سلجوقیان ازجمله اقوامی بودند که ابتدا در اطراف سیحون ساکن بودند. بعدها در سال ۹۸۶ میلادی از سیحون عبور کردند و در فرارود (ماوراء‌النهر) ساکن شدند. در آن دوران، فرماندهی این قوم را پسر سلجوق‌بن‌دقاق برعهده داشت؛ اما قدرت واقعی آنها از زمان طغرل بیک ابوطالب بن میکائیل بن سلجوق در سال‌های بین ۱۰۳۷ تا ۱۰۶۳ میلادی آغاز شد.
او بود که سلطان مسعود غزنوی را شکست داد و در سال ۱۰۴۰ میلادی در قصر شادیاخ، در نزدیکی نیشابور تاج پادشاهی بر سر گذاشت و حکومت سلجوقیان را رسمیت بخشید. او همچنین در سال ۱۰۵۵ میلادی وارد بغداد شد و پادشاه زیاری، ملک رحیم را دستگیر کرد و حکومت آنجا را نیز بر عهده گرفت. طغرل در سال ۱۰۶۳ میلادی چشم از جهان فروبست.
ممکن است این پرسش مطرح شود که «آیا سلجوقیان ایرانی بودند؟» دراین‌باره باید گفت که آنها حکومتی ترک‌تبار محسوب می‌شدند و ایل قنیق از دسته‌ی ترکان آغوز، در پایه‌گذاری این سلسله نقش داشتند. در ادامه، درباره‌ی نخستین بنیانگذار این سلسله مطالبی بیان می‌کنیم.
معرفی تبار و قبیله طغرل بیک
در معرفی طغرل بیک باید گفت که جد پدری او سلجوق‌بن‌دقاق نام داشت. سلجوق چهار پسر به نام‌های اسرائیل، میکائیل، یونس و موسی داشت. پس از مرگ او، پسرش میکائیل رهبری قبیله را عهده‌دار شد. او به‌همراه ترکمانان قبیله‌ی پدری، هنگام محاصره‌ی یکی از قلعه‌های ترکستان با زخم تیر کشته شد. از او دو پسر به نام‌های چغری و طغرل بیک باقی ماندند.
طایفه‌ی طغرل (سلجوقیان) نیز از ترکمانان غز محسوب می‌شدند که با مهاجرت از ترکستان در مناطق نزدیک فرارود ساکن شده بودند. نزدیکی این طایفه به بلاد اسلامی اطراف فرارود باعث شده بود که آنها اسلام را قبول کنند و سنی‌مذهب شوند. برخی منابع به اعتقادات مسیحی و یهودی در بین آنان اشاره می‌کنند که چندان قابل اتکا نیستند. به‌هر‌حال، اعتقاد به هرکدام از این ادیان باعث نشده بودند که طغرل و جانشینانش دست از خوی غارتگری و بیابانگردی خود بردارند.
این طایفه در نیمه‌های قرن دهم میلادی و اوایل قرن یازدهم میلادی از شمال شرقی (شمال بحیره خوارزم یا دریاچه‌ی آرال) به ایران وارد شدند.
در آن زمان، سامانیان بر ایران حکومت می‌کردند. طایفه‌ی طغرل به‌دلیل مسلمان‌بودن رابطه‌ی خوبی با سامانیان داشتند و گاهی در کشمکش‌های میان سامانیان با ملوک خانیه‌ی ترکستان، به سامانیان کمک می‌کردند. همین مسلمان‌بودن و حسن‌نظر امرای سامانی به این طایفه باعث می‌شد که مانعی در مهاجرت آنان به ایران و کشورهای حوزه‌ی ایران وجود نداشته باشد. به همین دلیل، سلجوق‌بن‌دقاق، جد پدری طغرل، توانسته بود در اواخر حکومت سامانیان با قبیله‌ی خود از توران به سرزمین مسلمانان مهاجرت و در شهر جَند در نزدیکی رود سیحون ساکن شود.
