آتشکده نطنز و معماری ساسانی این بنای باستانی

نطنز از باغشهرهای تاریخی ایران است که در استان اصفهان قرار دارد. این شهر زیبا در دامنه کوه کرکس واقع شده است و حدود ۱۸۰۰ آثار تاریخی دارد که تعداد ۱۱۵ اثر آن در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته اند. آتشکده نطنز از جمله آثار تاریخی شاخص این شهر است که در سال 1311خورشیدی به ثبت ملی ایران رسیده است.

این آتشکده در پشت مسجد جامع نطنز قرار گرفته و محوطه ای به طول ۱۲۲ متر مربع را اشغال کرده است. همچنین، آتشکده نطنز در راستای حسینیه تاریخی، گذر تاریخی و بازار نطنز قرار دارد. در کنار آتشکده که بایستید، می توانید گنبد باز نطنز را نیز مشاهده کنید. این گنبد که بر سر کوه مشرف بر شهر می باشد، از جمله جاهای دیدنی نطنز است.

دیرینگی آتشکده به دوره ساسانیان برمی گردد. به همین دلیل، به آن آتشکده ساسانی نیز می گویند. در ساخت این آتشکده از سبک چهار تاقی بهره برده اند.

چهار تاقی در معماری به چه معناست؟

چهار تاقی ها بناهایی چهار گوش و با پوشش گنبدی شکل می باشند. این سازه ها از چهار پایه و یک تاق گنبدی شکل بر روی آن ساخته می شوند. همچنین، چهار تاقی ها دارای چهار ورودی تاق دار می باشند.

شکل این سازه ها به صورت مربع است و عناصر تشکیل دهنده آنها عبارتند از:

• جرز (دیواری که دو طرفش باز باشد) : این جرز در چهار گوشه مربع قرار می گیرد.
• چهار تاق (قوسی شکل): جرزها را به هم متصل می کند.
• یک گنبد: توسط یک گوشواره در بالای قوس ها ساخته می شود.
• یک درگاه: بعد از پایان کار در هر یک از چهار ضلع بنا ساخته می شود‌.

در دوره ساسانی، استفاده از چهار تاقی برای ساخت آتشکده مرسوم بود. همچنین، در دوره ایران پس از اسلام نیز از شیوه چهار تاقی برای ساخت مساجد و آرامگاه ها بهره می بردند.

ویژگی های معماری آتشکده نطنز

بنای آتشکده نطنز از چهار تاق و چهار جرز تشکیل شده است. هر کدام از جرزها بر روی دوسکو و یکی در جوار دیگری قرار گرفته اند. ارتفاع دو سکو در حدود ۲.۱۵ متر و ابعاد جرزها ۲.۶۷×۲.۷۸ متر مربع می باشد. هر کدام از جرزها بعد از نشستگی ارتفاعی در حدود ۶۷ سانتی متر دارند.

مصالح به کار برده شده در آتشکده، قلوه سنگ رودخانه ای، ملات گچ و خاک و الوار چوبی هستند. تاق های آتشکده توسط الوار چوبی ساخته شده اند و برای پوشش بنا از گچ و کاهگل استفاده شده است‌.

در طی بررسی هایی که روی آتشکده انجام شد، بر روی لایه نازکی از گچ آثار رنگ آمیزی مشاهده گردید. در زیر این لایه گچی، یک لایه ضخیم کاهگل وجود دارد.

چنین گمان می رود که این رنگ آمیزی در طی دوره های بعد روی دیوار آتشکده به وجود آمده باشد. بیشترین احتمال برای رنگ آمیزی دیوارهای آتشکده را به دوره آل بویه و زمان ساخت مسجد نطنز نسبت می دهند.

برخی از افراد ادعا می کنند که در داخل آتشکده نطنز قبوری مشاهده کرده اند. آنها اظهار داشتند که مالکین اطراف آتشکده، آثار قبور موجود در آن را از بین برده اند. بنابراین، احتمال می رود در دوره آل بویه از این آتشکده به عنوان آرامگاه استفاده شده باشد.

الوارهای به کار برده شده در تاق آتشکده، توسط موریانه از بین رفته بود. سپس، بر اثر زلزله ای که در شهر نطنز اتفاق افتاد، تاق آتشکده فرو ریخت.

در حال حاضر بقایای باقی مانده از آتشکده نطنز، ستون های چهار گانه، تاق جنوبی و مقداری از لبه گنبد است. ضلع جنوبی آتشکده، سالم ترین بخش آن است. در این بخش، دو گوشواره و یک تاق دیده می شود. به دلیل عدم رسیدگی سه تاق دیگر این بنا به همراه سقف، تخریب گردید.

عوامل تهدید کننده آتشکده نطنز

بنای آتشکده نطنز که زمانی شکوه و زیبایی خیره کننده ای داشت، هم اکنون در حال تخریب است. در اثر عدم رسیدگی در طی سال های اخیر بسیاری از قسمت های باقی مانده آتشکده دچار تخریب شده اند. از عوامل تخریب کننده بنا می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بارش های شدید و نفوذ رطوبت: جرزهای شمالی این آتشکده در اثر نفوذ رطوبت زیاد به پی های آن در حال تخریب است.
• مجاورت با مزارع و باغات: رویش درختان و عبور جوی های آب برای آبیاری مزارع و باغات باعث تخریب سکوها و جرزهای بنا شده است.
• وزش بادهای موسمی شدید: بادهایی که از نواحی کوهپایه ای کرکس می وزند تهدیدی جدی برای آتشکده نطنز به شمار می روند.

بازدید از آین آتشکده ساسانی را از دست ندهید

آتشکده نطنز یکی از بناهای زیبای شهر نطنز می باشد که از زمان ساسانی به یادگار مانده است. هم اکنون، به دلیل قرار گرفتن آتشکده در میان خانه های خالی از سکنه راه دسترسی به آن دشوار است. این آتشکده در میان مزارع نطنز و در داخل یک باغ قرار دارد.

از بالای بام مسجد جامع نطنز، بقایای آتشکده به خوبی قابل مشاهده است. برای بازدید از این بنا، به ناچار باید از میان باغ ها عبور کرد. البته این روزها، راه ورود به آتشکده هموارتر شده است. این آتشکده با وجود معماری زیبایی که دارد، می تواند گردشگران زیادی را به شهر نطنز جذب کند.

اگر زمانی با تورهای ایرانگردی یا به صورت شخصی به نطنز مسافرت کردید، “دستی بر ایران” توصیه می کند سری هم به این آتشکده بزنید.

آتشکده نطنز کجاست؟

آتشکده نطنز، در خیابان مالک‌اشتر، پشت مسجد جامع نطنز قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این آتشکده را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره آتشکده نطنز

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.