آرامگاه ابوعلی سینا در میدان بوعلی سینا در مرکز شهر همدان است. میدان بوعلی سینا فضای وسیع و سرسبزی دارد که آرامگاه در گوشه‌ای از آن قرار گرفته است. برج آرامگاه از میان درختان بلند و زیبای میدان سربرآورده است و مشتاقان دیدار این دانشمند ایرانی را به خود فرامی‌خواند. هم‌اکنون این آرامگاه از جذاب‌ترین جاهای دیدنی همدان به شمار می‌رود.
ابوعلی سینا، دانشمند پرآوازه‌ی ایرانی
در ایران کمتر کسی است که نام ابن سینا و دو کتاب معروف او «شفا» و «قانون» را نشنیده باشد.
ابوعلی سینا زاده‌ی بلخ بود. پدر او از کارگزاران حکومت سامانی بود، او کارمند دارایی روستای خرمیثن در بخارا شد و با ستاره خانم از روستای افشنه ازدواج کرد. حاصل ازداوج آنها دو فرزند به نام‌های حسین و محمود بود. حسین از کودکی استعداد شگرفی داشت و پدرش برای آموزش او اهتمام بسیار ورزید. حسین بعدها با لقب ابوعلی سینا، سرآمد روزگار خود شد و در جهان بلندآوازه گشت.
ابوعلی سینا تا 22سالگی تحت حمایت پدر به پژوهش و علم‌آموزی مشغول بود.
ابوعلی سینا در ۱۸سالگی بر اغلب علوم زمان خویش تسلط یافت و به‌قول خودش، پس از آن چیز زیادی برای آموختن نیافت. او بر علوم بسیاری تسلط داشت؛ اما در میان مردم بیشتر بهدلیل توانمندیاش در علم پزشکی شناخته می‌شود.
ابن سینا در دوره‌ای پا به عرصه‌ی زندگی نهاد که ایران ثبات سیاسی نداشت و حکومت خلفای عرب در ایران ضعیف شده بود. ترکها و ایرانیها و ملیتهای دیگر به دربار عباسیان رخنه کرده بودند و ابزار تسلط خلفا بر امپراتوری عرب، فقط زبان عربی بود. در آن دوره، اغلب کتاب‌های علمی به زبان عربی نوشته می‌شد. آثار بهجایمانده از ابن سینا نیز اغلب به زبان عربی است؛ هرچند او تلاش کرد کتابهایی هم به زبان فارسی بنویسد و برای برخی واژه‌های علمی رایج عربی، هم‌سان فارسی معرفی کند.
در آن دوره، ایران حکومت مرکزی قدرتمندی نداشت. دودمانهای گوناگون در بخش‌های مختلف کشور حکومت می‌کردند. گاه تلاش و کشمکش حکام برای آنکه دانشمند بلندمرتبه‌ای چون ابوعلی سینا را به دربار خود بکشانند، زندگی را برای این حکیم فرزانه دشوار می‌کرد. چنان شد که ابوعلی سینا مدتی در خفا زندگی کرد و بهدلیل سرباززدن از وزارت سماءالدوله، یکی از حاکمان آل بویه، به جرم خیانت دستگیر شد و چهار ماه را در زندان همدان گذراند. آن چهار ماه تنهابودن در زندان فرصتی برای دانشمند رنج‌کشیده بود تا به تفکر و نوشتن بپردازد.
بالاخره علاءالدوله در نبردی سماءالدوله را شکست داد و ابوعلی سینا را آزاد کرد. ابن سینا مدتی در همدان ماند و بعد، مخفیانه از همدان به اصفهان رفت. دربار علاءالدوله به‌گرمی پذیرای این دانشمند پرمایه شد و او حدود پانزده سال در اصفهان زندگی آرامی را تجربه کرد.
در یکی از سفرهای علاءالدوله به همدان، ابن سینا او را همراهی می‌کرد. در همین سفر بود که ابن سینا بر اثر بیماری‌ای درگذشت که خودش بهنام «قولنج »از آن یاد کرده است. او در باغ دوست دیرینه‌اش، ابوسعید دخدوک به خاک سپرده شد. ابوسعید هم پس از مرگ در همین باغ دفن شد.
همدان زادگاه ابوعلی‌سینا نبود و مدت زیادی هم در آن زندگی نکرد؛ اما آرامگاهش در همدان، پذیرای شیفتگان این دانشمند است.
پیشینه‌ی آرامگاه ابوعلی سینا
مدفن بوعلی و ابوسعید دخدوک در پشت دژ جنوبی شهر همدان قرار داشت؛ بعدها چهارطاقی و حصاری برای آن کشیده شد که تا دوره‌ی قاجار دوام آورد. گذشت تا زمانی که نگار خانم، دختر عباس میرزای قاجار دستور داد دو سنگ قبر برای شیخ و ابوسعید کار بگذارند و بنایی گنبدی هم بر آرامگاهشان بسازند.
