در کشورمان اقوام مختلفی وجود دارند که در گذشته بهواسطهی لباس سنتی خود از یکدیگر متمایز می‌شوند. ازجمله‌ی این اقوام می‌توان اقوام گیلکی، آذری، کرد، لر، بلوچ، قشقایی، عرب، بختیاری و ترکمن را نام برد. پوشاک اقوام مختلف نه‌فقط یکی از صنایع دستی ایرانی است، که نشان‌دهنده‌ی هویت و فرهنگ و تاریخ این مردمان بوده؛ ولی بهتدریج به فراموشی سپرده شده است.
شایان ذکر است که هرکدام از اقوام ایرانی پوشاک خود را براساس معیارهای متفاوتی نظیر آب‌و‌هوای محل زندگی خود انتخاب می‌کرده‌اند؛ بنابراین، رنگ و جنس این لباس‌ها نیز متناسب با معیارهای آنها انتخاب می‌شد. افزون بر آن، لباس‌هایی که هر قوم استفاده می‌کرد تفاوت‌هایی باهم داشت و افراد قادر بودند براساس رنگ و جنس و نوع پارچه، هویت، سن و سال، تجرد یا تأهل و نیز موقعیت اجتماعی دیگران را تشخیص دهند. متأسفانه، امروزه استفاده از این پوشاک سنتی در برخی از استان‌ها کمرنگ شده است؛ اما هنوز اقوامی هستند که لباس‌های سنتی خود را به لباس‌های امروزی ترجیح میدهند.
مناطق سکونت اقوام ایرانی و وجه شباهت پوشاک سنتی آنها
در کشورمان اقوام مختلفی زندگی می‌کنند که در ادامه مناطق سکونت هرکدام را بههمراه وجه شباهت پوشاک آنها شرح می‌دهیم:
اقوام مرکز و غرب ایران
بسیاری از اقوام ایرانی نظیر اقوام آذری، کردی، لری و اَبیانه در مرکز و غرب ایران ساکن شده‌اند. هرکدام از این اقوام پوشاک سنتی خود را دارند که شباهت‌هایی جزئی نیز باهم دارند. ازجمله‌ی این شباهت‌ها می‌توان به رنگ لباس افراد سالخورده و جوان و همچنین چندجزئیبودن لباس این اقوام اشاره کرد.
اقوام جنوب ایران
مردم جنوب کشور، شامل اقوام سواحل خلیج‌فارس و بلوچی و قشقایی هستند. این اقوام لباس محلی متفاوتی از اقوام مرکز و غرب کشور دارند. لباس جنوبی‌ها بهدلیل گرم و شرجیبودن هوا، اغلب از پارچه‌های نازک و ظریف تهیه میشود.
اقوام شمال و شمال شرقی ایران
در منطقه‌ی شمال و شمال شرق کشورمان، اقوام گیلکی، مازنی، ترکمن و خراسانی سکونت دارند. لباس محلی و سنتی آنها متناسب با آب‌و‌هوای آن منطقه انتخاب میشود. لباس این مردم بهدلیل شادابی و تنوع رنگ‌های استفادهشده در آن، به یکدیگر شباهت دارند.
پوشاک سنتی اقوام آذری
از دیرباز، مردمان آذربایجان پوشاکی استفاده می‌کردند که ویژگی‌های هنری، تاریخی، قومی و مذهبی آنها را به نمایش بگذارد. انتخاب رنگ این پوشاک ازجمله مؤلفههای بسیار مهم بود که در کنار دیگر مؤلفهها، نظیر تزیینات مختلف، جلوه‌ی زیبایی به پوشاک سنتی آذربایجان میبخشید. تزیینات استفادهشده در این پوشاک، شامل حاشیه‌دوزی، گلابَتوندوزی، مُنجوق‌دوزی و چین‌دوزی بود.
