سفره هفت سین؛ راهنمای جامع اجزا و آداب و رسوم سفره!

یکی از رسم‌های کهن ایرانیان که در آستانه‌ی عید نوروز اجرا می‌شود، چیدن سفره هفت سین است که هرکدام از اجزای آن اهمیت بسیاری دارند. این رسم از جمله آداب و رسوم ایرانی در عید نوروز محسوب می‌شود که جایگاه ویژه‌ای در بین ایرانیان دارد. اگر تمایل دارید درباره‌ی تاریخ پیدایش این رسم، اجزای سفره، تعداد اجزای اصلی سفره و علت آن و فلسفه چیدن سفره بیشتر بدانید، این نوشتار را تا انتها مطالعه کنید.

تاریخچه پیدایش سفره هفت سین

با اینکه تاریخ چیدن سفره هفت‌سین نامشخص است، اما به نظر می‌رسد سندهای قدیمی که به آن اشاره‌ای داشته‌اند، متعلق به قرن پانزدهم میلادی، هستند. در این سندها چنین آمده است که در عید نوروز هفت عنصر مختلف را بر سر سفره می‌آوردند که اولین حرف همه‌ی این عنصرها با سین شروع می‌شد. البته، عنصرهای دیگری نیز در این سفره وجود داشتند که نمادی از سنت‌ها و باورهای مردم ایران بودند.

به طور کلی، هفت عنصر موجود در این سفره هرکدام نمادی از امشاسپندان یا صفات پاک اهورامزدا هستند که در آیین زرتشت اهمیت بسیاری دارند. هفت امشاسپند در آیین زرتشت عبارتند از:

• بهمن که مظهر نیک‌منشی و خرد است؛
• اردیبهشت که مظهر راستی و پاکی است؛
• شهریور که مظهر شهریاری و قدرت است؛
• سپندارمذ که مظهر عشق و زمین است؛
• خرداد که مظهر کمال و رسایی است؛
• امرداد که مظهر جاودانگی و بی‌مرگی است؛ و
• تیر که مظهر باروری و فراوانی است.

درخور توجه است که تعدادی از پژوهشگران عقیده دارند که سفره‌ی مزبور سفره‌ای با هفت نماد مختلف بوده است که اجزای آن با حرف‌های مختلفی آغاز می‌شدند. به بیانی دیگر، هیچ لزومی به استفاده از حرف سین نبود. آن‌ها عقیده دارند که گذشتگانمان برای قدردانی از برکت‌های زمینی در عید نوروز یا مهرگان سفره‌ای با هفت نماد مختلف می‌چیدند. در برخی کتاب‌های قدیمی حتی به سبز کردن هفت نوع غله‌ی مختلف در عید نوروز اشاره شده است.

گاهی، نیز چنین عنوان می‌کنند که این سفره در اصل هفت میم شامل مرغ، ماهی، ماست، مویز و… بوده است. تعدادی دیگر نیز ریشه‌ی آن را هفت چین به معنی هفت چیدنی عنوان می‌کنند.

علت هفت عدد بودن عنصرهای سفره نیز به اهمیت عدد هفت در آیین نوروزی ساسانیان مربوط می‌شود. در کتاب‌های قدیمی آمده است که آن‌ها در نوروز هفت دانه بر هفت ستون می‌کاشتند و یا اینکه نانی از هفت غله‌ی مختلف تهیه می‌کردند. بر همین اساس، سفره هفت سین را نیز تکمیل کننده و ادامه‌دهنده‌ی همین سنت باستانی می‌پندارند.

البته، دوبیتی زیبایی که به زمان معاصر مربوط می‌شود، ریشه‌ی این سنت را به زمان کیانیان می‌رساند و از وجود هفت شین سخن به میان می‌آورد. این دو بیتی به شرح زیر است:

روز نوروز در زمان کیان؛
می‌نهادند مردم ایران؛
شهد و شیر و شراب و شکر ناب؛
شمع و شمشاد و شایه اندر خوان.

