آرامگاه کمال الملک بنایی با طراحی بسیار زیباست که در محله‌ی شادیاخ نیشابور در استان خراسان رضوی و در مجاورت آرامگاه عطار نیشابوری قرار دارد. این آرامگاه که ازجمله نزدیک‌ترین جاهای دیدنی نیشابور به‌شمار می‌رود، از آثار ثبت ملی ایران است.
تاریخ ساخت آرامگاه کمال الملک
سال ۱۳۳۷ خورشیدی همان سالی بود که هوشنگ سیحون طرحی برای این آرامگاه آماده و به انجمن آثار ملی ایران ارائه کرد. این انجمن نیز اجرای طرح را در سال ۱۳۴۱ خورشیدی در باغ «شیخ عطار» و در مجاورت آرامگاه خیام نیشابوری آغاز نمود.
برای ساخت بنای آرامگاه کمال الملک چند کارگر نیشابوری مشغول فعالیت شدند و یک سال کار آنها به طول انجامید. پس از آن، دولت وقت در مراسم رونمایی از طرح، در حضور فرح پهلوی (۱۳۴۲ خورشیدی) از آنها تجلیل نمود.
ویژگی‌های معماری آرامگاه
بنای آرامگاه کمال الملک با بهره‌گیری از اشکال هندسی مختلفی تشکیل شده است که به شکلی هنرمندانه در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. نقشه‌ی کلی بنا بهصورت دو مربع مجاور یکدیگر است که مستطیلی با تناسب ۱ بر ۲ با مساحت ۲۸ مترمربع از آنها حاصل شده. البته، اضلاع مربع با قوس‌های نیم‌دایره‌ای از آن حذف شده‌اند.
در حالت کلی، حجم بنا متشکل از قوس‌های متقاطعی است که در قطرهای مربع استفاده شده‌اند. این قوس‌های متقاطع تاق‌های چهارگوش رایج در معماری ایرانی را به وجود آورده‌اند. اجرای طرح نیز با پوسته‌ای بتنی انجام شده و دیگر مصالح استفادهشده در آن سنگ و کاشی است.
قوس‌های استفادهشده در آرامگاه کمال الملک بهطور کلی دو گونه‌اند:
- شش قوس نیمدایره در نما
- چهار قوس متقاطع روی قطرهای مربع
البته، در قسمت پایین قوس‌های اصلی نما، دو قوس کوتاه‌تر نیز استفاده شده است که از تلاقی قوس‌های متقاطع حاصل شده‌اند. همهی قوس‌های قسمت بالای بنا باعث ایجاد اشکال هندسی مخروطی‌شکل شده‌اند که نوعی ابتکار هندسی به شمار می‌رود. این طرح نمایانگر اوج خلاقیت معماری در استفاده از عناصر معماری سنتی ایران و متناسب با ترکیبی جدید و موزون است.
برای تزیین آرامگاه نیز از کاشی معرق سفید و لاجوردی با نقوش زیبا روی سطوح منحنیِ نما استفاده کرده‌اند. این نقوش بهتدریج در خط تقارن قوس‌ها بسیار کوچک می‌شوند. طراح بنا بهمنظور زندهکردن معماری کاشان، زادگاه کمال الملک، از کاشی معرق بهره برده است.
سنگ قبر آرامگاه کمال الملک نیز سنگ گرانیت یکپارچه با بافت خشن است. هوشنگ سیحون آن را مشابه سایر سنگ قبرهای موجود در آرامگاه ظهیرالدوله طراحی کرده است. در قسمت مرتفع و زاویه‌دار بالای سنگ، نقش برجسته‌ای از کمال‌الملک مشاهده می‌شود. این نقش برجسته را استاد ابوالحسن صدیقی، شاگرد سیحون حجاری کرده است.
جالب توجه است که بسیاری از ویژگی‌های این بنا، از قبیل نما و تزیینات و حتی رنگ کاشی‌های معرق، هماهنگی بسیاری با آرامگاه عطار دارد. این هماهنگی به‌گونه‌ای است که بازدیدکنندگان در برخورد اول تصور می‌کنند که این دو آرامگاه مکمل یکدیگرند.
