برای آشنایی با تاریخچه بازارهای ایران بهتر است بدانیم که آنها بناهای بسیار قدیمی هستند که نخستین بار به صورت یک سری مغازه در دو سوی جویبارها یا رودخانه های داخل شهرها شکل گرفتند. بعدها، این مسیرها مسقف شدند و به شکل های حاضری مبدل شدند که امروزه در برخی از نقطه های جهان آنها را می بینیم.
تعریف بازارهای ایران
به منظور درک بهتر کار کرد بازارها، باید با برخی واژه ها و اصطلاح های مورد استفاده در زبان فارسی آشنا شویم. در اینجا به ذکر برخی از واژه هایی می پردازیم که همواره در تاریخچه بازارهای ایران به طور معمول استفاده شده اند:
1. “راسته بازار“: اشاره به گذرگاه اصلی با مغازه هایی دارد که مربوط به یک صنف هستند .
2. “دالان“: راهرویی است که گذرگاهها را به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به یکدیگر متصل می سازد.
3. “قیصریه“: گذرگاهی است که در آن کالاهای سبک وزن و گران قیمت به فروش می رسند.
4. “تیم و تیمچه” : این واژه ها به ناحیه های بسته کوچک و بزرگی اشاره دارند که در آنها کالاهای سنگین وزن و گران قیمت به فروش می رسند . سقف چنین بناهایی را به زیبایی هر چه تمام تر با به کار گیری رشته های مختلف هنری تزیین می نمایند.
5. “کاروانسرا“: محل خواب مسافران است که گاهی وقت ها به عنوان انبار نیز مورد استفاده قرار می گیرد. دفترهای کار نیز می توانند در همان ناحیه قرار داشته باشند.
6. “سرا“: همچون کاروانسرا عمل می کند، اما در داخل بازارهای ایران قرار دارند و کالاهای آنجا کوچک یا نمونه هستند. دفترها و انبارها در این بخش در کنار یکدیگر قرار دارند. مانند آنچه در کاروانسراها مقرر شده است، عمده فروشان نیز در سرا ها کار می کنند.
7. “چهارسو / چارسو“: محل تقاطع دو راسته یک بازار بزرگ است. این محل ها از لحاظ معماری به زیباترین شکل ممکن ساخته می شوند. چهار سو به عنوان پاسگاه سرنگهبان بازار نیز استفاده می شود.
8. ”بازارچه“: بازاری مسقف در مقیاسی کوچکتر در هر محله ای از شهر می باشد که اهالی آن بتوانند براحتی در آنجا مشغول خرید شوند.
9. “بازاری“: اشاره به فردی دارد که در بازار مشغول به کار است و فعالیتی تحت عنوان یک بازرگان، عمده فروش، خرده فروش، دلال، صراف و غیره دارد.
با بررسی بیشتر تاریخچه بازارهای ایران در می یابیم که بزرگترین میدان شهر در ورودی یا خروجی بازار قرار داشت، مانند میدان نقش جهان در اصفهان، … بنابراین، بازار در مفهومی عمومی تر و جامع تر، شامل مغازه هایی مسقف در امتداد گذرگاهها و راهروها و نیز شامل کاروانسراها، سراها، تیمچه ها و … است. ضمنا خدمات عمومی دیگری مانند مدرسه ها و مسجدها و غیره نیز در همان مجموعه وجود دارند تا پاسخگوی نیازهای مختلف مجموعه و افراد داخل بازارها باشند.
نحوه قرارگیری مغازه ها در بازارهای ایرانی
افراد متعلق به قشرهای مختلف در فاصله های دور یا نزدیک نسبت به بازارها زندگی می کردند. بازارها در زمان ها یا موقعیت های گوناگون، یا محله های بسیار زنده شهر بودند یا محله های بسیار مرده. دانستن کلیه اطلاعات مذکور برای حس کردن زندگی درون بازارها کافی نیست. برای آشنایی بیشتر با تاریخچه بازارهای ایران، ما باید پاسخ پرسش های زیر را بدانیم:
- چرا صنف های مشابه در یک بخش از بازار گرد هم می آمدند؟
- چرا بناهایی چون بازارها را در ایران می ساختند؟
- آیا بازاری ها هیچ نقشی در سیاست کشور داشته اند یا خیر؟
- آیا بازارها هنوز قلب اقتصاد در ایران هستند یا خیر؟
- چه شغل هایی در بازار یافت می شوند؟
- آیا مردم هنوز هم برای خرید کردن به بازارها می روند یا خیر و چرا؟
- آیا هیچ گونه کمی و کاستی ای در بازارها وجود دارد یا خیر؟
- سطح تحصیلات بازاری ها چیست؟
- شیوه زندگی بازاری ها چگونه است؟
- و مقوله های بسیار دیگری که می توان آنها را با جزئیات بیشتری مورد مطالعه قرار داد.
بنابراین، بازارهای ایران مکان هایی هستند که می توان در آنها این سو و آن سو را نگریست، در زندگی های مردم کندوکاو نمود و واقعیت های فرهنگی بسیاری را کشف کرد که عمیقا در ایران ریشه دارند.
بازارهای موقت
علاوه بر این، در روستاها یا بخش های کم جمعیت تر ایران، دو نوع بازار موقت هم به چشم می خورند :
- بازارهای فصلی
- بازارهای روزانه
“بازارهای فصلی” گردهمایی هایی هستند که در آنها برخی از محصول های فصل به طور موقت به فروش گذاشته می شوند. این بازارها را هنوز می توان در برخی از ناحیه های ایران پیدا کرد.
“بازارهای روزانه“ گردهمایی هایی هستند که هفته ای یک مرتبه در ناحیه هایی که جمعیت پراکنده دارند، مانند گوشه و کنار شمال ایران، برگزار می شوند.
در این گردهمایی ها می توان کسانی را دید که دیگران را سرگرم می کنند، چای می فروشند، لباس های رنگارنگ به تن دارند و با جاذبه های بسیار دیگری آشنا شد که فضاهایی همچون جشنواره های خرید را خلق می کنند، لیکن به شکل سنتی آن.
برای شناخت بهتر تاریخچه بازارهای ایران، بازدید از هر نوع بازاری در ایران می تواند نکته های جالب شگفت انگیزی برای شما در برداشته باشد. بنابراین، توصیه می شود که برای شناخت بهتر فرهنگ ایرانی، در هر شهری، حتما از بازار آن شهر دیدن کنید.
