مینای مرصع یکی از شاخه‌های میناکاری است که در آن از سنگ‌های زینتی با رنگ‌های متفاوت جهت تزیین ظروف فلزی بهره می‌برند. در گذشته، از این هنر جهت تزئین وسایلی همچون غلاف شمشیر، سپر و… استفاده می‌کردند. با توجه به این‌که وسایل مزبور هم اکنون کاربرد زیادی ندارند، این رشته از صنایع دستی ایران رو به فراموشی گذاشته است.
معرفی اجمالی میناکاری
دیرینگی پیدایش صنایع دستی میناکاری که با عناوینی همچون «میناگری و میناسازی» نیز شناخته می‌شود، به ۵ هزار سال پیش برمی‌گردد. در این هنر دستی، با استفاده از ماده‌ای به نام مینا به تزئین اشیای فلزی مختلفی از قبیل طلا، مس، نقره و یا اشیای سفالی می‌پردازند. البته، تزئین روی فلز مس بیشتر متداول است.
با این وجود، فلزات نقره و طلا به دلیل این‌که مقاومت زیادی دارند و در ترکیب با مینا اکسید نمی‌شوند، برای میناکاری بسیار مناسب هستند. استفاده از این فلزات موجب می‌شود هنرمند میناکار بتواند طرح مورد نظر خود را با جزئیات بیشتری روی ظروف حک کند.
مینایی که بر روی فلزات استفاده می‌شود، از ترکیب اکسید فلزات و چند نمونه نمک و در مجاورت حرارتی معادل ۷۵۰ تا ۸۵۰ درجه سلسیوس ساخته می‌شود. این ماده در حرارت‌های مختلف به رنگ‌های متفاوتی ظاهر می‌شود.
هم اکنون، این صنایع دستی در شهر اصفهان رواج بسیاری دارد و استادان میناکاری معمولاً در این شهر آموزش می‌بینند. هنر مزبور دارای شاخه‌های متعددی است که عبارتند از:
- مینای خانه بندی، مینای مرصع، مینای نقاشی، مینای مشبک و مینای صُبی.
معرفی اجمالی مرصع‌کاری
در گذشته، معمولاً ظروف ساخته شده از فلز، سفال و… با استفاده از سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی نظیر زمرد و یاقوت تزئین می‌شد که این هنر را مرصع‌کاری می‌نامیدند. البته، صنایع دستی مزبور به نام‌های دیگری از قبیل مخراج‌کاری، جواهرنگاری و نگین‌کاری نیز شهرت داشت.
هم اکنون، آثاری از هنر مرصع‌کاری از دوره‌های مختلف تاریخی نظیر دوره هخامنشی، اشکانی، ساسانی و… شناخته شده‌اند. این آثار نشان از آن دارند که این صنایع دستی هزاران سال پیش در بین مردم رواج داشته است.
امروزه، هنر مزبور بیشتر در ساخت زیورآلات استفاده می‌شود و سنگ‌های قیمتی پس از آماده شدن زیورآلات توسط هنرمند مرصع‌کار بر روی آنها قرار می‌گیرد. هنرمندان این رشته برای قرار دادن سنگ بر روی زیورآلات از روش‌های مختلفی بهره می‌برند که برخی از آنها عبارتند از:
- روش ریلی، قلم خور، کاسه‌ای و چنگی.
هنر مینای مرصع چیست؟
این هنر دستی جزو صنایع دستی ایران به شمار می‌رود که اصالت آن شناخته شده است. به طور کلی، در صنایع دستی مزبور ظروف میناکاری‌شده توسط سنگ‌های قیمتی، نگین و یا شیشه‌های رنگی تزئین می‌شوند.
گاهی اوقات برای تهیه‌ی دانه‌هایی یاقوت مانند برای استفاده در ظروف مینای مرصع، شیشه‌های رنگی مختلفی را خرد می‌کنند و آنها را تحت حرارت قرار می‌دهند. سپس، این دانه‌ها روی ظروف میناکاری شده قرار می‌گیرند.
امروزه، این هنر دستی به دلیل این‌که با استفاده از رنگ‌های زنده و زیبا انجام می‌شود مورد توجه مردم و بسیاری از هنرمندان قرار گرفته است. مرصع‌کاران معمولاً سنگ‌های قیمتی را با استفاده از لعابِ رنگ و آب، بر روی ظروف می‌چسبانند که استحکام بیشتری دارد.