مختصری درباره‌ی کمال الملک
محمد غفاری ملقب به «کمال الملک» یکی از نقاشان معروف دوره‌ی قاجار و اوایل دوره‌ی پهلوی است. او در شهر کاشان و در میان خانواده‌ای هنرمند به دنیا آمد و بعدها از مشهورترین و پرنفوذترین شخصیتهای تاریخ معاصر ایران شد.
پدر محمد، میرزابزرگ‌خان، مانند نیاکانش به حرفه‌ی نقاشی مشغول بود و ازجمله صاحب‌منصبان و کشاورزان خاندان معروف غفاری در کاشان به شمار می‌رفت. او با دیدن مهارت پسرش در نقاشی، او را در دوازده سالگی بههمراه برادر بزرگ‌ترش برای تحصیل رشته‌ی نقاشی به مدرسه‌ی دارالفنون تهران فرستاد.
محمد غفاری پس از سه سال تحصیل در دارالفنون با کشیدن چهره‌ی مدیر مدرسه، اعتضادالسلطنه، توجه ناصرالدین‌شاه را به خود جلب کرد. به همین دلیل بود که ناصرالدین‌شاه او را در دربار خود بهعنوان نقاش استخدام نمود.
او با حضور در دربار بهعنوان «خان» شناخته می‌شد و پس از مدتی بهعنوان «پیشخدمت مخصوص» انتخاب گردید و بهتدریج با ارائه‌ی آثار خود مقبولیت بیشتری نزد ناصرالدین‌شاه پیدا کرد، به گونه‌ای که این پادشاه قاجاری به شاگردی او درآمد. همین موضوع سبب شد که او را «نقاش‌باشی» بنامند.
در نهایت، لقب نقاش‌باشی به پیشنهاد محمدحسین فروغی از رجال علم و ادب دربار قاجار، به «کمال الملک» تغییر یافت. محمد غفاری بزرگترین اثر خود بهنام «تالار آیینه» را با نام کمال‌الملک امضا کرده است.
این نقاش سرشناس تحصیلات خود را بهمدت چند سال در اروپا و نزد نقاشان معروف ادامه داد؛ همچنین در مدت تحصیل خود به مطالعه و تحقیق آثار نقاشان برجسته‌ی اروپا در موزه‌های مختلف مشغول بود. پس از بازگشت به ایران، به تأسیس مدرسه‌ی صنایع مستظرفه در باغ نگارستان تهران اقدام نمود و مدیریت آن را بر عهده گرفت.
پس از مدتی، در سال ۱۳۰۶ خورشیدی کمال الملک به روستای حسین‌آباد نیشابور سفر کرد تا سال‌های پایانی عمر خود را در آنجا بگذراند. سرانجام وی در سال ۱۳۱۹ خورشیدی بهدلیل سالخوردگی و بیماری دار فانی را وداع گفت. او باغی بهنام «حسین‌آباد» از خود بر جای گذاشته بود و در وصیت‌نامه‌ی خود آورده بود که آرامگاهش را در همین باغ بنا کنند؛ چراکه با این کار آرامگاه او محل استراحت دوستان و دوست‌دارانش واقع می‌شد. اما بنا به دلایلی نامعلوم، آرامگاه کمال الملک را در باغ شیخ عطار نیشابور، مجاور آرامگاه عطار نیشابوری بنا کردند.
مسیرهای دسترسی و جاذبه‌های اطراف آرامگاه
آرامگاه کمال الملک در جنوب شرقی نیشابور،ر داخل باغی بزرگ قرار دارد و دسترسی به آن از طریق خیابان عرفان امکان‌پذیر است. برای این کار ابتدا باید به میدان فضل بروید و از آنجا مسیر خیابان عرفان را تا انتها ادامه دهید تا به باغ شیخ عطار برسید. در این باغ می‌توانید از آرامگاه کمال الملک و آرامگاه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری دیدن کنید.
