بنا بر گزارش "دستی بر ایران" و به نقل از سایت "جهان شیمی"، استون ماده‌ای است که به صورت‌های آزمایشگاهی و صنعتی برای مصرف‌های گوناگون تولید می‌شود. خواص استون باعث کاربردهای متنوعی شده است که در اینجا می‌خوانید.
استون (Acetone) که با نام های دی متیل کتون، 2-پروپانون، دی متیل فرمالدهید نیز شناخته می شود یکی از ساده‌ترین و مهم ترین حلال های آلیفاتیک است. خواص استون موجب شده تا از این حلال در زمینه های گوناگونی مثل تولید رنگ و جوهر، تمیز کردن انواع رزین ها، تولید پلاستیک و… استفاده شود.
استون چیست
دی متیل کتون، مایعی فرار و بی رنگ با بویی مشخص است. این ماده از ساده ترین کتون ها بوده و دارای فرمول مولکولی CH3COCH3 است. این حلال شیمیایی پرمصرف به راحتی در هوا تبخیر شده و به خوبی با آب مخلوط می شود.
دی متیل کتون به طور طبیعی در خون و ادرار انسان وجود دارد. این ماده از طریق فرآیندهای متابولیک طبیعی و اکسیداسیون اسید های چرب در بدن تولید و سپس دفع می شود. میزان استون در بدن افراد مبتلا به کتواسیدوز دیابتی بیشتر از افراد عادی است.
خواص استون
بی رنگ بودن، فراریت بالا، قابلیت اشتعال و بوی تند، برخی از مهمترین خواص استون هستند. پروپانون یک حلال آلی مهم در صنعت، مصارف خانگی و آزمایشگاهی است. این ماده در دمای 56.05 درجه سانتی‌گراد به جوش می آید. منفی 94.07 درجه سانتی گراد نیز به عنوان دمای ذوب استون در نظر گرفته می شود.
وزن مولکولی استون 58.08 گرم بر مول بوده و دارای یک پیوند کووالانسی است. شکل فضایی مولکول استون تری گونال و دانسیته آن نیز 0.7845 گرم بر سانتی متر مکعب (در دمای 25 درجه سانتی گراد) است.
انواع استون
استون اغلب در دو گرید صنعتی و آزمایشگاهی تولید و در بازار فروش مواد شیمیایی عرضه می شود. این دو گرید تنها در میزان درجه خلوص با یکدیگر تفاوت دارند.
استون آزمایشگاهی
استون گرید آزمایشگاهی، ناخالصی کمتری دارد. خلوص این گرید بالاتر از 98 تا 99 درصد است و برای کارهای تحقیقاتی و آزمایشگاهی استفاده می شود.
استون صنعتی
استون گرید صنعتی، خلوص کمتری در مقایسه با گرید آزمایشگاهی دارد. درصد خلوص استون گرید صنعتی در حدود 80 تا 90 درصد است.
کاربردهای استون
درحدود یک سوم از خرید استون در جهان به عنوان حلال است. از دی متیل کتون برای رقیق کردن رزین پلی استر، پاک کردن ابزار، حل کردن اپوکسی های دو قسمتی و کریستال های سیانور قبل از سخت شدن استفاده می شود. استون حلالی کارآمد برای بسیاری از پلاستیک ها و فیبرهای مصنوعی و رزین های طبیعی است. این ماده نقش مهمی به عنوان یک ماده اصلی پاک کننده در آماده کردن فلزات قبل از رنگ بر عهده دارد. از استون به عنوان ضد زنگ فلزات نیز استفاده می شود.
کاربرد استون در آزمایشگاه
از دیدگاه اقتصادی، دی متیل کتون یک حلال شیمیایی ارزان و مقرون به صرفه است. از این حلال شیمیایی پرقدرت می توان برای شستشوی تجهیزات آزمایشگاهی شیشه ای و فلزی قبل از شروع آزمایش استفاده نمود. همان طور که اشاره شد یکی از خواص استون فرار بودن آن است. این ویژگی موجب می شود تا ظروف به سرعت خشک شده و آماده استفاده شوند. یکی از دیگر کاربرد های آزمایشگاهی استون، استفاده از آن به عنوان معرف در فرآیند اکسیداسیون است.
کاربرد استون در داروسازی
دی متیل کتون نوعی افزودنی است که جهت ترکیب عناصر و اجزا موجود در داروها استفاده می شود. با کاربرد استون در برخی از قرص ها می توان تراکم و چگالی بیشتری ایجاد نمود.
این ماده در داروسازی بسیار پرکاربرد بوده و برای اثربخشی برخی داروها کاملا ضروری است. توجه شود که دی متیل کتون مورد استفاده در داوسازی دارای خلوص بالایی بوده و فاقد هرگونه ناخالصی و مواد مضر است.