برای انجام مرصع‌کاری آن قسمت از ظروف که باید سنگ‌های قیمتی بر روی آن قرار بگیرند، لعاب داده نمی‌شوند. به عبارت دیگر این قسمت‌ها میناکاری نمی‌شوند تا یک محفظه‌ی خالی جهت قرار دادن سنگ وجود داشته باشد.
تنوع این هنر و کاربرد آن
هنر مینای مرصع در دوره‌ی قاجاریه و افشاریه رواج بسیاری داشت و از آن جهت تزئین تاج‌های سلطنتی و… استفاده می‌شد. در ادامه به معرفی تعدادی از آثار این دوران می‌پردازیم که در آنها از صنایع دستی مزبور بهره برده‌اند:
تاج کیانی یا تاج فتحعلی شاه قاجار
این تاج نوعی کلاه مخملی قرمز رنگ است که در آن از سنگ‌های قیمتی مختلفی با سه رنگ سبز، سفید و قرمز (رنگ‌های پرچم ایران) جهت تزئین استفاده شده است. برای این کار جهت ایجاد زمینه‌ی سفید در کلاه از ۱۸۰۰ حبه مروارید بهره برده‌اند. قسمت‌های دیگر آن نیز به وسیله‌ی زمرد سبز و یاقوت سرخ تزئین شده‌اند.
سپر نادری
این سپر که به نادرشاه افشار تعلق دارد و دارای قطری در حدود ۴۴ سانتی‌متر است، با استفاده از پوست کرگدن ساخته شده است. در ابتدا، سپر مزبور پوششی ساده داشت که بعدها فتحعلی شاه قاجار دستور داد آن را مرصع‌کاری کنند. پس از این کار، سپر نادری در گروه جواهرات سلطنتی قرار گرفت.
مینای مرصع را می‌توانید در زیورآلات مشاهده کنید
مینای مرصع که امروزه در زیورآلات کاربرد بسیاری دارد، جزو صنایع دستی میناکاری است که گردشگران به آن علاقه زیادی دارند. دستی بر ایران ضمن معرفی این صنایع دستی پیشنهاد می‌کند که با خرید آن از مردم محلی و کمک به اقتصاد آنها اصول گردشگری مسئولانه را مد نظر قرار دهید.
پرسش‌های متداول درباره هنر مینای مرصع
برای فهم بهتر موضوع، پرسش و پاسخ‌هایی طرح کرده‌ایم. افزون بر این‌ها، شما می‌توانید سایر سؤال‌هایتان را در بخش دیدگاه‌های همین پست با ما در میان بگذارید. ما در کوتاه‌ترین زمان به آنها پاسخ خواهیم داد.
منظور از مینای مرصع چیست؟
هنر مینای مرصع یکی از شاخه‌های میناکاری است که در آن، از سنگ‌های زینتی با رنگ‌های متفاوت برای تزیین ظروف و وسایل فلزی و… بهره می‌برند. در گذشته، از این هنر برای تزیین وسایلی همچون تاج، غلاف شمشیر و سپر استفاده می‌کردند.
قدمت مینای مرصع به چه دورانی بازمی‌گردد؟
آثار گوناگونی از هنر مرصع‌کاری دوره‌های مختلف تاریخی، ازجمله دوره هخامنشی و اشکانی و ساسانی یافت شده‌اند. بنابراین، قدمت این هنر ایرانی به چندهزار سال پیش بازمی‌گردد.
هنر مینای مرصع در چه دورانی بیشتر رواج داشته است؟
این شاخه از میناکاری در دوره‌ی قاجاریه و افشاریه رواج بسیاری داشته و از آن در تزیین تاج‌های سلطنتی و سپر و… بهره می‌بردند.
امروزه هنر مینای مرصع چه کاربردی دارد؟
امروزه این هنر بیشتر در ساخت زیورآلات استفاده می‌شود. پس از آماده‌سازی اولیه زیورآلات، هنرمند مرصع‌کار سنگ‌های قیمتی را روی آنها قرار می‌دهد.
در هنر مینای مرصع با چه روشی سنگ قیمتی روی فلز کار گذاشته می‌شود؟
هنرمندان برای قراردادن سنگ روی زیورآلات، روش‌هایی نظیر روش ریلی، قلم‌خور، کاسه‌ای و چنگی را به کار می‌گیرند.