زمینه‌های بنیانگذاری سلسله سلجوقیان و سلطنت طغرل
زمانی که سلجوقیان در شرف رسیدن به قدرت بودند، دولت‌های غزنویان، قراختاییان، خوارزمشاهیان، پادشاهان غور، پادشاهان جبال، غزها، اتابکان، عباسیان، اسماعیلیان و صلیبی‌ها قدرت‌های معاصر منطقه محسوب می‌شدند. در آن دوران، اوضاع اجتماعی ناآرام و بی‌ثبات بود. این وضعیت قبل از سلجوقیان نیز حاکم بود؛ اما رفته‌رفته، اختلافات و آشفتگی‌های دینی و مذهبی نیز پدیدار شده بود.
در چنین اوضاعی، طغرل امپراتوری سلجوقیان را برپا کرد. او پس از چهارصد سال که از انقراض امپراتوری ساسانیان می‌گذشت، با همکاری عناصر ایرانی حکومتش که کشورداری را به او می‌آموختند، فرهنگ ایرانی و میراث ساسانی را به سرزمین‌هایی رساند که در حد قلمروی ساسانیان بودند. آنها ناچار بودند ترتیبات دیوانی مقامات ایرانی را برای حفظ قدرت بپذیرند. با این حال، بارها به‌دلیل خوی نظم‌ناپذیر و مستبد خود وزیرانشان را کشتند یا به کشتن دادند.
در آن هنگام، ترکمانان منسوب به آل سلجوق بر اساس معامله‌ای با سلطان محمود غزنوی، در خراسان ساکن شده بودند. معامله‌ی آنها به این ترتیب بود که ضمن ساکن‌شدن در خراسان، هیچ اقدامی علیه سلطان انجام ندهند.
در سال ۱۰۲۹ میلادی، با مرگ سلطان محمود و جانشینی پسرش مسعود، سلجوقیان از این فرصت استفاده کردند و با فرستادن نماینده نزد حاکم نیشابور، از او خواستند تا اجازه‌ی اقامت در نیشابور را برایشان صادر کند. حاکم نیشابور نیز فرستاده‌ای به اقامتگاه سلطان مسعود در گرگان فرستاد و او را از ماجرا باخبر ساخت. سلطان مسعود که از قدرت سلجوقیان آگاهی داشت و حضور آنها را خطری برای حکومت خود می‌دید، تصمیم گرفت با آنها بجنگد.
نتیجه‌ی تمامی این جنگ‌ها شکست غزنویان بود و همچنین، شناساندن شخصیت طغرل بیک بر همگان. بدین ترتیب، او عنوان نخستین سلطان سلجوقی و مؤسس اصلی دولت سلجوقی را از آن خود ساخت. تهاجمات طغرل در واقع از سال ۱۰۳۷ میلادی آغاز شد و او توانست ابتدا مرو، سپس خوارزم و در نهایت، خراسان را فتح کند.
در تمامی این تهاجمات، برادرش چغری بیک نیز همراه او بود. چغری بیک رؤیای حکومت بر خراسان را در سر می‌پروراند؛ اما طغرل در سال ۱۰۳۹ میلادی با شکست قطعی غزنویان در جنگ دندانقان به‌عنوان حاکم سلجوقیان انتخاب شد و نیشابور را به پایتختی برگزید. طغرل بیک به نظام دیوان‌سالاری تن داد تا به حکومت خود نظم ببخشد و مانع از دست‌اندازی برادرش به حکومت خراسان شود.
چگونگی فتح بغداد
در هنگام ظهور سلجوقیان در قرن یازدهم میلادی، خلیفه‌ی عباسی در بغداد، به نام قائم، قدرت حقیقی خود را از دست داده بود و حکومت عباسی تکه‌تکه شده بود. این وضعیت به‌دلیل غلبه‌ی حاکمان ایرانی آل بویه بر بغداد ایجاد شده بود.