در حالت کلی، لباس سنتی اقوام آذری شامل سه قسمت مختلف سرپوش و تن‌پوش و پاپوش بود؛ اما از قرن بیستم میلادی به‌بعد، استفاده از آنها کمرنگ شد. هم‌اکنون، فقط مردمان عشایر و روستاییان همچون گذشته از این پوشاک استفاده می‌کنند.
جالب توجه است که جنس پوشاک مردان و زنان در میان اقوام آذری تفاوت‌هایی باهم دارند. به این صورت که زنان پارچه‌هایی از جنس ابریشم و ترمه و مخمل و مردان پارچه‌های پشمی را برای دوختن پوشاک سنتی انتخاب می‌کنند. البته، فاکتور اصلی انتخاب جنس لباس، بودجه و توان مالی افراد است. بنابراین، هر فردی با درنظرگرفتن این فاکتور پارچه‌هایی از جنس حریر، تافته، دریاکنار، مَل‌مَل، کودِری، فاستونی، آیناگولی، اوتماسینار، میتقال، شالموز و چیت را انتخاب می‌کند.
گذشته از آن، از سایر معیارهای انتخاب رنگ و نوع پارچه در پوشاک زنان آذری، سن و سال افراد است. بر همین اساس، زنان سالخورده پارچه‌هایی با طرح و رنگ ساده و ملایم و تزیینات اندک را مناسب خود می‌دانند؛ در مقابل، زنان جوان از پارچه‌هایی با رنگ‌های شاد و پرنقش با زیورآلات بیشتر استفاده می‌کنند. جالب اینکه لباس زنان آذری اجزای متفاوتی دارند که عبارتاند از:
- بُرک: کلاهی است که به دو شکل ساده یا با پولک‌های رنگی و سکه‌های تزیینی دوخته میشود.
- چارقَد: پارچه‌هایی چهارگوش با رنگ روشن که جنسی از نخ یا ابریشم دارند. بانوان این پارچه‌ها را همانند روسری بهشکل مورب تا می‌زنند و استفاده می‌کنند.
- یایلیق: سربندی است که زنان مسن آن را برای نگه‌داشتن چارقد روی سر خود روی پیشانی می‌بندند.
- کوینَک: این جزء از لباس بهعنوان رویهی آن استفاده میشود و آستین‌های گشاد و بدون یقه دارد. گاهی کوینک هیچ دوختی ندارد و زنان آن را بهصورت باز روی شانه‌ی خود می‌اندازند.
- جبکن: لباسی با جنس ابریشم که آن را روی کوینک بر تن می‌کنند.
- آرکالیک یا آرخالیخ: لباس آستین‌بلند و گشاد از جنس مخمل که رنگ آن بهطور معمول زرشکی سیر و طرح آن گلدار است.
پوشاک سنتی مردمان کرد
از میان همهی انواع لباس‌های سنتی ایران، لباس اقوام کرد قدیمی‌ترین و متنوع‌ترین به شمار می‌رود. نقوش برجسته‌ی آنها بسیار جالب توجهاند. این نقوش برجسته گاهی آمیزه‌ای از نقش‌برجسته‌های هخامنشی هستند. می‌توان نمونه‌ای از پوشاک مردمان کرد را در حجاری‌های ورودی کاخ آپادانا مشاهده کرد.
بهطور کلی، پوشاک مردمان کرد همانند لباس سایر اقوام ایرانی اجزای متفاوتی دارند. البته، لباس زنان و مردان کرد براساس منطقه‌ی سکونت آنها متفاوت است و با نام‌های متفاوتی از قبیل «اورامی» و «سقزی» و «مریوانی» شناخته می‌شوند.
گفتنی است که زنان کرد لباس‌های خود را بهگونهای انتخاب می‌کنند که در آنها نقوشی از گل‌های کوهستان و دشت خودنمایی کند. آنها لباس‌هایشان را برای دو منظور روزمره و مجلسی و با استفاده از پارچه‌های مختلفی نظیر حریر، تور، مخمل و ساتن می‌دوزند. سپس، لباس‌های مدنظرشان را با ملیله‌دوزی، منجوق‌دوزی، پولک‌دوزی، سرمه‌دوزی و سنگ‌دوزی تزیین می‌کنند.