کاربرد در صنایع آرایشی و بهداشتی
یکی از رایج ترین کاربردهای استون به عنوان حلال لاک ناخن است. البته این ماده در برخی دیگر از لوازم آرایشی نیز به عنوان حلال وجود دارد. دی متیل کتونی که در صنایع آرایشی استفاده می شود نیز از درجه خلوص بالایی برخوردار است.
کاربرد در صنایع نساجی
در صنعت نساجی جهت حذف لکه، روغن و سایر مواد مزاحم و نامطلوب از سطح الیاف و پارچه ها از خواص استون استفاده می شود. البته غلظت بالا می تواند الیاف را در خود حل کند، بنابراین تعیین میزان غلظت استون در صنایع نساجی از اهمیت بسیاری دارد.
کاربرد استون به عنوان حلال
استون، بهترین حلال برای بسیاری از پلاستیک ها و برخی الیاف مصنوعی است. رقیق کردن رزین پلی استر، تمیز کردن ابزارها، حل کردن چسب و اپوکسی های دو قسمتی از موارد استفاده دی متیل کتون به عنوان حلال محسوب می شوند. این ماده یک چربی‌گیر سنگین بوده و در آماده سازی فلز پیش از رنگ آمیزی یا لحیم کاری و حذف شار رزین پس از لحیم کاری نیز کاربرد دارد.
کاربرد در صنعت الکترونیک
تمیز کردن وسایل الکترونیکی با استون این امکان را فراهم می کند که آلودگی های موجود در سطوح همه قطعات الکترونیکی به خوبی پاک شده و رطوبتی باقی نماند.
کاربرد استون در تولید پلاستیک
این حلال قادر به حل و سنتز مواد خام جهت ایجاد محصولات تصفیه شده است. بنابراین با استفاده از آن می توان ساختارهای شیمیایی خاصی را متناسب با نیاز بازار تولید کرد. با حل کردن هر پلیمری در استون، خواص آن تغییر کرده و بافت، استحکام و رنگ مورد نظر ایجاد می شود.
تولید استون
با توجه به کاربردهای فراوان استون، تولید صنعتی آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از رایج ترین و مهم ترین روش های تولید استون می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- فرآیند کیومن (فرآیند هوک)
- هیدروژن زدایی پروپان
- اکسیداسیون پروپن و تخمیر بیومس (Biomass) یا زیست توده
مصارف خانگی استون
- از این ماده در خانه می توان برای حذف لکه های روغن از روی دیوارها استفاده نمود.
- لکه های سرسخت جوهر را نیز می توان با استفاده از استون پاک نمود.
- این حلال به عنوان یک رقیق کننده رنگ برای رنگ های روغنی و رزین ها کاربرد دارد.
- تمیز کردن قلم مو و وسایل مورد استفاده در رنگ آمیزی از دیگر موارد استفاده خانگی از دی متیل کتون محسوب می شوند.
استون اسید است یا باز
استون دارای پی اچی (pH) برابر با 7 است. بنابراین این ماده به تنهایی نه اسید است و نه باز، و خنثی در نظر گرفته می شود. به بیانی دیگر این مقدار pH به طور تقریبی برابر با pH آب خالص است و نشان دهنده خنثی بودن استون است.
ایمنی استون
- استون ماده ای اشتعال پذیر است.
- فراموش نکنید که این ماده دارای مقادیری سمیت است، و باید با احتیاط استفاده شود.
- بخارات با غلظت بالای استون در عملکرد سیستم عصبی اختلال ایجاد می کنند.
- در صورت بلع، فرد باید به سرعت تحت مراقبت های پزشکی قرار گیرد.
- در هنگام کار با محصولات شیمیایی از جمله استون به ویژه در حجم و غلظت های بالا باید از دستکش و عینک ایمنی استفاده شود.
- نگهداری از استون در ظروف پلاستیکی توصیه نمی شود. محل نگهداری نیز باید دارای دما و تهویه مناسبی باشد.
- توجه شود که استون تحت تاثیر هوا، نور و حضور کاتالیست، اکسنده های قوی و فلزاتی همچون مس و آلومینیوم می تواند پلیمر شود. در این واکنش گاز آزاد شده و با هوا مخلوط می شود که ممکن است موجب آتش سوزی شود. این ماده همچنین در حضور رطوبت می تواند با آهن و استیل وارد واکنش شود.
قیمت استون
قیمت استون در بازار متناسب با عوامل مختلفی مثل گرید تولید شده، درجه خلوص و شرکت تولید کننده است. به طور کلی این ماده در دسته حلال های ارزان قیمت صنعتی قرار داشته و بسیاری از صنایع به راحتی آن را در گرید های مورد نظر خریداری و مصرف می کنند.