زمانی که طغرل بیک بر مسعود غزنوی پیروز شد و حکومت خود را در خراسان بنیان نهاد، با خلیفه‌ی عباسی از در دوستی درآمد. خلیفه نیز یک سال بعد، قدرت او را به رسمیت شناخت. بدین ترتیب، سلجوقیان فرصت یافتند تا سیاست‌های توسعه‌‌طلبانه‌ی خود را برای پیروزی بر آل بویه و گسترش نفوذ خود تا عراق پی بگیرند.
آنها در سال ۱۰۴۱ میلادی موفق شدند بر قلمروی زیاران در ری وارد شوند. سپس، گرگان و طبرستان را فتح کردند. در نهایت، طغرل بیک در سال ۱۰۵۰ میلادی بر اصفهان غلبه کرد و آنجا را به پایتختی خود برگزید. او بعد از چهار سال، آذربایجان را نیز تحت سلطه‌ی خود درآورد و حکومت سلاجقه‌ی بزرگ در خراسان و ایران را پایه‌گذاری کرد. بدین ترتیب، زمینه‌های ورودش به عراق فراهم آمد.
در طی شورش ارسلان بساسیری در بغداد، خلیفه‌ی عباسی دست به دامان سلاجقه برای دفع فتنه شد. بدین ترتیب، سلجوقیان در دربار خلیفه‌ی عباسی قدرت سیاسی کسب کردند. طغرل بیک نیز برای تحکیم قدرت و تقویت روابط با خلیفه‌ی عباسی، به ازدواج دختر چغری بیک (برادر طغرل) با خلیفه رضایت داد. خود نیز بعد از دفع شورش بساسیری و شکست آل بویه و فتح بغداد، دختر خلیفه یعنی سیدفاطمه را به عقد خود درآورد و با او به‌طرف ری حرکت کرد.
طغرل پس از رسیدن به ری، بیمار شد و در همان‌جا فوت کرد. به همین دلیل، او پسری نداشت تا خلافتش را ادامه دهد. بنابراین، پس از مرگ او در سال ۱۰۶۳ میلادی، حکومتش را برادرزادگانش (فرزندان چغری بیک) ادامه دادند.
درباره‌ی طغرل بیک بیشتر بدانید
درباره‌ی ویژگی‌های شخصیتی طغرل بیک، همانند جدش سلجوق، بسیار سخن گفته‌اند. برای مثال، جنگاوری، اقتدار و اعتقاد به مسائل شرعی، از ویژگی‌های شخصیتی او محسوب می‌شوند. او در طول حکومت خود، باعث ویرانی‌های بسیار شد که بعدها وزیران ایرانی این سلسله با ساخت مدارس، مساجد و بناهای دیگر در صدد جبرانش برآمدند.
طغرل قسمتی از غنیمت‌های راهزنی و غارت رعایا را صرف تعمیر جاده‌ها و امنیت راه‌ها و نیز ساختن پل‌ها و رباط‌ها کرد تا بتواند بر وضعیت رعایا اشراف داشته باشد و آیین غارت خود را بر شهروندان ایرانی اعمال کند.
دستی بر ایران پیشنهاد می‌کند با شناخت طغرل بیک، اطلاعات خود را درباره‌ی حکومت سلجوقیان و نقش آنان در تاریخ ایران افزایش دهید.
پرسش‌های متداول درباره طغرل بیک
برای پیداکردن پاسخ سایر سؤال‌هایتان، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست با ما در ارتباط باشید. ما در کوتاه‌ترین زمان به پرسش‌های شما پاسخ خواهیم داد.
وزیر طغرل بیک چه نام داشت؟
وزیر طغرل عمیدالملک کندری بود که در تداوم آیین کشورداری ایرانی‌اسلامی نقشی اساسی داشت. طغرل تمام کارهای خود را با مشورت او انجام می‌داد.
طغرل بیک در کدام جنگ، غزنویان را به‌طور قطعی شکست داد؟
او در طی جنگ دنداقان، با شکست سلطان مسعود غزنوی، بر غزنویان چیره شد و حکومت خود را در خراسان پایه‌گذاری کرد.
