شهر جلفا یکی از شهرهای مرزی کشورمان در مرز ارمنستان و جمهوری آذربایجان و حاشیه‌ی رود ارس است که جاذبههای طبیعی بسیاری همچون آبشار، دریاچه و رودخانه دارد. اهمیت تاریخی این شهر نیز به‌دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش، به نقش مهم آن در جنگ ایران و روسیه بازمی‌گردد. در آن دوران، جلفا دارای راه‌آهن سراسری بود که به آسیای مرکزی و قفقاز اتصال داشت. در این نوشتار، تلاش ما بر این است که جاهای دیدنی جلفا شامل جاذبههای تاریخی و طبیعی آن را معرفی کنیم.
نکته‌‌ی مهم دیگر درباره جلفا این است که در دوره‌ی قاجار، طی عهدنامه ترکمنچای، بخش بزرگی از این شهر در آن سوی رودخانه‌ی ارس، به جمهوری آذربایجان پیوست. با‌این‌حال، همین بخش باقی‌مانده نیز جاهای دیدنی فراوانی دارد و مقصد گردشگران داخلی و خارجی پرشماری است.
جاهای دیدنی جلفا، جاذبههای تاریخی
شهر جلفا در برهه‌های مختلف تاریخی کاربردهای متفاوتی داشته است. به همین دلیل، جاذبههای تاریخی آن پرشمارند. در ادامه، نمونه‌ای از جاذبههای شاخص این شهر را آورده‌ایم:
کلیسای سنت اِستِپانوس
یکی از عبادتگاه‌های ارمنی‌های مقیم ایران کلیسای سنت استپانوس است که در شهر جلفا قرار گرفته و نزد مسیحیان و پیروان سایر دین‌ها احترام ویژه‌ای دارد. در گذشته، این کلیسا علاوه بر کاربرد اصلی خود، محلی برای اجتماع هنرمندان، فیلسوفان، مورخان، دانشمندان و همچنین، آموزش کشیشان و راهبان مسیحی بود. حضور خوشنویسان، خطاطان، تهذیب‌کاران و نقاشان مختلف در کلیسای مزبور باعث شده است که امروزه به یکی از مرکزهای خوشنویسی کشور تبدیل شود.
کلیسای چوپان
یکی دیگر از کلیساهای ارمنی‌های ایران کلیسای چوپان است که قدمت آن به قرن شانزدهم میلادی برمی‌گردد و از آثار ثبت ملی ایران به شمار می‌رود. این کلیسا به‌اندازه‌ی سنت استپانوس بزرگ نیست، ولی ویژگی‌های درخور توجهی دارد. برای مثال، پلان کلیسا از خارج شبیه مربع و از داخل شبیه صلیب است. روی این بنا گنبدی قرار دارد که در چهار جهت آن نورگیرهایی برای تأمین روشنایی فضای داخلی تعبیه شده‌اند.
حمام جلفا
در دوره‌ی قاجار، طی جنگ‌های بین ایران و روسیه، حمامی برای نظامیان ساخته شده بود که به نام حمام جلفا شهرت داشت و یکی از حمام‌های عمومی شهر محسوب می‌شد. بنای مزبور مثل سایر حمام‌های قدیمی از بخش‌های مختلفی همچون سربینه و گرمخانه تشکیل شده و چند اتاق جانبی نیز دارد. امروزه، قسمتی از این بنا به موزه و قسمتی دیگر به قهوه‌خانه سنتی تبدیل شده است.
آرامگاه امامزاده سیدمحمد نوجه مهر
در روستای نوجه‌مهر جلفا، آرامگاه امامزاده‌ای وجود دارد که متعلق به یکی از نوادگان امام موسی کاظم(ع) است و به نام امامزاده سیدمحمد نوجه‌مهر شناخته می‌شود. آینه‌کاری فضای داخلی این آرامگاه جزو ویژگی‌های شاخص آن است که بسیار جلب توجه می‌کند. امروزه در محوطه‌ی بیرونی آن، امکانات رفاهی گوناگونی برای زائران ایجاد شده که عبارت‌اند از:
- پارکینگ،
- فروشگاه،
- سرویس‌های بهداشتی زنانه و مردانه،
- زائرسرایی سه‌طبقه و … .