برخی از ایرانیان به هفت شین اعتقاد دارند و چنین بیان می‌کنند که باورهای اسلامی باعث شده است، شراب در سفره هفت شین جای خود را به سرکه بدهد. بعد از آن، هفت شین به هفت سین تبدیل شده‌اند. البته، این نظریه به دلیل عربی بودن نام اجزای سفره هفت شین و نبود اجزای اصلی همچون سمنو در آن، نمی‌تواند درست باشد و رد شده است.

اجزای سفره هفت سین کدام‌اند؟

هفت جزء اصلی این سفره که هرکدام نمادی از امشاسپندان مختلف هستند را در زیر نام می‌بریم. سپس، به معرفی سایر اجزای موجود می‌پردازیم:

• سبزه؛ نماد رویش، نو شدن و سرسبزی
• سیر؛ نماد سلامتی و درمان بیماری‌ها
• سیب قرمز؛ نماد سلامتی، زندگی و زیبایی
• سمنو؛ نماد عشق، محبت، برکت و روزی
• سنجد؛ نماد سلامتی، زایش و عمر طولانی
• سرکه؛ نماد بردباری در برابر مشکلات و پاک‌شدن از آلودگی‌های جسمی و روحی
• سماق؛ نماد زیبایی و شادابی

در مواردی، به جای یکی از این هفت عنصر از سکه نیز که نماد ثروت و فراوانی است، استفاده می‌کنند. سفره هفت سین به غیر از این هفت عنصر اجزای دیگری نیز دارد که برای تزیین یا کامل کردن مجموعه استفاده می‌شوند. این اجزا عبارتند از:

• آینه و شمعدان؛
• کتاب قرآن، اوستا و دیوان‌های اشعاری همچون شاهنامه فردوسی و حافظ؛
• تخم مرغ‌های رنگی برای نشان دادن زندگی، تولد و تجدید حیات؛
• گل سنبل؛
• تنگ ماهی حاوی ماهی قرمز یا کاسه‌ی آب حاوی انار، ترنج و مرکبات دیگر.

از میان اجزای ذکر شده در بالا ماهی قرمز را نماد سال نوی چینی دانسته‌اند که احتمال می‌رود در کمتر از یک سده‌ی اخیر به سفره اضافه شده باشد. هرچند، حوضچه‌های دریای خزر، دریاچه ارومیه، هامون و رودخانه‌ی کارون این نوع ماهی را در خود دارند و ایرانی‌ها از مدت‌ها پیش با آن آشنا بوده‌اند. برای اثبات این موضوع به وجود تندیس زرین ماهی قرمز اشاره می‌کنند که از محوطه‌ی باستانی قباد کشف شده است. این تندیس که به دوره‌ی هخامنشی تعلق دارد، یکی از اشیای گنجینه‌ی آمو دریاست.

افزون بر آن، تندیس نقره‌ای دیگری به سبک تمدن عیلامی و متعلق به سال‌های ۶۰۰ تا ۹۰۰ پیش از میلاد نیز یافت شده است که بر این ادعا گواهی می‌دهد.

البته، در طی سال‌های اخیر نظریه‌های مختلفی درباره‌ی گذاشتن ماهی قرمز در سفره هفت سین مطرح شده است. بسیاری از افراد این کار را نادرست می‌دانند و دلیل‌های زیر را برای این عقیده‌ی خود ارائه کرده‌اند:

• مرگ میلیون‌ها ماهی قرمز در آستانه‌ی نوروز؛
• شرایط دشوار نگهداری از این نوع ماهی و آگاه نبودن مردم به این شرایط؛
• رها شدن ماهی‌ها در آب‌های جاری و خطرهای زیست محیطی ناشی از آن‌ها؛
• هماهنگ نبودن مرگ و میر ماهی‌های قرمز با مفهوم سال نو که بر پایه‌ی زایش، تولد و رویش استوار است.