بنای امروزی آرامگاه ابن سینا در دوره‌ی پهلوی دوم، بهدستِ هوشنگ سیحون ساخته شد. انجمن آثار ملی در سال 1326 تصمیم گرفت آرامگاهی برای ابوعلی سینا بسازد. این انجمن برای تأمین هزینه‌ی ساخت بنا اقدام به فروش تمبر و جذب کمک کرد. شیر و خورشید سرخ، سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی، شهرداری همدان و پارسیان هند نیز در تأمین هزینه‌ها مشارکت کردند.
برای ساخت بنا، ابوعلی سینا و ابوسعید نبش قبر شدند و استخوانهای آنها با رعایت آداب شرعی به محل دفن جدید منتقل گردید.
کار ساخت در سال 1333 هجری شمسی پایان یافت و آرامگاه با حضور محمدرضاشاه و ملکه ثریا، در جشن هزاره‌ی زادروز ابن سینا افتتاح شد.
معماری آرامگاه ابن سینا
همان طور که گفته شد، ساختمان بنای کنونی را هوشنگ سیحون، معمار پرآوازه‌ی ایرانی ساخته است. او برای ساخت این بنا از برج گنبد قابوس الهام گرفته؛ زیرا این بنا نمایندهی دوره‌ای است که ابوعلی‌سینا در آن می‌زیست. همچنین، بین شیخ و سازنده‌ی گنبد، قابوس ابن وشمگیر، دوستی و همنشینی وجود داشته است.
قابوس ابن وشمگیر برج گنبد قابوس را برای آرامگاه شخصی خودش ساخته بود.
نمای ساختمان و محوطهی آرامگاه از سنگ گرانیتی کوههای الوند همدان ساخته شده است. بنا سادگی و بی‌پیرایگی بناهای شیوه‌ی معماری رازی در دوره‌ی سلجوقیان را داراست و معمار، برج‌ها را به سبکی مدرن پیاده‌سازی کرده است. درختان و گلهای باغچه‌های محوطه، خاکستری تکرنگ دیوارها و نما را تنوع بخشیده‌اند.
با گذشتن از ورودی آرامگاه و طی چند پله بهسمت پایین، به داخل حیاط آرامگاه می‌رسیم. در مقابل بنا، سنگ قبر عارف قزوینی، شاعر بزرگ معاصر قرار دارد. او نیز مانند ابن سینا اهل همدان نیست؛ ولی به همدان تبعید شده و در این شهر فوت کرده است.
ورودی آرامگاه شیخ، ده ستون گرانیتی دارد. هر ستون نماد گذشت صد سال از درگذشت ابوعلی سیناست، همچنین یادآور آنکه ساختمان، هزار سال پس از او ساخته شده است.
در راهروی اصلی سنگ قبر قدیمی ابن سینا، عکسی از جمجمه‌ی او که در زمان نبش قبر گرفته شده است، بههمراه توضیحاتی برای بازدیدکنندگان قرار دارد. راهرو به سه بخش راه دارد: سالن مطالعه، موزه و آرامگاه.
سالن مطالعه
سالن مطالعه و موزه بهصورت قرینه در دو طرف راهرو قرار دارند. در سالن مطالعه، کتاب‌های خطی کهن، کپی‌هایی از دست‌نوشته‌های بوعلی سینا، پایان‌نامه و کتابهایی درباره‌ی او قرار داده شده است. میز و نیمکتهای سالن، یادگار دوران ساخت بناست و با سبک معماری همخوانی دارد. این‌ها امروز به اشیاء باارزش آرامگاه بدل شده‌اند.
سالن موزه
در سالن موزه، اشیاء عتیقه و لوازم قدیمی جراحی و پزشکی و ظروف و لوازم اهدایی به موزه در معرض دید بازدید کنندگان قرار گرفته است. همچنین چند فرش نفیس به دیوار نصب شده که بر یکی از فرشها تصویری خیالی از ابوعلی سینا بافته شده است.
سالن مقبره
سالن اصلی ساختمان جایی است که قبر شیخ حکیم در آن قرار دارد. سالن بهشکل دایره ساخته شده و قبر در مرکز آن قرار گرفته است. دوازده ستون سنگی سر از سقف بیرون برده و مدفن را در بر گرفته‌اند. به نظر می‌آید این ستون‌ها از سنگ یکپارچه ساخته شده‌اند.
چند دلیل و توضیح برای تعداد ستون‌ها یاد شده است:
- این ستون‌ها دوازده عدد هستند و نشان از دوازده علمی دارند که شیخ بر آنها تسلط داشته است، ازجمله طب، ریاضی، ستاره‌شناسی، زیستشناسی، فلسفه و موسیقی.
- بنای آرامگاه از برجهای سلجوقی الهام گرفته شده است. چون برخی از این برج‌ها کاربرد گاه‌شماری داشته‌اند، ممکن است دوازده کنگره برای تعیین برج و سال ساخته شده باشند.
- برخی مردم عقیده دارند که این دوازده ستون، نشانی است از شیعهی دوازده امامی بودن شیخ ابن سینا.
سنگ قبری شبیه به سنگ قبرهای دوره‌ی سلجوقیان روی قبر حکیم کار گذاشته شده که بر آن آیات قرآن و ابیاتی به خط نسخ نوشته شده است.