حمام کَردَشت
یکی دیگر از جاهای دیدنی جلفا با معماری اصیل و سنتی، حمام کردشت است که در دوره‌ی شاه عباس صفوی ساخته شده است. ساختمان این حمام که از معماری اسلامی پیروی می‌کند، در میان باغی بزرگ در روستای کردشت قرار دارد.
قسمت‌های مختلف حمام شامل هشتی ورودی، سربینه، میان‌در، گرمخانه، خزینه، شاه‌نشین و تون حمام است. این قسمت‌ها ویژگی‌های معماری متمایزی همچون نقش‌های اسلیمی، ستون‌های سنگی مقرنس‌کاری، کفش‌کن‌های سنگی حجاری‌شده و آهک‌بری‌های باشکوه دارند که بسیار جلب توجه می‌کنند.
کاروانسرای خواجه نظر
از سایر دیدنی‌های جلفا کاروانسرای خواجه‌نظر است که دارای حیاطی مرکزی با سه ایوان در سه ضلع آن است. این بنا با سنگ تراش‌خورده و آجر ساخته شده و پوشش‌های گنبدی و تاق جناغی آن جلب توجه می‌کند. هم‌اکنون، بنای مزبور به موزه سفال و سرامیک ارس تغییر کاربری داده است و هنرمندان بومی در آن کارگاه‌هایی مثل کارگاه تولید و عرضه و نمایش سفال و سرامیک برگزار می‌کنند.
برج دوزال؛ مقبره امامزاده شعیب
از بناهای تاریخی قدیمی جلفا که در اواخر قرن چهاردهم میلادی و در زمان حکومت ایلخانان مغول ساخته شده، برج دوزال یا مقبره امامزاده شعیب است. این برج که شکل هشت‌ضلعی دارد، روی قاعده‌ای سنگی واقع شده و در همه‌ی ضلع‌های آن، تاق‌نمایی بلند با تاق جناغی مشاهده می‌شود. در قسمت داخلی برج نیز دورتادور بخش بالایی دیوارها، با کاشی‌های لاجوردی و فیروزه‌ای و تزئینات معرق‌کاری پوشیده شده است.
پل ضیاء الملک
روی رودخانه ارس جلفا چندین پل بنا شده‌اند که پل ضیاء‌الملک یکی از آن‌هاست و در دوره‌ی شاه عباس صفوی بنا شده است. البته، گزارش‌ها حاکی از آن‌اند که این بنا پیش‌تر در دوره‌ی پیش از میلاد مسیح و زمان حکومت اوراتورها ساخته شده و بر اثر جنگ‌های مختلف تخریب شده است. سپس، در دوره‌ی صفوی پل جدیدی بر روی بقایای آن ساخته‌اند.
جاذبههای طبیعی جلفا
طبیعت جلفا و جاذبههای طبیعی آن نیز امکانی فراهم آورده‌اند تا گردشگران بخشی از زمان خود را به گشت‌و‌گذار و تفریح بگذرانند. مشغله‌ها را کنار بگذارند و از طبیعت لذت ببرند. در ادامه، تعدادی از این جاذبه‌ها را معرفی کرده و شرحی درباره‌ی آنها آورده‌ایم:
آبشار آسیاب خرابه
جوشیدن چشمه‌ای از دل کوه کیامکی و جاری‌شدن آب آن، آبشاری به ارتفاع تقریبی 15 متر در جلفا ایجاد کرده است که ویژگی‌های درخور توجهی دارد. این آبشار به‌دلیل قرار‌گرفتن در نزدیکی آسیابی قدیمی، به نام آبشار آسیاب خرابه شناخته می‌شود و محلی‌‌ها لفظ ترکی آن یعنی «خارابا درمان» را نیز به کار می‌برند. این آبشار در بین صخره‌ها و دره‌های کوه کیامکی قرار دارد و پس از رسیدن به زمین، به جویباری در انتهای دره می‌پیوندد.