فلسفه چیدن سفره

فلسفه‌ی چیدن سفره هفت سین و هدف از آن، دورهمی‌های دوستانه در آغاز سال نو و شکرگزاری از نعمت‌هایی است که خداوند به ما ارزانی داشته است. این بدان جهت است که جشن و دورهمی در میان مردمان ایران باستان اهمیت ویژه‌ای داشته است و آن‌ها این رسم را در عید نوروز نیز اجرا می‌کردند. آن‌ها خوراکی‌هایی را بر سر سفره می‌آوردند که در زندگی روزمره از آن‌ها بهره می‌بردند. این خوراکی‌ها معمولا همان‌هایی بودند که تاثیر زیادی بر روی سلامتی آن‌ها می‌گذاشتند.

چرا هفت سین؟

عدد هفت یکی از عددهای مقدس در ایران باستان است که در آیین مهر یا میترا بدان اشاره شده است. در زبان مردمان ایران باستان عدد هفت به صورت امرداد تلفظ می‌شد که به معنای جاودانگی و بی‌مرگی بود. همین موضوع باعث شد که سفره‌ی نوروزی حاوی هفت نماد مختلف باشد.

عدد هفت هم‌اکنون نیز در میان بسیاری از ایرانیان جایگاه ویژه‌ای دارد و مقدس است. افزون بر آن، بسیاری دیگر از ملت‌های دیگر با فرهنگ‌های متفاوت به تقدس آن اشاره کرده‌اند.

مختصری درباره مراسم سمنو پزان

یکی از رسم‌های بسیار قدیمی ایرانیان که به دوره‌ی باستان برمی‌گردد، سمنوپزان است. این رسم کهن در آستانه‌ی عید نوروز در مناطق مختلف ایران به خصوص در خراسان، آذربایجان و مازندران اجرا می‌شد و عطر سمنو فضای خانه‌ها را پر می‌کرد. پخت سمنو مراحل مختلفی دارد که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم:

• خیساندن گندم در آب و گذاشتن آن‌ها در مکان مناسب به مدت چند روز برای جوانه زدن؛
• خشک کردن جوانه‌ها و آسیاب کردن آن‌ها برای تهیه‌ی آرد سمنو؛
• مخلوط کردن آرد سمنو با شکر و آب و جوشاندن آن در دیگ‌های مسی بزرگ برای تهیه‌ی سمنو با غلظت مناسب.

در بسیاری از شهرها سمنو را با نیت برآورده شدن حاجت‌ها و آرزوها می‌پختند. بدین منظور، اهالی یک خانه به همراه همسایه‌ها و فامیل گرد هم می‌آمدند و به یکدیگر کمک می‌کردند. در برخی مناطق کشورمان با اعتقاد به اینکه سمنو گشاینده‌ی بخت است، اقدام به گرفتن فال سمنو نیز می‌کردند.

افزون بر آن، در برخی از شهرها در کنار رسم سمنوپزان، رسم‌های دیگری مثل قربانی کردن و خواندن ذکر و دعا نیز اجرا می‌شد. سمنو پزان جزو رسم‌هایی است که در آستانه‌ی نوروز و به عنوان یکی از رسم‌های نوروزی اجرا می‌شود. با این حال، در برخی از مناطق کشورمان این رسم را در ایام فاطمیه به مناسبت درگذشت فاطمه‌ی زهرا (س) نیز برگزار می‌کنند.

سفره هفت سین؛ سفره‌ پررمز و راز ایرانی

یکی از رسم‌های ایرانیان باستان چیدن سفره هفت سین است که هر کدام از اجزای آن رمز و رازهای زیادی در پس خود دارند. سال‌هاست که ایرانیان با چیدن این سفره فرا رسیدن نوروز را جشن می‌گیرند. بنابراین به نمادی برای این عید باستانی تبدیل شده است. «دستی بر ایران» پیشنهاد می‌کند که با دانستن فلسفه‌ی چیدن این سفره درباره آداب و رسوم ایرانی بیشتر بدانید.

پرسش‌های متداول درباره سفره هفت سین

در اینجا پرسش و پاسخ‌هایی برای کامل شدن اطلاعات شما مطرح شده‌اند. چنانچه، شما سوال دیگری داشتید، آن را در قسمت دیدگاه‌های پایین همین پست مطرح کنید تا بدان پاسخ دهیم.