آنچه در سراسر بنا نمود دارد و در تالار مقبره بیشتر به چشم می‌آید، استفاده از اشکال دایره و مربع است. در نگاه ابن سینا و فیلسوفان، این دو شکل نماد انسان کامل بوده است.
تالار کمنور است و فقط چند پنجره‌ی کوچک، روزنه‌های ورود نور آفتاب به تالار هستند. این پنجرهها با نرده‌هایی محصور شده‌اند و در ارتفاع زیادی قرار دارند. تالاری با دیوارهای بلند و خاکستری و تاریک. معمار تلاش کرده است با این فضاسازی، یادآور دوران اسارت شیخ در همدان باشد.
دورتادور تالار، اشعاری از شیخ ابوعلی سینا بر سنگ حک شده است.
برج آرامگاه
بیرون از ساختمان، پله‌هایی سنگی وجود دارد که بازدیدکنندگان را به سقف بنا هدایت می‌کند. پله‌هایی که با جان‌پناه سنگی بزرگ، محصور و تاریک شده‌اند؛ گویا انسان را از تونل تاریک زمان می‌گذرانند و به روشنایی و عظمت تاریخی کهن هدایت می‌کند. تابش نور و تصویر زیبا و شگرف برج، بیننده را مسحور هنر ذهن سیحون می‌کند؛ پنداری به محضر حکیم فراخوانده می‌شود.
دوازده ستون سنگی که از خاک مدفن شیخ زاده شده‌اند، بر بام بنا به هم می‌آمیزند و سر بر آسمان آبی میسایند. زیر این ستون‌ها نیز جعبه‌ای فلزی قرار دارد که نمادی از قبر ابن سیناست.
از بام آرامگاه می‌توان خیابانهایی را دید که از اطراف به میدان بوعلی سینا می‌رسند. انگار حکیم زیارت‌کنندگان را از هیاهوی خیابانها و زندگی امروزی جدا می‌کند و آنها را لحظاتی به اندیشیدن فرامی‌خواند.
فضای بیرونی آرامگاه بوعلی سینا
آرامگاه بوعلی سینا در گوشه‌ای از میدان بزرگ بوعلی قرار دارد. در این میدان، میدانچه‌ای است که پایینتر از سطح زمین ساخته شده. گرداگرد میدانچه، فضاهایی از جنس سنگ برای نشستن تعبیه شده است؛ بهگونهای که در ذهن آدمی جلسات بحث فیلسوفان و دانشمندان تداعی می‌شود.
در گوشه‌ای از میدان، مجسمه‌ای از ابوعلی سینا بر ستونی مرتفع و سنگی قرار دارد. این مجسمه اثر ابوالحسن صدیقی بوده و از سنگ مرمر یکپارچه‌ی قم ساخته شده است.
آرامگاه بوعلی، مقبره‌ی حکیم هزاره‌ها
آرامگاه بوعلی سینا ترکیبی چیرهدستانه از معماری کهن و مدرن ایرانی است. اگر شهر تاریخی همدان را برای سفر برگزیدید به شما پیشنهاد می‌کنیم از آرامگاه بوعلی، یکی از جاذبه های گردشگری همدان، دیدن بفرمایید. لطفاً حین بازدید از این بنا، رعایت اصول گردشگری مسئولانه را در نظر داشته باشید.
پرسش‌های متداول درباره آرامگاه ابوعلی سینا
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوالتان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.
آرامگاه بوعلی سینا کجاست؟
آرامگاه بوعلی سینا در میدان بوعلی سینا شهر همدان قرار دارد.
زادگاه بوعلی سینا در کجا قرار دارد؟
بوعلی سینا در روستای افشنه، نزدیک شهر بخارا به دنیا آمده است.
نام اصلی بوعلی سینا چیست و چرا او را به نام بوعلی می‌شناسند؟
نام اصلی او حسین است. او پسر علی، پسر سیناست؛ به همین دلیل او را ابوعلی سینا یا ابن سینا و پور سینا می‌خوانند.
چرا جمجمه‌ی بوعلی سینا از خاک بیرون کشیده شد و هم‌اکنون در کجا نگهداری می‌شود؟
در زمان ساخت بنا، بهدلیل جایابی درست برای قبر، مجبور شدند باقی‌مانده‌ی جسد ابن سینا را جابهجا کنند. جمجمه و استخوانهای باقی‌مانده را از خاک بیرون آوردند و بعد از آماده‌سازی قبر جدید، در آن دفن کردند. عکسی از جمجمه در سالن اصلی آرامگاه وجود دارد.
ابوعلی سینا در زمان خود به چه دانشهایی مسلط بود؟
او دانشمندی همهچیزدان بود که به همهی علوم دوره‌ی خود تسلط داشت. زیستشناسی، داروشناسی، ستاره‌شناسی، ریاضی، فلسفه و پزشکی از علوم دانسته‌ی شیخ بود.
معمار آرامگاه بوعلی سینا چه کسی است و برای ساخت آن از چه بنایی الهام گرفته است؟
استاد هوشنگ سیحون معمار آن است. او برای ساخت آرامگاه از گنبد قابوس الهام گرفته است.
