یوسف پیامبر
- شیخ صنعان و دختر نصرانی
- از چاه در آوردن یوسف
- عزیز مصر شدن حضرت یوسف
- آمدن حضرت یوسف به مهمانی زنان
- میان در حمام
بین سربینه و خزانه، فضایی وجود دارد که میان در حمام نامیده می شود. در این قسمت، آیین حنابندان اجرا می شد. در مراسم عروسی هر یک از خانواده های داماد و عروس این قسمت از حمام را قرق می کردند. همچنین در قسمت میان در، به هنگام دنیا آمدن نوزاد و مراسم های دیگر، آیین های خاصی اجرا می شد.
هم اکنون در این قسمت از حمام وکیل شیراز مجسمه هایی قرار دارند که به هرکدام از آنها لباس محلی شیرازی ها پوشانده اند. این مجسمه ها به همراه وسایل حنابندان و صداهای بازسازی شده توسط میراث فرهنگی، نمایان گر آداب و رسومی هستند که مردم در گذشته در حمام ها اجرا می کردند.
- خزانه حمام
بعد از عبور از میان در حمام از طریق یک راهرو به خزانه (گرم خانه) می رسیم. این راهرو برای تنظیم دمای بدن تعبیه شده است. خزانه محل استحمام است. در خزانه شخصی به نام دلاک حضور داشت که به مشتریان خدمات رسانی می کرد. از کارهای دلاک در داخل گرم خانه، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کیسه کشیدن
- لنگ کشیدن
- مشت و مال دادن
- دندان کشیدن
- حجامت
امروز که خانه های مردم دارای حمام شده، این کاربری از میان برداشته شده است. مردم دیگر به حمام های بیرون نمی روند، و بسیاری از آن آداب و رسوم قدیمی رنگ باخته اند. حمام وکیل شیراز نیز تبدیل به یک موزه شده است.
بازدید از این جاذبه را از دست ندهید
شهر شیراز از شهرهای بسیار زیباست که ۳۰۰۰ اثر ثبت شده در فهرست میراث ملی دارد. اگر با خرید تورهای داخلی از آژانس های تورگردان ایران گذرتان به این شهر افتاد، بازدید از مجموعه وکیل، به ویژه حمام وکیل شیراز را فراموش نکنید.
همچنین، “دستی بر ایران” توصیه می کند که پیش از سفر، با جاذبه های گردشگری شیراز آشنا شوید تا مکان های مورد علاقه تان را از پیش پیدا کنید و از آنها بازدید نمایید.