بهطور کلی، لباس زنان کرد شامل ۱۱ جزء مختلف میشود که عبارتاند از:
- دستمال سه‌گوش زینتی، عمامه، روسری یا سربند، زیرپیراهن، پیراهن، جلیقه، قبا، نیم‌تنه یا یل، شلوار و کفش.
پوشاک سنتی مردم لر
لرها یکی دیگر از اقوام ایرانی هستند که به دو گروه عمده‌ی لر بزرگ و کوچک تقسیم‌بندی می‌شوند. لر بزرگ شامل ایل‌های بزرگ بختیاری و طوایف ممسنی و بویراحمد و لر کوچک شامل مردم لرستان امروزی و قسمت‌هایی از همدان و ایلام است. هر دو گروه، پوشاک سنتی تقریباً یکسانی بر تن می‌کنند که البته تفاوت‌های جزئی باهم دارند.
طراحی پوشاک این اقوام نشان‌دهنده‌ی همزیستی آنها با طبیعت و ویژگی‌های جغرافیایی اقلیم آن‌هاست. برای هر گروه از اقوام لر لباس‌های مخصوصی وجود دارد که به دو نام «لباس محلی لری فیلی» و «لباس محلی بختیاری» شناخته می‌شوند. از این میان، لباس‌های لری فیلی مخصوص لرهای لرستان و همدان و ایلام و لباس محلی بختیاری مخصوص عشایر بختیاری هستند. این مردم عشایر در شرق و شمال شرق و جنوب شرق خوزستان و غرب اصفهان و شرق لرستان ساکن هستند.
گفتنی است که لباس لری مخصوص استان کهگیلویه و بویراحمد بهتازگی و در سال ۱۳۹۷ خورشیدی بهعنوان آثار ناملموس به ثبت ملی رسیده است.
طراحی پوشاک بانوان لر وابسته به دو فاکتور کلی شرایط اقلیمی و نیاز مردم است. رنگ این پوشاک نیز شأن اجتماعی و سن و مانند این را به معرض نمایش می‌گذارد. بدین ترتیب، پارچه‌هایی با رنگ تیره و طرح ساده بههمراه سربندهای سیاه و سفید مخصوص زنان سالخورده و پارچه‌های با رنگ شاد، مخصوص زنان جوان هستند. در حالت کلی، این پوشاک از اجزای مختلف سرپوش، تن‌پوش، بالاپوش و پاپوش تشکیل میشود.
لباس ابیانه
در شهرستان نطنز روستای خوشآبوهوایی بهنام «اَبیانه» وجود دارد. پوشاک سنتی اَبیانه بهعنوان یکی از میراث فرهنگی ناملموس به ثبت رسیده است. جالب اینکه مردم روستا نسبت به حفظ پوشاک خود تعصب نشان میدهند؛ چراکه بخشی از فرهنگ آن‌هاست. ازجمله پوشاک مردم اَبیانه می‌توان به شلوار مشکی و گشاد مردان و چارقدهای رنگی بانوان اشاره کرد.
جالب توجه است که پوشاک سنتی بانوان اَبیانه شباهت زیادی به پوشاک بانوان در دوره‌ی صفویه دارد. ازجمله‌ی این اجزا این لباس می‌توان به پیراهن‌های رنگارنگ با دامن کوتاه و دامن‌شلواری پُرچین بهنام شلیته و چارقدهای متنوع گلدار با زمینهی سفید اشاره کرد.
رنگ پوشاک اَبیانه نیز همانند پوشاک سایر اقوام، متناسب با سن افراد انتخاب میشود. البته، نکته‌ی جالب اینجاست که مردم اَبیانه در مراسم سوگواری نیز با همین لباس حاضر می‌شوند و استفاده از لباس مشکی در بین آنها رواج ندارد.
