در کشورمان اقلیت‌های مذهبی به نام مندائیان وجود دارند که دین آنها یکی از قدیمی‌ترین ادیان جهان محسوب می‌شود و متعلق به چهار هزار سال پیش است. آیین مندائی یک دین در ایران است که پیروان آنها بیشتر در اهواز، خوزستان و در کنار رودهای کرخه و کارون ساکن هستند. پیروان این دین آب‌های جاری را مقدس می‌دانند و بیشتر فریضه‌های دینی خود را که غسل تعمید یکی از آن‌هاست در کنار این آب‌ها انجام می‌دهند. اگر تمایل دارید، اطلاعات بیشتری درباره‌ی این گروه کسب کنید، نوشتار حاضر را تا انتها بخوانید.
درباره‌ی مندائیان، دین و کتاب مقدس آنها
پیروان دین مندائی به ثنویت یا دوبن‌نگری گرایش دارند و معتقدند که دو گوهر روح و ماده از آغاز آفرینش جهان در حال جنگ با یکدیگرند. آنها خدا و روز قیامت را قبول دارند. دین آنها مبتنی بر سه پایه‌ی توحید، معاد و نبوت است. زبان آنها آرامی است و برای خود خط دارند. آنها روزه می‌گیرند و نماز را در پنج نوبت می‌خوانند. اعتقاد پیروان این دین به قرار داشتن ترازوی عدل الهی در شمال، باعث می‌شود که قبله‌ی آنها رو به سوی شمال باشد. از آنجایی که ستاره‌ی جُدَی یا قطبی نیز در شمال قرار دارد، چنین تصور می‌شد که آنها این ستاره را می‌پرستند که البته تصور اشتباهی است.
پیروان مندائی آب روان را بسیار مقدس می‌دانند و از آن برای انجام بسیاری از فریضه‌های دینی خود استفاده می‌کنند. به همین دلیل، محل زندگی آنها در کنار رودهای پرآب قرار دارد. جالب اینکه، به هنگام ازدواج، عروس و داماد آنها برای محرم شدن باید به داخل آب روان بروند و غسل کنند. آنها غسل را سنت پیامبرشان، یحیی می‌دانند که به «یحیای معمدان یا باپتیست» معروف بود.
در قرآن نام پیروان این دین به صورت صابئین ذکر شده و چنین آمده که یحیی، یکی از پیامبران این دین کتاب آسمانی داشته است. به طور کلی، پیامبران متعددی شامل آدم، شیث، نوح، سام و یحیی برای تبلیغ دین مندائی ظهور کرده‌اند.
کتاب آسمانی پیروان این دین گنزا ربا (گنج آسمانی یا صحف آدم) نام دارد که نگارش آن به زبان مندائی از گروه سامی و شاخه‌ی آرامی شرقی است. این کتاب دو بخش شامل گنزی راست و گنزی چپ دارد. پیروان دین مندائی معتقدند که کتاب مزبور را «ملکا‌هیبل‌زیبا» یا همان جبرئیل بر آدم، اولین پیامبر صابئین نازل کرده است. پس از آن، سایر دین‌ها بعد از دین صابئین شکل گرفته‌اند. افزون بر آن، کتاب‌های شش‌گانه‌ای نیز در این دین وجود دارند که عبارتند از:
- ادراشا اد یحیی شامل آموزه‌های یحیی؛
- قُلِستا یا ازدواج؛
- کتاب اِنیانی یا نمازها و نیایش‌های یحیی؛
- کتاب سیدرا اد نشماثا یا کتاب روان آدمی؛
- کتاب اِسفَر مَلوشی یا کتاب نجومی؛
- کتاب سیدرا اَد مَصوَتا یا کتاب تعمید.
پیروان مندائی یا صابئین مغتسله را در خوزستان به نام «صبی» می‌شناسند. دین این گروه شباهت‌هایی با دین زرتشتیان دارد. برای مثال، هر دو گروه به اصالت نور در برابر تاریکی گمراه کننده ایمان دارند. از طرفی، دین مندائی به آیین مانوی بسیار نزدیک است. گفتنی است که آیین مانوی ترکیبی از دین‌های مهرپرستی، مسیحی، زرتشتی، بودائی و گنوسی را شامل می‌شود.
درخور توجه است که صابئین اسطوره‌هایی نیز دارند که بیشتر آنها درباره‌ی اقلیم ازلی نور، آفرینش زمین و انسان و بازگشت روح به سرزمین نور است.
زمان پیدایش دین مندائی
طبق بررسی‌های انجام‌شده زمان پیدایش دین مندائی به چهار هزار سال پیش مربوط می‌شود. پژوهشگران برای اثبات این قضیه به مجموعه ادبی بزرگی متعلق به قرن هشتم میلادی اشاره دارند. آنها همچنین اطلاعات ثبت‌شده بر روی تعدادی از کتیبه‌های گِلی و سفالی قرن چهارم میلادی را گواه قرار می‌دهند. افزون بر آن، برای اثبات ادعای خود به آثاری متعلق به قرن دوم میلادی اشاره می‌کنند که بر روی آنها اطلاعاتی به زبان آرامی از مندائیان حک شده است.