رودخانه ارس
رودخانه ارس نیز به‌‌عنوان یکی از جاهای دیدنی جلفا شناخته می‌شود. این رودخانه یکی از رودهای مرزی کشورمان است که از ارتفاعات هزار برکه در جنوب ترکیه سرچشمه می‌گیرد و از غرب به شرق جریان دارد. بنابراین، به‌ترتیب از استان‌های اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی ایران عبور می‌کند. جلفا نیز یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی است. رودخانه‌ی مزبور با طول 1072 متر یکی از طولانی‌ترین رودهاست که بر روی آن پل‌های متعددی بنا شده‌اند.
دریاچه سد ارس
در مرز ایران و جمهوری آذربایجان، سدی به نام سد ارس بنا کرده‌اند که در پشت آن، دریاچه سد ارس ایجاد شده است. ویژگی‌های این دریاچه مانند وسعت 145هزار متری و عمق 20 متری آن، درخور توجه است. آب دریاچه شیرین است و ماهی‌های مختلفی در آن مشاهده می‌شوند. این دریاچه یکی از زیستگاه‌های مهم غاز پیشانی‌سفید به شمار می‌رود.
پارک ملی کنتال
از سایر جاذبههای طبیعی جلفا پارک ملی کنتال است که با وسعت ۷هزار هکتاری، در مرز ایران و ارمنستان قرار دارد. این پارک به‌دلیل پوشش گیاهی ویژه‌‌اش، قرارگیری در ساحل رود ارس و داشتن انواع گونه‌های جانوری، شهرت و محبوبیت بسیاری کسب کرده است. پارک مزبور قسمتی از پناهگاه حیات وحش کیامکی به شمار می‌رود. بسیاری از گردشگران پارک کنتال را با لاله‌های رنگارنگ آن می‌شناسند که در اوایل بهار در آنجا رشد می‌کنند.
منطقه حفاظت‌شده مراکان
منطقه‌ای 100هزار هکتاری به نام منطقه حفاظت‌شده مراکان یکی دیگر از دیدنی‌های جلفا و به‌طور کلی، جزو دیدنی‌های آذربایجان شرقی است که البته بخشی از آن، در آذربایجان غربی قرار دارد. این منطقه محل زندگی گونه‌های جانوری مختلفی است؛ ازجمله 27 گونه پستاندار، 128 گونه پرنده و 20 گونه خزنده که از میان آنها، قوچ و میش ارمنی درخور توجهند.
پرسش‌های متداول درباره جاهای دیدنی جلفا
در اینجا پرسش و پاسخ‌هایی مطرح کرده‌ایم که با بررسی آنها به درک درستی درباره نوشتار حاضر می‌رسید. چنانچه پرسش دیگری دارید، آن را در قسمت دیدگاه‌های همین پست مطرح کنید تا در زمانی کوتاه، به آن پاسخ دهیم.
دلیل اهمیت‌یافتن جاهای دیدنی جلفا در بهار چیست؟
در این فصل، جاذبههای طبیعی این شهر جلوه‌ی خاصی دارند. از طرفی، مناسب‌بودن آب‌و‌هوا امکان بازدید از انواع جاذبههای طبیعی و تاریخی را برای گردشگران فراهم می‌کند.
از میان جاهای دیدنی جلفا آسیاب خرابه جزو کدام نوع از جاذبههای گردشگری است و چرا به این نام خوانده می‌شود؟
آسیاب خرابه جزو جاذبههای تاریخی این شهر است که به‌دلیل قرار گرفتن در نزدیکی آسیابی قدیمی، به این نام شناخته می‌شود.
چند مورد از جاذبههای تاریخی و قدیمی جلفا کدام‌اند؟
برج دوزال، پل ضیاء الملک و حمام کردشت جزو جاذبههای تاریخی و قدیمی این شهر به شمار می‌روند.