پوشاک سنتی قوم بلوچ
مردم بلوچستان استان سیستانوبلوچستان قوم بلوچ را تشکیل میدهند. لباس این قوم براساس آب‌و‌هوای خشک و بیابانی منطقه انتخاب میشود. مردمان بلوچ از معدود قوم‌هایی به شمار می‌روند که بسیار به استفاده از لباس سنتی خود پایبند هستند و با همین پوشاک به سایر مناطق کشور سفر می‌کنند.
لباس مردان این بلوچ بسیار ساده و لباس زنان نمایانگر هنرهای اصیل سوزندوزی بلوچی و طرح‌های اصیل ایرانی است. جالب اینکه فرم و ساختار پوشاک مردم بلوچ تفاوت‌های جزئی با یکدیگر دارند که تفاوت سلیقه‌ی طایفه‌های مختلف را در انتخاب لباس نشان می‌دهد.
بانوان بلوچی نیز پوشاک ساده و زیبایی دارند که بهعنوان یکی از نمادهای اصلی پوشش اصیل ایرانی شناخته میشود. این لباس، برش سادهای دارد که آثاری از سوزندوزی با طرح‌های روستایی و بومی در قسمت سرآستین‌ها و جلوی لباس و قسمت پاچه‌ی شلوار مشاهده میشود.
شاید عجیب‌ترین و تأمل‌برانگیزترین نکته در پوشاک مردم بلوچ وجودداشتن یا وجودنداشتن جیب در لباس آنها باشد؛ چراکه بهعقیدهی آنها، وجود جیب در لباس بانوان نمادی از شجاعت و دلاوری آن‌هاست. از سایر اجزای پوشاک این قوم می‌توان به پاجامک و تکو (چارقد) و سریگ (روسری) اشاره کرد.
لباس ساکنان سواحل خلیج‌فارس یا بندر
با توجه به اقلیم گرم و شرجی سواحل خلیج‌فارس، مردم ساکن در این منطقه لباس‌های سبک و نازک و راحت را ترجیح میدهند. مردمان این منطقه ترکیبی از اقوام متعدد لر، ترک، عرب، عشایر قشقایی، تبریزی و کرد هستند که البته عرب‌ها غالب‌اند. به همین دلیل، پوشش این مردمان تفاوت جزئی با پوشش سایر اقوام دارد.
اقوام سواحل خلیج‌فارس با لقب «بندری» شناخته می‌شوند. وجه تمایز پوشاک سنتی مردمان بندری، سبکی، خنکی، نازکی و گشادی آن‌هاست. بانوان نیز پارچه‌های نازک و رنگ روشن را انتخاب می‌کنند تا بتوانند گرمای هوا را تحمل کنند. بهطور معمول، پیراهن و شلوار این بانوان از میان رنگ‌های آبی روشن، بنفش، صورتی و سبز انتخاب میشود.
لباس اقوام قشقایی
مردمان قشقایی عشایری هستند که در دشت‌های استان فارس سکونت دارند. این مردمانِ ترک‌زبان، در دوره‌های مختلفی از تاریخ، از قبیل دوره‌ی سلجوقی و تیموری و صفوی، در این منطقه استقرار یافته‌اند. البته، دیرینگی استفاده از لباس محلی در میان عشایر قشقایی به زمان حکومت هخامنشیان برمیگردد.
طایفه‌های مختلف عشایر قشقایی براساس نوع و رنگ لباس و همچنین پیشانی‌بند خود از یکدیگر متمایز می‌شوند. در حالت کلی، پوشاک زنان قشقایی شامل کلاهک، آرخالق، تنبان و پاپوش است. جزئیات این لباس نیز از این قرار است:
- دامن چندلایه یا همان شلیته و تنبان، تونیک یا قیناق، ژاکت کوتاه یا آرخالق، کلاه‌های کوچک، پیشانی‌بند ابریشمی یا همان یاقلق و قالاق و درنهایت، تور روسری‌مانند.