در مجاورت این دو آرامگاه، جاذبه‌های گردشگری دیگری نیز وجود دارند که برخی از آنها به این شرح هستند:
آرامگاه خیام
آرامگاه خیام داخل باغی بزرگ به مساحت بیست‌هزار مترمربع قرار دارد که پیرامون باغ را درختان کاج احاطه کرده‌اند. این بنا مجموعه‌ای شامل کتابخانه و موزه و مهمانخانه است و ابتدای ورودی آن تندیسی از خیام مشاهده می‌شود. طراحی بنا نیز بهدستِ هوشنگ سیحون انجام شده و آمیزه‌ای از هنر معماری مدرن و کهن ایرانی است.
شهر تاریخی شادیاخ
شهر تاریخی شادیاخ به نام‌های «شادی کاخ» و «شادی یاخ» نیز شناخته می‌شود. این شهر در گذشته یکی از محله‌های شهر نیشابور بود؛ سپس، از اوایل قرن دهم میلادی بهشکل مسکونی درآمد و تا قبل از زلزله‌ی ۱۲۷۱ میلادی اهمیت زیادی داشت. به‌دنبال کاوش‌های باستان‌شناسی سال ۱۳۷۹ خورشیدی، بناهای بسیاری از این شهر کشف شده‌اند که برخی از آنها بدین شرحاند:
- تالار عام، اندرونی و خانه‌های ویژه، آهنگری، سفال‌گری و شیشه‌گری.
افزون بر بناهای پیشگفته، در طی این کاوش‌ها اشیای باارزشی نیز از شهر تاریخی شادیاخ کشف شده‌اند که عبارتاند از:
- تعدادی اسکلت و ظرف و لوازمی نظیر سازه‌های سفالی و سازه‌های شیشه‌ای.
آسمان‌نمای خیام
این بنای تاریخی یکی از پروژه‌های عظیم و طرح‌های علمی ایران به شمار می‌رود که ساخت آن از سال ۱۳۷۹ خورشیدی آغاز شده و هنوز در حال انجام است. آسمان‌نمای خیام، سالنی با سقفی گنبدی و زیبا دارد که نمادی از آسمان محسوب می‌شود و حرکت واقعی اجرام آسمانی و ستاره‌ها و سیاره‌ها در آن شبیه‌سازی می‌شوند. در این سالن صندلی‌هایی تعبیه کرده‌اند تا علاقه‌مندان با نشستن روی آنها به تماشای سقف گنبدیشکل بپردازند.
آرامگاه پرویز مشکاتیان
این آرامگاه متعلق به آهنگساز، موسیقی‌دان، استاد دانشگاه، پژوهشگر و نوازنده‌ی سنتور ایران، استاد مشکاتیان است. آرامگاه پرویز مشکاتیان در مجاورت آرامگاه کمال الملک قرار دارد.
سفر به نیشابور و بازدید از آرامگاه کمال الملک
آرامگاه کمال الملک بهدلیل معماری زیبا و همچنین دربرگرفتن مقبره‌ی نقاش معاصر ایران در آن ارزش و اعتبار زیادی دارد. همین موضوع انگیزه‌ی گردشگران را برای سفر به نیشابور بیشتر می‌کند. از شما دعوت می‌کنیم ضمن سفر به نیشابور و بازدید از این آرامگاه زیبا، از سایر جاذبه‌های گردشگری نیشابور نیز بازدید بفرمایید.
آرامگاه کمال الملک کجاست؟
این آرامگاه در شهر نیشابور، محله شادیاخ و در نزدیکی آرامگاه عطار نیشابوری قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این آرامگاه را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره آرامگاه کمال الملک
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
معماری آرامگاه کمال الملک برگرفته از چیست؟
سبک معماری این آرامگاه برگرفته از عناصر معماری سنتی ایران با ترکیبی جدید و موزون است.
تعدادی از آثار کمال الملک را نام ببرید.
از مجموعه‌ی نقاشی‌ها و آثار کمال الملک می‌توان به این آثار اشاره کرد:
• دورنمای صفی‌آباد، عمله‌ی طرب، حوضخانه صاحبقرانیه، منظره‌ی آبشار دوقلو، فال‌گیری یهودی، تک‌چهره‌ی صنیع‌الدوله، منظره‌ی کوه شمیران و تالار آینه.
