موزه‌ی محلیِ چابهار که به نام «موزه چابهار» نیز شناخته می‌شود، در خیابان «دریا»، انتهای بلوار امام خمینی و در ساختمان سابق فرمانداری قرار دارد. این ساختمان که از جاهای دیدنی چابهار به شمار می‌رود و به اواخر دوره قاجار تعلق دارد، در سال ۱۳۸۹ خورشیدی به موزه تغییر کاربری یافته است. در این مقاله به شرح معماری ساختمان مزبور و اشیای به نمایش درآمده در آن خواهیم پرداخت.
ویژگی‌ها و سبک معماری ساختمان موزه چابهار
این ساختمان با زیربنایی معادل ۶۵۰ متر مربع، در زمینی به مساحت ۲۹۰۰ متر مربع، در مقابلِ سکویی به ارتفاع ۱.۵ متر بنا شده است. در بخشی از ساختمان مزبور، ستون‌های آهنی و سقفی چوبی، وجود دارند که نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کنند.
بنای مزبور دارای سه درِ ورودی است که با عبور از هرکدام، راهروها و اتاق‌هایی پیش روی‌مان قرار می‌گیرند. وجود اتاق‌های متعدد سبب شده است که انتخاب این بنا به‌عنوان موزه، مناسب باشد. بنابراین، امروزه از اتاق‌ها و راهروهای متعددِ بنای مزبور، برای نمایش اشیای مختلف استفاده می‌شود.
طبقات موزه و اشیای آن
هرکدام از طبقات موزه چابهار برای نمایش اشیای خاصی اختصاص یافته است که در زیر به شرح آنها می‌پردازیم:
طبقه همکف
این طبقه دارای سه بخش متمایز است که به صورت زیر تقسیم‌بندی شده‌اند:
بخش اول مربوط به آثار پیش از تاریخ:
در این بخش، اشیای مختلفی وجود دارند که به دوران ماقبل تاریخ تعلق دارند. اشیایی از قبیل:
- لیوان آجری، پیاله، کوزه‌ی دسته‌دار، کاسه‌ی مرمری، سفال‌های پر نقش‌ونگار، خمره، لیگ مفرغی و…
علاوه بر آن، در این بخش از موزه، فسیل‌ها و استخوان‌های حیوانات ماقبل تاریخ نیز مشاهده می‌شوند. برخی از این استخوان‌ها، بسیار بزرگ هستند و جزو آثار متمایزِ موزه چابهار به شمار می‌آیند.
بخش دوم و سوم، آثار دوره‌های مختلف تاریخ و دوره‌ی معاصر:
اشیای دوره‌های مختلف تاریخ در این بخش‌ها عبارتند از:
- سکه‌های ساسانی، پیاله‌های آجری، قیف، ظروف فلزیِ متعلق به اواخر دوره اسلامی، پوشش بام سفالی متعلق به ۱۸۶۵ میلادی.
اشیای دوره‌ی معاصرِ این بخش عبارتند از:
- قیف طراحی‌شده، لیوان دسته‌دارِ منقوش یا سفال گلپورگان، تعویذ، چوری یا بازوبند، تاج سردرب ساختمان قدیم فرمانداری، گوشواره، سنجاق سر، مجسمه حیوانات و…
در بخش معاصر، تابلوهای نقاشی نیز وجود دارند. بر روی تعدادی از این تابلوها، گیاهان دریاییِ خلیج فارس و دریای عمان، پرندگان آبزی و کنار آبزیِ این خلیج و دریا، نقاشی شده‌اند. علاوه بر آن، برخی تابلوها نیز نمایانگر سایر جانوران آبزی منطقه (از قبیل: لاک پشت، نهنگ، سپرماهیان و…) هستند.
طبقه‌ی دوم
طبقه‌ی دوم این بنا به کتابخانه و بخش مردم‌شناسی اختصاص دارد. در ادامه به شرح ویژگی‌های بخش مردم‌شناسیِ این موزه خواهیم پرداخت:
بخش مردم شناسی:
در بخش مزبور، ماکت‌های گوناگونی در معرض نمایش قرار دارند که با الهام از اقشار مختلف بلوچ ساخته شده است. این ماکت‌ها، بازدیدکنندگان را با آداب و رسوم کهن و مشاغل مردم بلوچ و فرهنگ غنی باستانی این قوم، آشنا می‌سازند. در بخش مردم‌شناسی این ماکت‌ها به چشم می‌خورند:
- ماکت‌های زن و مرد بلوچ (یا عروس و داماد برای نمایش مراسم عروسی قوم بلوچ)، کشاورز، صیاد، سوزن‌دوز، آهنگر و زن بلوچ در حال پخت نان.