درخور توجه است که زبان آرامی از همان ابتدا زبان رسمی پیروان مندائی بوده است. آنها از این زبان علاوه بر گفتگوی عادی در انجام عبادت‌های خود، نوشتن کتاب و گفتگو با روحانیان مذهبی استفاده می‌کنند.
به دلیل نشات گرفتن دین مندائی از فرهنگ و آیین مشرق زمین برای شناخت آن بهتر است با آیین‌های شرقی همچون مزدائیسم، زرتشتی و مانوی آشنا شویم. برخی پژوهشگران پیروان این دین را آخرین نمایندگان زنده‌ی آیین گنوسی می‌دانند که در زمان ساسانیان ظهور پیدا کرده بود. تعدادی دیگر نیز به تاثیر آیین زرتشت و مانوی بر دین مندائی اشاره دارند و چنین بیان می‌کنند که دیدگاه‌های مندائیان مبنی بر نور و ظلمت و اهورا و اهریمن متاثر از دو دین مزبور هستند.
مسکن گذشته و کنونی مندائیان و جایگاه آنها در ایران
پیروان مندائی در گذشته در پالستین یا فلسطین امروزی ساکن بودند. سپس، به دلیل حمایت از یکی از پادشاهان اشکانی در ایران به نام اردوان توانستند در مرزهای ایران، اطراف تیسفون (عراق کنونی) و حوالی کرخه و کارون ساکن شوند. بیشتر آنها در شوشتر و دزفول زندگی می‌کردند.
بعدها، در دوره‌ی قاجار عده‌ای که هویت آنها مشخص نبود، به اذیت و آزار صابئین پرداختند که با واکنش امیرکبیر روبرو شدند. البته، آنها در طی دوره‌های مختلف توسط دولت‌های وقت ایرانی و عثمانی سرکوب می‌شدند.
در حال حاضر، پیروان این دین در سوسنگرد، دزفول، اهواز و آبادان زندگی می‌کنند. آنها بنا به دلایلی دین خود را پنهان می‌دارند. خوزستانی‌های قدیم این گروه را به صداقت و امانت می‌شناختند. گفتنی است که زبان صابئین به دلیل زندگی در مناطق عرب‌نشین ترکیبی از زبان عربی و آرامی است.
بیشتر پیروان مندائی در گذشته به کار حکاکی ظروف طلا و نقره مشغول بودند. امروزه نیز شغل بیشتر آنها زرگری، طلافروشی و میناکاری است.
در طی سال‌های اخیر شمار پرشماری از پیروان مندائی در ایران اقدام به مهاجرت به خارج از کشور کرده‌اند. پیروان این دین با وجود اینکه در ایران اهل کتاب نام گرفته‌اند، اما کمتر بودن جمعیت آنها و ناشناخته بودنشان باعث شده است که نامی از آنها در میان آیین‌های رسمی ایران وجود نداشته باشد. این گروه را در خوزستان به نام صبی می‌شناسند که تحریف‌شده‌ی کلمه‌ی صابئین است.
دیدگاه شیعه و سنی درباره مندائیان
پیروان شیعه و سنی درباره‌ی مندائیان و اهل کتاب بودن یا نبودن آنها نظرات متفاوتی دارند. به گونه‌ای که تعدادی از فقیهان شیعه به اهل کتاب بودن آنها رای داده‌اند. در حالی، که تعدادی دیگر از آنها این نظریه را رد کرده‌اند. از میان مرجع‌های تقلید شیعه نیز علی خامنه‌ای که رهبر فعلی جمهوری اسلامی ایران است، صابئین را اهل کتاب می‌داند. او چنین عنوان می‌کند که معاشرت با پیروان مندائی با رعایت ضوابط و اخلاق اسلامی اشکالی ندارد.
اگرچه، صابئین خود را از پیروان یحیی پیامبر معرفی می‌کنند، اما در سنت‌‌های اسلامی آنها را ستاره‌پرست می‌پندارند. این موضوع از آنجایی ناشی می‌شود که تعدادی از ستاره‌پرستان اهل حران به دلیل ترس از خلیفه مسلمانان و اتمام حجت خلیفه با آنان خود را از گروه صابئین معرفی کردند. این بدان جهت بود که در قرآن صابئین مورد بخشایش قرار گرفته بودند. بنابراین، روا نیست که این گروه را ستاره‌پرست بدانیم.
تقویم مندائی
پیروان دین مندائی تقویمی دارند که بر اساس تولد حضرت آدم نوشته شده است. طبق این تقویم هر سال ۳۶۵ روز دارد و سال کبیسه در میان آنها بی‌معنی است. علت نبود سال کبیسه به اعتقاد مندائیان مبنی بر آفرینش جهان طبق گردش و تکرار توسط خداوند مربوط می‌شود. در واقع، آنها معتقدند که سال‌های مندائی باید بدون تغییر به عقب و جلو باید گردش کنند تا این دوران حفظ شوند.