لباس مردمان گیلکی
پوشاک سنتی قوم گیلک افزون بر ثبتشدن در زمره‌ی میراث معنوی کشور، در جشنواره‌ی لباس نیویورک بهعنوان «شادترین لباس جهان» شناخته شده است. این پوشاک در میان مردم شرق و غرب و مرکز گیلان متفاوت است و از این نظر به سه نوع مختلف قاسم‌آبادی و تالشی و رسوخی تقسیم میشود.
اجزای اصلی پوشاک بانوان گیلکی شامل لچک، روسری، سربند، پیراهن، جلیقه، کت، دامن، شلوار و چادرشب است. این نوع لباس زیبایی‌های خاص خود را دارد که در ادامه بخشی از این زیبایی توصیف شده است:
- دامن‌های رنگارنگ تزیین‌شده با نوارهای رنگی شاد
- پیراهنی از جنس ساتن در رنگ‌های مختلف
- جلیقه‌ی جلوباز به‌رنگ مشکی و مزین به سکه و نوار
پوشاک سنتی اقوام مازنی
اقوامی که در استان مازندران ساکن هستند با عنوان «قوم مازنی» شناخته می‌شوند. لباس‌شان سرشاز از شادابی و تنوع رنگی طبیعت است. پوشاک این قوم متشکل از سرپوش و تن‌پوش و پاپوش است که هرکدام جزئیات خاصی دارند.
لباس بانوان مازنی از اجزای مختلفی نظیر چادر، چاقچور، نیم‌ساق، روبند، نقاب، چارقد، شلیته و تنبان تشکیل میشود. البته، این پوشش هم‌اکنون بهدستِ فراموشی سپرده شده است و فقط گاهی در جشن‌ها و آیین‌های خاص از آن استفاده میشود.
لباس مردم ترکمن
یکی از زیباترین انواع لباس‌های محلی ایرانی لباس اهالی ترکمن‌صحراست. رنگ غالب در این لباس قرمز است. استفاده از اجناس کتان، پنبه، ابریشم و پوست در این لباس‌ها متداول است؛ اما پوشاک اصیل ترکمنی فقط از ابریشم تهیه می‌شوند.
لباس خراسانی
پوشاک سنتی خراسانی قدمتی چندین هزار ساله دارد. با وجود تحولات تاریخی، هنوز هم مردم این قوم از لباس محلی خود استقبال می‌کنند. پوشاک خراسانی ویژگی‌های متمایزی دارد که بهدلیل مهاجرت اقوام متعدد نظیر کرد کرمانج، ترکمن، بلوچ و عرب حاصل شده است. البته، در حالت کلی لباس این قوم به لباس مردم افغانستان شباهت دارد.
درباره‌ی پوشاک سنتی اقوام ایرانی بیشتر بدانید
پوشاک سنتی ازجمله آثار ناملموس کشورمان هستند؛ ازاینرو، باید در حفظ و نگهداری و انتقال آن به نسلهای آینده کوشا باشیم. این پوشاک هویت و فرهنگ مردمان سرزمین‌مان را نشان می‌دهد و افزون بر آن، از رشته‌های صنایعدستی ایران به شمار می‌رود.
پرسش‌های متداول درباره پوشاک سنتی
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
زیباترین لباس‌های محلی ایران کداماند؟
بهطور حتم، لباس هریک از اقوام ایرانی زیبایی و جذابیت خود را دارد؛ اما پوشاک سنتی قوم گیلکی بهعنوان زیباترین و شادترین لباس جهان شناخته شده است.
گرانترین لباس محلی ایران کجاست؟
گرانترین لباس‌های محلی در موزهی ملی ایران نگهداری می‌شوند و به اقوام مختلف ایرانی تعلق دارند. جالب اینکه دیرینگی استفاده‌ی برخی از این لباس‌ها به دوره‌های مختلف تاریخ نظیر دوره‌ی اشکانیان برمیگردد.