در بخش مردم‌شناسی، صنایع دستی ایجاد شده توسط مردم بومی سیستان و بلوچستان نیز در معرض نمایش قرار دارند. همچنین، از سایر آثار می‌توان به سکه، رومیزی، سبدهای جمع‌آوری خرما و… اشاره داشت. تمامی اشیای مزبور نشان‌دهنده‌ی گوشه‌ای از فرهنگ مردمان این خطه از ایران هستند.
مختصری درباره مردم بلوچ، آداب و رسوم و محل زندگی آنها
اهمیت آداب و رسوم و به عبارتی، فرهنگ مردم بلوچ به اندازه‌ای است که روز دوم مارس به‌عنوان «روز جهانی فرهنگ بلوچ» شهرت یافته است. شایان ذکر است که قوم بلوچ فقط در ایران زندگی نمی‌کنند، بلکه در کشورهایی نظیر افغانستان و پاکستان نیز حضور دارند.
در واقع، قوم بلوچ در یک گستره‌ی جغرافیایی بزرگ (کرمان، جنوب شرقی ایران، مجاور دریای عمان و بخشی از افغانستان و پاکستان)، پراکنده هستند. شایان ذکر است که منطقه‌ی سکونت این قوم، گرم و خشک است و میزان بارش بسیار کمی دارد. بنابراین، این مردمان برای تأمین آب مورد نیاز خود از آب قنات‌ها استفاده می‌کنند.
این مردمان غالباً به کشت خرما و مرکبات اشتغال دارند. به دلیل شباهت آب‌و‌هوایی این منطقه به هندوستان، کاشت محصولاتی نظیر: تمبر هندی، نارگيل، انبه، موز، انجیر و… در این منطقه رواج دارد.
با توجه به آثار و شواهد موجود، پیشینه‌ی این خطه به هزاره‌های قبل از اسلام مربوط می‌شود. در سنگ‌نوشته‌های بیستون و تخت جمشید از این منطقه با عنوان «ماکا» نام برده‌اند.
با توجه به وجود باتلاق‌های متعدد در محل زندگی قوم بلوچ، کلمه‌ی ماکا به مرور زمان با کلمه‌ی «راینا» به معنای «باتلاق» همراه شده است. در نتیجه، این کلمه به صورت کلی «مُکران» شناخته می‌شود و سالیان طولانی است که این عنوان برای نامگذاری منطقه‌ی بلوچ‌نشینِ کنونی، کاربرد دارد.
آداب و رسوم این قوم ایرانی بسیار متنوع است که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم:
- اغلبِ مردم بلوچ، اهل سنت هستند، اما در میان آنها پیروان مذهب شیعه نیز وجود دارند. علاوه بر آن، مردم بلوچ باورهای جالبی دارند که نمایانگر مذاهب ابتدایی در طول تاریخ است. برای مثال، آنها به «زار»، موجودی غیر انسانی، و «باد» اعتقاد دارند.
- زبان این مردمان «بلوچی» و ترکیبی از فارسی قدیم و جدید است.
- جشن‌ها و اعیاد مذهبی از قبیل عید قربان، عید نوروز، عید فطر و… در میان قوم بلوچ نیز رواج دارد.
حتماً از موزه چابهار دیدن کنید
موزه چابهار از جمله موزه‌های زیبای این شهر و نمایانگر فرهنگ قوم بلوچ است. گردشگران می‌توانند با استفاده از تورهای ایرانگردی از این موزه بازدید کنند و با فرهنگ قوم بلوچ بیش‌تر آشنا شوند. دستی بر ایران با معرفی این موزه و سایر جاذبه‌های گردشگری چابهار، گردشگران را به رعایت اصول گردشگری مسئولانه در طی سفر فرا می‌خواند.