ماه‌های مندائی نیز هرکدام ۳۰ روز دارند و با این حساب ۱۲ ماه سال ۳۶۰ روز می‌شود. بدین ترتیب، ۵ روز آخر ماه که به نام پنجه معروف است، به دلیل مقدس بودن در شمار روزهای ماه قرار نمی‌گیرند. ماه‌های دوازگانه‌ی آنها به نام‌های دولا، نونا، امرا، تورا، صلعی، سرطانا، آریا، شمبلتا، قینا، ارقوا، هیطا و گدیا شناخته می‌شوند. پیروان این دین روز یکشنبه را تعطیل رسمی عنوان می‌کنند که معادل جمعه‌ی ماست.
آیا دین مندائی همان دین مسیحیان است؟
با وجود شباهت‌های دین مندائی با مسیحی این دو دین از یکدیگر متمایزند. برخی از شباهت‌های دو دین مزبور گرفتن غسل تعمید، داشتن کتاب مقدس و نماد صلیب و آغاز سال نوی هر دو دین با تولد یحیی پیامبر است.
پیروان دین‌های مندائی و مسیحی هر دو از پیروان یحیی هستند و سال نوی خود را همزمان با تولد این پیامبر آغاز می‌کنند. البته، اختلاف‌نظرهایی نیز در این خصوص وجود دارد. در واقع، مسیحیان معتقدند که حضرت یحیی (خویشاوند عیسی) در دی‌ماه به دنیا آمده است. در مقابل، مندائیان زمان تولد او را در اواخر تیرماه می‌دانند و سال نوی خود را در اواخر تیر با اعتکاف و اجرای مراسم «دهوا ربا» آغاز می‌کنند. به عقیده‌ی آنها این زمان همان زمان خلقت آدم است.
اختلاف نظر دیگری نیز میان پیروان مندائی و مسیحی وجود دارد. بر این اساس، پیروان دین مندائی خلاف مسیحیان معتقدند که پیامبرشان (یحیی) به فرمان خداوند ازدواج کرده و فرزندانی داشته است.
غسل مندائیان
در آیین مندائی غسلی به نام تعمید در آب‌های روان انجام می‌شود که بر این اساس غسل‌دهنده به طور کامل در آب فرو می‌رود و سر و صورت خود را به طرف پایین خم می‌کند. این غسل چنان اهمیتی دارد که انجام آن برای کودکان نیز ضروری است.
غسل تعمید در واقع آیین تطهیر مذهبی برای طلب بخشش از گناهان و زندگی دوباره محسوب می‌شود. مندائیان این غسل را به مناسبت فرا رسیدن سال نو مندائی در اواخر تیرماه (دولا) و در ساحل شرقی رود کارون انجام می‌دهند. آنها دو روز اول عید را به نام «دهوا ربا» یا عید بزرگ می‌شناسند و در دو روز قبل از آن به گرفتن غسل تعمید مشغول می‌شوند. همانطور که در بالا نیز اشاره شد آنها آب‌های روان را مقدس می‌دانند و بیشتر فریضه‌های دینی خود را در کنار این آب‌ها انجام می‌دهند. امروزه، خشک شدن رودهای کارون و کرخه و آلودگی آنها باعث نارضایی مندائیان ایران شده است.
آشنایی بیشتر با مندائیان؛ اقلیت‌های مذهبی در ایران
در کشورمان آیین‌های مختلفی همچون سنی، مسیحی، یهودی و زرتشتی وجود دارند که پیروان آنها به شیوه‌ی مسالمت‌آمیز در کنار جمع بزرگی از شیعیان کشور زندگی می‌کنند. مندائیان نیز اقلیت‌های مذهبی موجود در کشورمان هستند که بیشتر در اهواز و خوزستان در کنار رودهای پرآب کرخه و کارون ساکن هستند.
کمتر بودن تعداد پیروان مندائی باعث شده است که آنها نماینده‌ای در مجلس شورای اسلامی ایران نداشته باشند. همین موضوع موجبات ناراحتی آنها و مهاجرت به کشورهای دیکر را فراهم آورده است. «دستی بر ایران» با معرفی این گروه قصد دارد اطلاعات شما را درباره‌ی پیروان ادیان مختلف کشورمان بیشتر کند.
پرسش‌های متداول درباره مندائیان
در اینجا پرسش و پاسخ‌هایی برای بیشتر شدن اطلاعات شما درباره‌ی پیروان مندائی ارائه شده‌اند. اگر شما سوال دیگری دارید، آن را در قسمت دیدگاه‌های پایین همین پست با ما مطرح کنید تا در اسرع وقت بدان پاسخ دهیم.
مندائیان چه کسانی هستند؟
آنها گروهی هستند که در قرآن با نام صابئین شناخته می‌شوند و به دین مندائی اعتقاد دارند که مبتنی بر سه پایه‌ی توحید، معاد و نبوت است.
مندائیان خوزستان به چه نامی شناخته می‌شوند؟
در خوزستان پیروان این دین را صبی می‌نامند که تحریف‌شده‌ی واژه‌ی صابئین است.
چه تعداد از مندائیان در اهواز ساکن هستند؟
تعداد پرشماری از این گروه در اهواز زندگی می‌کنند.
