بازار زنجان؛ دیرینگی و بخش های مختلف آن

بازار زنجان یکی از طولانی ترین بازارهای شهر زنجان است. این بازار در بخش قدیمی شهر واقع شده است و تاکنون بافت قدیمی خود را حفظ کرده است. ساخت این بازار قدیمی به دوره قاجار برمی گردد. اخیرا پس از گذشت هشت سال بازسازی در اوایل دهه 1390 خورشیدی، این اثر تاریخی برای بازدید عموم بازگشایی شده است و هم‌اکنون از جاهای دیدنی زنجان به شمار می‌رود.

از نظر معماری، بازار زنجان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. به دلیل زمان ساخت آن، می توان سبک معماری آن را معماری قاجاری دانست. معماری خاص بنای مذکور، امروزه این مکان را به یکی از کانون های مهم تاریخی، فرهنگی و تجاری تبدیل کرده است. این بازار را به طور کلی به دو بخش، بازار بالا و بازار پایین تقسیم بندی می کنند. در دل بازار، گرمابه ها، کاروان سراها، مساجد و بسیاری مکان های قدیمی دیگر به چشم می خورند.

مروری بر تاریخچه بازار زنجان

در سال 1790 میلادی، ساخت این بنا آغاز شد. در آن دوران، آقا محمد خان قاجار در ایران حکومت می کردند. در سال 1798 میلادی، در دوران حکومت فتحعلی شاه بود که ساخت بازار مذکور به پایان رسید. البته به مرور زمان، بناهای متعددی در این بازار ساخته شدند. برخی از این بناها عبارت اند از:

• راسته ها
• کاروان سراها
• مسجدها
• گرمابه ها

این بناها بیشتر در اطراف بازار زنجان ساخته شدند و در اواخر دوره قاجار و حکومت محمد علی شاه قاجار، بازار به مجموعه ی کاملی تبدیل شد. مساحت زمینی که این بنا در آن ساخته شد، به 15 هکتار می رسد. این زمین به قسمت های مختلفی تقسیم شد و هر کدام از قسمت ها به یک فعالیت خاص، اختصاص یافت. 7 هکتار از این زمین به کاربری مسکونی، 5 هکتار از آن به فعالیت های اقتصادی، 2 هکتار به شبکه های ارتباطی و 1 هکتار به اماکن عام المنفعه اختصاص یافت.

آشنایی با معماری بازار زنجان

اهمیت بازار زنجان تنها به دلیل تجاری بودن آن نیست. از نظر معماری نیز، یکی از آثار شاخص در بین بناهای ایران به شمار می آید. معماری این بنا، یادآور سبک معماری دوره ی قاجار است. شیوه های تزئینی و تکنیک های معماری این دوره به دفعات در دل بازار به چشم می خورد. چهار سوق ها، حجره ها، راسته ها، سراها، مساجد، گرمابه ها و کاروانسراهای درون شهری با سبک خاصی در بازار ساخته شده اند.

البته اوج تکنیک های استفاده شده در بازار را می توان مربوط به مسجد جامع زنجان دانست. برخی از تکنیک های معماری به کار برده شده در بازار عبارتند از:

• انواع طاق و قوس های ضربی، هلالی، جناغی و گهواره ای که در راسته های اصلی و فرعی قرار دارند.
• قسمت های مختلفی از بازار مزین شده به آجر چینی با طرح های مختلف هندسی راسته، خفته و حصیری هستند.
• کاشی کاری رنگی در قسمت های مختلف بازار، می تواند نشان دهنده ی نوآوری های تزئینی در این بنا باشد.
• در سطوح داخلی و خارجی بنا، همچون قوس ها، طاق نماها و ستون نماهای گلدانی از آجرها و کاشی هایی به سبک قدیمی استفاده شده است.
• از روش پوشش تاق و تویزه در این بازار استفاده شده است.

با خروج از راسته قیصریه به طرف خیابان، میدانی با منظره ای سبز مشاهده می شود. این میدان، در قدیم محل دارالحکومه قرار داشته است.

همچنین می توان محل مذکور را تلاقی دو عنصر میدان و بازار دانست. در ابتدای بازار، از سمت شرق، دو راسته به موازات یکدیگر قرار دارند. در انتهای هر کدام از این راسته ها، سراهای مختلفی قرار دارند. این دو راسته به نام های راسته های عبدالعلی و امام زاده شناخته می شوند.

بررسی خصوصیات بازار با توجه به معماری آن

ساخت قسمت های مختلف بازار زنجان، با توجه به آب و هوای سرد منطقه انجام شده است. با توجه به سقف بازار، متوجه می شویم که ارتفاع بسیار کمی دارد. نسبت عرض به دهانه در بازار، در حدود یک به یک یا مقداری بیشتر از آن است.

از طریق روزنه های مرکزی سقف، تهویه و نورگیری در بازار انجام می شود. برای ورود و خروج هوا، این روزنه ها قابل کنترل هستند. البته در راسته های اصلی بازار، هیچ روزنه ی جانبی به چشم نمی خورد. روزنه های سقفی شکل هایی مدور، هشت ضلعی و شش ضلعی دارند. همین مورد، یکی از تکنیک های معماری در بازار به حساب می آید.

برخی از راسته های بازار به دلیل توسعه فضای بازار، روباز هستند. به عنوان مثال، می توان به بازار میوه فروشان اشاره کرد. در سال های اخیر، این بخش از بازار با ورق های ایرانیت و فلزی و خرپای چوبی، پوشیده شده است.

مصالح اصلی به کار رفته در قسمت های مختلف بازار زنجان، به شرح زیر می باشند:

در ساخت بسیاری از طاق ها و دیوارهای بازار، از آجر استفاده شده است. سنگ تیشه ای نیز در ساخت برخی از ستون های رواق های سراها به کار رفته است. در سرای بهجت نیز، تزئینات آجرکاری مختصری به چشم می خورد. در تزئین سقف برخی از راسته ها، از کاشی آبی رنگ با آجر استفاده شده است. در نماهای گرداگرد سرای ملک، دالان ورودی و سرای دوخان نیز، ترکیب آجر و کاشی به کار رفته است.

عناصر شاخص بازار به شرح زیر می باشند:

تیمچه حاج ابراهیم، مسجد و مدرسه سید از عناصر شاخص کالبدی در بازار هستند. برخی از بناها نسبت به بازار مسطح، ارتفاع دارند و از فاصله ی دورتری قابل مشاهده هستند. از جمله این بناها، می توان به تیمچه حاج ابراهیم و گنبد فیروزه ای مسجد سید اشاره کرد.

آشنایی با قسمت های مختلف بازار بزرگ زنجان

بازار به طور کلی به دو بخش، تقسیم می شود:

1. یوخاری باش (بازار بالا)
2. اشاقه باش (بازار پایین)

بازار بالای زنجان، بزرگترین و قدیمی ترین قسمت بازار زنجان را تشکیل می دهد. این قسمت از بازار نسبت به بازار پایین، قدمت بیش تری دارد. در این بخش از بازار، تولید و عرضه ی کالاهای مختلف انجام می شود. بازارهایی که در بخش یوخاری باش قرار دارند، عبارتند از: بازار عبدالعلی، بازار حجت الاسلام، بازار امامزاده، بازار بزازها و بازار قیصریه.

بازار پایین نیز، بخش دیگر از بازار طولانی و بزرگ زنجان است. بازار پایین به 9 قسمت تقسیم می شود. این 9 قسمت عبارتند از: سراج ها، رنگرزها، کفاش ها، زرگرها، جگرپزها، صندوق سازها، بزازها، میوه فروش ها و کلاهدوزها.

در بازار پایین، بیشتر تولید و عرضه ی محصولات محلی انجام می شود. امروزه بیشتر این قسمت ها، به انبار کالاهای وارداتی تبدیل شده است. در قدیم، خرید و فروش محصولات، از دو باب کاروانسرای بازار انجام می گرفت. محصولات را در نهایت از نقاط مختلف منطقه به این قسمت انتقال می دانند.

از کاروانسراهای بازار زنجان، می توان به سرای ملک و سرای گلشن اشاره کرد. این کاروانسراها در سال 1926 میلادی، مرمت و بازسازی شدند. دو مسجد نیز در بازار قرار دارند که به نام های مسجد قائمی و مسجد میرزایی معروف هستند. گرمابه های معروف بازار نیز، گرمابه های معینی و بلوری نام دارند. به طور کلی، قسمت های اصلی بازار را، کاروانسراها، کالنبار یا خانبار، چارسوق، تیمچه، کارخانه، میدان، قیصریه، کارگاه، دالان و دکان تشکیل می دهند.

معروف ترین بخش های بازار زیبای زنجان را بشناسید

این بخش ها عبارتند از:

بازار قیصریه

راسته قیصریه از شناخته شده ترین قسمت های بازار است. در قدیم، در این قسمت از بازار، اجناس گران بها و ظریفی به فروش می رسیدند. امروزه نیز، اجناس لوکس با بهایی بالا در این بخش از بازار خریداری می شوند. از راسته های اصلی بازار، می توان به بازار قیصریه رفت. راسته های اصلی در نهایت به سبزه میدان و خیابان های اصلی نیز منتهی می شوند. در حال حاضر، راسته ی قیصریه به عنوان یکی از فعال ترین قسمت های بازار به حساب می آید.

سراهای بازار

سراهای بازار زنجان از ارزشمندترین بخش های بازار هستند. در قدیم، تجارت خانه ها در سراها مستقر می شدند. در هر یک از سراهای بازار، یک حیاط مرکزی قرار دارد. سراهای معروف در بازار زنجان عبارتند از:

• سرای نهالی
• سرای ملک
• سرای حاج شامی
• سرای شاطر علی
• سرای حاج شعبان
• سرای حاج جواد
• سرای حاج فتح ا…
• سرای حاج کبعلی
• سرای حاج رحمان قربانی

تیمچه های بازار

تیمچه های بازار علاوه بر معماری ویژه ای که دارند، به عنوان نقاط عطف حرکت در بازار به حساب می آیند. به عنوان مثال، می توان به تیمچه چهار دربی اشاره کرد. این تیمچه در قسمت شرقی بازار قرار دارد. با حرکت از سمت ورودی بازار و رسیدن به این نقطه، در مسیر راسته اصلی بازار قرار می گیرید.

بازدید از این بازار را در برنامه سفر خود به زنجان بگنجانید

معماری بازار زنجان کاملاً به دوران قاجار برمی گردد. در تمام قسمت های این بازار، اعم از حجره ها، راسته ها، کاروانسراها، مساجد و …، می توانید شاهد معماری قاجاری باشید.

چنانچه برای گردشگری میراث فرهنگی قصد مسافرت به زنجان را دارید، و می خواهید با معماری ایرانی در دوره قاجار بیشتر آشنا شوید، پیشنهاد می شود از بازار زنجان بازدید کنید. ″دستی بر ایران″ ضمن معرفی جاذبه های گردشگری تبریز شما را به بازدید از این بنای تاریخی دعوت می کند.

موقعیت مکانی بازار زنجان کجاست؟

این بازار در بافت قدیمی شهر زنجان و انتهای خیابان سعدی قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این بازار را در زیر مشاهده می‌ کنید:

پرسش های متداول درباره بازار زنجان

برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.